مقدّمه‌ای بر معانی و مبانی ادبیّات غیرجدّ
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
سید احمد کازرونی
1
(استاد زبان و ادبیّات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد دزفول)
کلید واژه: جدّ و غیرجدّ, شوخی و ظرافت, نثر و نظم, شعر و ادب, سرزنش و نکوهش, serious & non-serious, wit & pleasantry, prose & verse, poetry & literature, mockery & teasing,
چکیده مقاله :
پایه‌های ادبیّات غیرجدّ بر هزل، هجو، هجو و هزل، طنز، فکاهه، پارودی، شهرآشوب و شهرانگیز، لطیفه، مطایبه، تهکّم، تسخر، طعن، نکته، بذله، خبیثات، زشت‌نگاری، متلک، کاریکلماتور، استهزاء و نظایر آن‌ها که غالباً از فروع هزل، هجو و طنز است، گذاشته شده است. این نوع ادبیّات در عرصه‌های تاریخ سیاسی، اجتماعی و ادبی ایران بر حسب اوضاع حکومت‌ها، وضع معیشت‌ها و احوال مردم و حوادث طبیعی و تاریخی در ره‌گذر زمان‌ها همواره دچار شدّت و ضعف گردیده است. در واقع، یکی از دلایل مهم پراکنش این‌گونه ادبیّات را باید در فساد اجتماعی و انحطاط اخلاق عمومی جستجو کرد، یا به گفتۀ عوام: از کوزه همان برون تراود که در اوست.
Non-serious literature is based upon jest, lampoon, satire, humor, parody, disturber, joke, pleasantry, mockery, jeer, wit, epigram, dirty joke, teasing, caricature, mockery, and alike -- most of which are subdivisions of jest, lampoon, and satire. During Iran’s different political, social, and literary changes, non-serious literature has constantly witnessed waxes and wanes, which reflect changes in governments and people’s moods and living conditions, as well as natural and historical incidents. In fact, one of the main reasons for spread of such literature can be sought in public’s social divergence and moral diversions. In other words, as the Farsi saying goes, “What pours out of a container is but what it contains”.
- ادیب صابر ترمذی، تصحیح احمد عبدالله، 1380، دیوان، چ اوّل، تهران، نشر بین‌المللی الهدی.
2- انوری ابیوردی، به اهتمام مدرّس رضوی، 1340، دیوان انوری، تهران، ترجمه و نشر کتاب.
3- انوری ابیوردی، تصحیح مدرّس رضوی، محمّدتقی، 1376، دیوان انوری، چ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
4- اوحدی مراغه‌ای، 1308، جام جم (ضمیمۀ سال هشتم مجلّۀ ارمغان)، تهران، چ وحید.
5- بهزادی، دکتر حسین، 1378، طنز و طنزپردازی در ایران، چ اوّل، تهران، صدوق.
6- جبلی، عبدالواسع، تصحیح صفا، دکتر ذبیح‌الله، 1378، دیوان عبدالواسع جبلی، چ چهارم، تهران، امیرکبیر.
7- جُرباذقانی، ابوالشّرف ناصح‌بن ظفربن سعد، به اهتمام شعار، دکتر جعفر، 1345، تاریخ عینی (ترجمه)، تهران، نشر کتاب.
8- جرجانی، سیّد شریف، 1938/1357، تعریفات، چ مصر، مطعبۀ مصطفی البابی الحلبی.
9- جوادی، دکتر حسن، 1384، تاریخ طنز در ادبیّات فارسی، چ اوّل، تهران، کاروان.
10- حکیم فردوسی، ابوالقاسم، به کوشش حمیدیان، دکتر سعید، 1382، شاه‌نامه، چ اوّل، تهران، قطره.
11- خاقانی شروانی، تصحیح سجّادی، دکتر سیّد ضیاءالدّین، 1338، دیوان خاقانی، تهران، زوّار.
12- دهخدا، علی‌اکبر، بی‌تا، لغت‌نامه، تهران، سازمان لغت‌نامه.
13- رشد آموزش ادب فارسی، ضمیمۀ شمارۀ 73، بهار 1384، ص 82، با تصرّف و تلخیص، دورۀ هجدهم، تهران، وزارت آموزش و پرورش.
14- رهنما، زین‌العابدین، 1364، شعر و ادب فارسی، چ دوم، تهران، زرّین.
15- زرّین‌کوب، دکتر عبدالحسین، 1338، چ سوم، 1354، ج اوّل، نقد ادبی، تهران، امیرکبیر.
