بررسی و تحلیل کارکردهای اخلاقی تمثیل در اسرارنامۀ عطار نیشابوری

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

سید حسین سیدی ¹ , حسین قاسمی فرد ²

1 - استاد زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

تاریخ دریافت : 1397/09/09 تاریخ پذیرش : 1397/09/09 تاریخ انتشار : 1397/07/01

کلید واژه: تمثیل, عطار نیشابوری, اسرارنامه, Allegories, آموزه‌های اخلاقی, Attar Neyshaburi, mysteries, moral teachings,

چکیده مقاله :

تمثیل یکی از شگردهای ادبی مؤثر در بازگویی و تشریح عمده ترین مسائل اخلاقی و تعلیمی است؛ زیرا با ساده کردن موضوعات پیچیده، قدرت درک و تحلیل مخاطب عامی افزایش می یابد. از آن جا که هدف اصلی شاعران اخلاق گرا از سرودن شعر، افزایش سطح معرفت و جهان بینی مردم است، از ابزارهایی چون تمثیل برای پیشبرد و تحقق اهداف تعلیمی مورد نظر خود استفاده می کنند. عطار نیشابوری در اسرارنامه، با تکیه بر این بخش از قابلیت های تمثیل، به تبیین و تشریح مسائل گوناگون اخلاقی، دینی و عرفانی پرداخته است. به این اعتبار، در مقالۀ حاضر، با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، کارکردهای اخلاقی تمثیل بررسی شده است. به نظر می رسد شاعر از رهگذر بهره مندی از شگرد مذکور به توضیح موضوعاتی چون: دنیاستیزی؛ فنا شدن از خودِ انسانی؛ نفس ستیزی؛ توجه به عشق ورزی الهی و معنوی؛ پرهیر از آزمندی و مال دوستی؛ دوری گزینی از غفلت ورزی؛ نکوهش ظاهرپرستی؛ بی اعتباری عمر آدمی و تناسب میان ظرفیت های انسانی و هدف برگزیده پرداخته است. شاعر برای جلوگیری از اختلال در فرآیند درک مخاطبان عام خود، از تمثیل های عمدتاً ساده و زودیاب استفاده کرده است. این تمثیل ها در عینیت بخشی به عمده ترین مسائل اخلاقی که غالباً انتزاعی و نامحسوس هستند، اثرگذار بوده است.

چکیده انگلیسی:

Allegory is one of the most effective literary methods in reciting and outlining the most important ethical and educational issues; because by simplifying complex issues, the power of understanding and analyzing a broad audience grows. since the main aim of the ethical poets is to create poetry, it is raising the level of knowledge of the people. use tools such as allegory to advance and fulfill educational goals. Attar in the mystery, based on this part of the allegorical capabilities, it has been devoted to explaining various moral, religious and mystical issues. in this article, based on the descriptive-analytic method, the ethical functions of allegory are investigated. it seems that the poet, using the aforementioned narrative, explains such topics as: "life; self-destruction; self-affirmation; the consideration of divine and spiritual love; the exaggeration of the zeal and the property of friendship; the avoidance of negligence; the condemnation of appearances; The instability of human life and the proportion between human capacities and the chosen goal ". it was also found that the poet used simple analogies to avoid disturbances in the process of understanding his general audience. these allegories have been effective in representing the most important ethical issues that are often abstract and intangible.

منابع و مأخذ:

1- اشرف­زاده، رضا، (1373)، تجلی رمز و روایت در شعر عطار نیشابوری. تهران: اساطیر.

2- _________، (1382)، عطار و دیگران. مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد: سخن­گستر.

3- بهبهانی، مرضیه، (1387)، «تمثیل، آیینۀ اجتماع (سیری در تمثیل­های ادبیات عرفانی در آثار عطار و مولانا)». فصل­نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب. سال 4. شمارۀ 13. ص (76: 43).

4- تجلیل، جلیل و احمدی، شهرام، (1382)، «مفاهیم اخلاقی در چهار منظومۀ عطار (اسرارنامه، الهی­نامه، منطق­الطیر و مصیبت­نامه)». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دورۀ 53. شماره­های 167-166. ص (30: 11).

5- جلیلی، رضا و نوروز، مهدی، (1395)، «فنا در نگاه عطار نیشابوری». مجلۀ ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. شمارۀ 5. ص (60: 41).

6- ________________، (1397)، «تأثیرپذیری تمثیلی وقار شیرازی در منظومۀ بهرام و بهروز از مثنوی مولانا». فصل­نامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. شمارۀ 35. ص (89: 73).

7- حجازی، بهجت­السادات، (1390)، انسان کامل در نگاه عطار. تهران: آوای نور.

8- حسینی کازرونی، سید احمد، (1394)، «تمثیل و ادبیات تمثیلی». فصل­نامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. دورۀ 7. شمارۀ 23. ص (24:13).

9- شجیعی، پوران، (1373)، جهان­بینی عطار. تهران: ویرایش.

10- صاحبی، علی، (1390 الف)، تمثیل­درمان­گری: کاربرد تمثیل در بازسازی شناختی. تهران: سمت، چ 3.

11- _______، (1390 ب)، قصه­درمانی (گسترۀ تربیتی و درمانی تمثیل). تهران: ارجمند، چ 2.

12- صنعتی­نیا، فاطمه، (1369)، مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی­های عطار نیشابوری. تهران: زوار.

13- عبدی مکوند، اسماعیل، (1394)، «آتش در شعر عطار با محوریت تمثیل». فصل­نامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. شمارۀ 26. ص (30: 13).

14- عطار، فریدالدین محمد بن ابراهیم، (1392)، اسرارنامه. مقدمه و تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن، چ 6.

15- قشیری، ابوالقاسم، (1374)، ترجمۀ رسالۀ قشیریه. به تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.

16- Burns, G.W, (2000), 101 Healing stories using Metaphor in Therapy. NewYork, John Wiley & Sons.

17- Harper, P & Gary, M, (1997), "Maps and Meaning in life and Healing". in Kedar Nath Dwivedi. the Therapeutic use of stories. London, Routledge.