بررسی و تحلیل تمثیل «آب حیات» (با نگاهی به غزلیات حافظ)

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

محمدجلیل بهادری ¹ (مربی آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران)
سید احمد حسینی کازرونی ² (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران)

تاریخ دریافت : 1395/04/01 تاریخ پذیرش : 1395/07/17 تاریخ انتشار : 1395/10/01

کلید واژه: حافظ, تمثیل, Hafez, Allegory, آب حیات, خضر, Life water, Khezr,

چکیده مقاله :

تمثیل را می‌توان متنی با مفاهیم متنوع تعریف کرد که مفاهیم آن با معنای تحت اللفظیش تفاوت دارند. آب حیات یا آب زندگانی از دیرباز، یکی از تمثیل‌های معروف و رایج در فرهنگ و ادبیات فارسی است که در ذهن و زبان بزرگان شعر و ادب، در مفاهیم گوناگونی تجلی یافته است. بررسی منشأ و اساس این تمثیل و استخراج مفاهیم گوناگون آن، هدف این جستار است؛ بدین منظور دیوان حافظ به عنوان منبع اصلی، انتخاب شد تا با شاهد مثال هایی از غزلیات وی، تنوع مفاهیم در این تمثیل باز نموده شود. حاصل این پژوهش نشان داد که حافظ به منظور آرایش کلام و تقویت معانی، 25 بار، ترکیب آب حیات و مترادف های آن را به کار برده است و در آن کاربردها، با استفاده از استدلال های خیالی، مفاهیمی چون می، لب و دهان یار، قدرت بیان شاعر و شعر او، حالات عرفانی و واردات غیبی، شاهد و هوای منزل یار را اراده کرده است.

چکیده انگلیسی:

Allegory is defined as a text with different concepts differing literally. "Ab-e-Hayat" or life water is one of the famous and common allegories in Persian literature and culture which has manifested in various implications in the mind and language of pioneers in poetry and literature. The current study aims at investigating the origin and basis of this allegory and extracting its different concepts. To this aim Hafez Divan was selected as the main source to explain the diversity of concepts for such allegory in Hafez Sonnets. In order to intensify the meanings and organize the speech, the results of the study revealed that Hafez has used "Ab-e-Hayat" and its implications 25 times in his poems. In so doing by using imaginary arguments he has implied the concepts like "wine", "beloved lips", "poetic rhetoric", "mystic feelings and inspirations", "sweetheart", and "zeal for the beloved".  

منابع و مأخذ:

قرآن مجید

1. اسفندیاری مهنی، فاطمه و خدیجه خدایاری؛ (پاییز 1391)، «جنبۀ خیر و شر و جاندارانگاری آب در شاهنامه»، فصل­نامه تخصصی مطالعات داستانی، سال اول، شمارۀ اول، صص 20-30.


2. امینی لاری، لیلا؛ (پاییز 1385)، «رمزگشایی از ماجرای خضر و موسی- علیهما السلام»، مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ بیست و پنجم، شمارۀ سوم (ویژه‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی)، صص 31 – 43.


3. بهار، مهرداد؛ (1352)، اساطیر ایران، تهران: بنیاد و فرهنگ ایران، چ دوم.


4. پورنامداریان، تقی؛ (1364)، داستان پیامبران در کلیات شمس، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.


5. __________؛ (1367)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی، چ دوم.


6. حافظ، خواجه شمس­الدین محمد؛ (1362)، لسان‌الغیب، به تصحیح پژمان بختیاری، تهران: امیرکبیر.


7. حیدری، حسن؛ (بهار و تابستان 1385)، «خضر، اسکندر و آب حیات (جایگاه خضر در برخی متون عرفانی نظم و نثر فارسی)» مطالعات عرفانی، شمارۀ سوم، صص 73-90.


8. خالقی مطلق، جلال؛ (1381)، سخن­های دیرینه، به کوشش علی دهباشی، تهران: افکار.


9. دهخدا، علی‌اکبر؛ (1373)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.


10. ذوالفقاری، حسن و علی‌اکبر شیری؛ (1394)، باورهای عامیانه مردم ایران، تهران: چشمه.


11. رضی، هاشم؛ (1346)، فرهنگ نام‌های اوستا، تهران: فروهر.


12. رهنما، زین العابدین؛ (1368)، تفسیر و ترجمۀ قرآن، ج دوم، مقدمۀ سورۀ کهف، تهران: کیهان.


13. زمردی، حمیر؛ (1385)، نقد تطبیقی ادیان و اساطیر، تهران: زوار، چ دوم


14. سرکاراتی، بهمن؛ (1385)، سایه­های شکار شده، تهران: طهوری.


15. شریفیان، مهدی و بهزاد اتونی؛ (زمستان 1390)، «کهن نمونۀ «آب» و کارکرد آن در اسطوره و حماسه»، فصل­نامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، دانشکده‌ی ادبیات و زبان­های خارجی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال سوم، شمارۀ 9، صص 107-130.


16. شمیسا، سیروس؛ (1374)، انواع ادبی، تهران: فردوس.


17. شوالیه، ژان و آلن گربران؛ (1384)، فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضایلی، ج 3، تهران: جیحون، چ دوم.


18. فردوسی، ابوالقاسم؛ (1363)، شاهنامه فردوسی، به تصحیح ژول مول، ترجمۀ جهانگیر افکاری،
    ج 5، تهران: امیرکبیر، چ سوم.


19. کرمی، محمدحسین و رضوان رحیمی؛ (بهار 1391)، «درنگی بر ناگزیری مرگ گیل‌گمش و اسکندر و جاودانگی اوتناپیشتیم و خضر»، مجلۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال چهارم، شمارۀ اول، صص 149-174.


20. گرجی، مصطفی؛ (پاییز و زمستان 1384)، «تحلیل بوطیقایی قصۀ موسی و خضر در مثنوی و کشف الاسرار»، فصل­نامه پژوهش­های ادبی، شمارۀ 9 و 10، صص 181-200.


21. مولوی، جلال­الدین محمد بلخی؛ (1387)، کلیات شمس، مقدمه، گزینش و تفسیر محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
    
    
    1. Berthels,Y. E. (1965) “Roman ob Aleksandre i ego glavnye versii na vostoke,” in idem, Navoi i Dzhami, Moscow, pp. 283-413.
    
    
    2. Fletcher, Angus, (1964) Allegory: The Theory of a Symbolic Mode,New York: Cornell, University Press.
    
    
    3. Iranica, kezr, in Encyclopedia Iranica http://www.iranicaonline.org/ articles/kezr-prophet
    
    
    4. Michelangelo, Chasseur. (2008). Oriental Elements in Surat al Kahf. Annali di Scienze.
    
    

Perrine, Laurence, (2002), literature, Tehran: hatef.