16- سعد سلمان، مسعود، به اهتمام یاسمی، رشید، 1339، دیوان، تهران، پیروز.
17- سعدی شیرازی، خزایلی، دکتر محمّد، 1368، شرح گلستان، چ هشتم، تهران، جاویدان.
18- سنایی غزنوی، تصحیح مدرّس رضوی، 1383، حدﯾﻘﺔ الحقیقه و شرﯾﻌﺔ الطّریقه، چ ششم، تهران، دانشگاه تهران.
19- سوزنی سمرقندی، به تصحیح شاه حسینی، دکتر ناصرالدّین، 1348، دیوان، تهران، امیرکبیر.
20- شفیعی کدکنی، دکتر محمّدرضا، 1374، مفلس کیمیافروش، چ دوم، تهران، نشر سخن.
21- شمیسا، دکتر سیروس، 1373، انواع ادبی، چ دوم، تهران، فردوس.
22- صفا، دکتر ذبیح‌الله، 1332 و 1336، تاریخ ادبیات در ایران، ج 1 و 2 ، تهران، ابن‌سینا.
23- صفا، دکتر ذبیح‌الله، 1353، 1354، 1355، تاریخ ادبیات در ایران، ج 3 و 4 و 5 ، تهران، مترجمان و مؤلّفان ایران و دانشگاه تهران.
24- عبدالرّزاق اصفهانی، جمال‌الدّین محمّد، به تصحیح دستگردی، وحید، دیوان، 1320، تهران، وزارت فرهنگ.
25- عبید زاکانی، با مقدّمۀ اقبال آشتیانی، عبّاس، 1340، کلّیات، تهران، اقبال.
26- عبید زاکانی، تصحیح اتابکی، پرویز، 1343، کلّیات، چ دوم، تهران، زوّار.
27- عمران صلاحی، 1376، سال‌نامۀ گل‌آقا، مقالۀ خنده و مشتقّات آن، تهران، چاپ گل‌آقا.
28- عنصرالمعالی، کیکاووس‌بن قابوس وشمگیر زیاری، به اهتمام یوسفی، دکتر غلام‌حسین، 1352، قابوس‌نامه، تهران، ترجمه و نشر کتاب.
29- قاآنی شیرازی، به تصحیح محجوب، دکتر محمّد جعفر، 1336، دیوان اشعار قاآنی شیرازی، تهران، امیرکبیر.
30- کمال‌الدّین اسماعیل، چ دستگردی، وحید، بی‌تا، دیوان، تهران، بی‌نا.
31- معین، دکتر محمّد، 1375، فرهنگ فارسی معین (دورۀ شش جلدی)، چ نهم، تهران، امیرکبیر.
32- منوچهری دامغانی، تصحیح دبیر سیاقی، دکتر محمّد، 1338، دیوان، مشهد، زوّار.
33- مولوی بلخی، به کوشش نیکلسون، 1352، مثنوی معنوی، چ سوم، تهران، امیرکبیر.
34- مولوی بلخی، به کوشش نیکلسون، 1371، مثنوی معنوی، چ 11، تهران، امیرکبیر.
35- مولوی، علاءالدّوله، بی‌تا، مثنوی مولوی، تهران، چ علاءالدّوله.
36- ناصرخسرو قبادیانی، تصحیح تقوی، نصرالله، 1335، دیوان اشعار، اصفهان، تأیید.
37- ناصرخسرو قبادیانی، تصحیح مینوی، مجتبی و محقّق، دکتر مهدی، بی‌تا، دیوان ناصرخسرو، تهران، دانشگاه تهران.
38- نصرالله منشی، به اهتمام مینوی، مجتبی، 1343، کلیله و دمنه، تهران، دانشگاه تهران.
39- نظامی عروضی، به اهتمام قزوینی، محمّد و تصحیح مجدّد معین، دکتر محمّد، 1348، چهارمقاله، تهران، ابن‌سینا.
40- نظامی عروضی، تصحیح معین، دکتر محمّد، 1366، چهارمقاله، تهران، امیرکبیر.
41- نظامی گنجوی، به اهتمام دستگردی، وحید، 1313، لیلی و مجنون، تهران، زرّین.
42- هدایت، تصحیح مصفّا، دکتر مظاهر، بی‌تا، مجمع الفصحا، مجلّدات اوّل تا ششم، تهران، بی‌نا.