بازتاب تمثیل دنیا و آخرت در مثنوی معنوی مولوی

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

نوشین نثاری ¹ , زهرا رفیعی ^{2 *}

1 - دانشگاه آزاد شیراز
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

تاریخ دریافت : 1403/05/26 تاریخ پذیرش : 1403/10/28 تاریخ انتشار : 1403/10/26

کلید واژه: مولوی, دنیا, آخرت, تمثیل, مثنوی,

چکیده مقاله :

یکی از جنبه های پرکاربرد تمثیل مربوط به کاربرد آن در شعر است. شاعران برای تجسّم بخشیدن به تصورات ذهنی خود با مخاطب، از روش تمثیل استفاده می‌کنند. مولانا از جمله شعرایی است که ابیات زیادی از او به عنوان تمثیل در نزد مردم رایج شده است. تمثیل رمزی از شیوه¬های مولوی است که به جهت ملموس شدن جهان‌بینی خود با تمثیلات، تعبیرات و تشبیهات به بیان فکر و ایده¬های خود در مباحث گوناگون می‌پردازد. زیرا این تجسّم سبب می‌شود مفاهیم عرفانی، راحت‏تر درک شود و با کاربردتمثیل به موضوع جنبه عینیت می‏ بخشد. بنابراین ضرورت دارد تصاویر ذهنی مولانا که با روش تمثیل بیان شده، تبیین گردد؛ تا مشخص شود به چه میزان در این راه موفق بوده است. با توجه به شیوه شاعری مولوی، محقق در این پژوهش کوشیده است به شیوه¬ی گردآوری کتابخانه¬ای مبتنی بر مطالعه¬ی کتب و با روش توصیفی- تحلیلی عمل نماید. هدف از انجام پژوهش¬حاضر، میزان¬بهره¬گیری¬ازصورخیال مربوط به دنیا و آخرت در مثنوی معنوی، بسامد و کثرت صنایع ادبی¬استفاده¬شده و مقیاس تأثیرپذیری از آیات، احادیث، اساطیر و چگونگی کاربرد هریک از موارد ذکر شده توسط این شاعر پرآوازه ی زبان فارسی پرداخته و مشخص نماید. نتیجه ی تحقیق نشان می¬دهد مولوی با زبان تمثیل و با استفاده از انواع مجاز، استعاره، تشبیه،کنایه و...در بیان معارف بلندی که در ذهن دارد به خوبی سود جسته و از میان انواع صور خیالی که درباره‌ی دنیا و آخرت به کار می¬گیرد و از تشبیه و کنایه بیش‌ترین سهم و بهره را برده است.

چکیده انگلیسی:

One of the most used aspects of allegory is related to its use in poetry. Poets use allegory to visualize their ideas with the audience.Maulavi's Rumi is one of the poets whose many verses have become popular among people as parables. Allegory is a symbolic method of Maulvi, who expresses his thoughts and ideas in various topics with allegories, interpretations and similes in order to make his worldview tangibleIt is a symbolic allegory of Maulavi's methods formethods better understanding of ideas. Because this visualization mystical concepts easier to understand and gives an objectivity aspect to subject by using metaphor. Therefore, it is necessary to explain Rumi's mental images which are expressed by the metaphor method; To determine how successful he was to in this way. Maulavi's style of poetry, the researcher in this research has tried to collect a library based on the study of books and with a descriptive-analytical method. The purpose of the present research is the degree of images related to the world and the hereafter in spiritual masnavis, the frequency and plurality of literary arts used and the scale of influence of verses, hadiths, myths and how to use each of the items mentioned by This famous poet of the Persian language will pay attention and specify. The result of the research shows that Maulvi has benefited well with the language of allegory and by using permitted types of metaphors, similes, irony, etc. It uses simile and irony the most and has taken advantage.

منابع و مأخذ:

- قرآن کریم، (1376) ترجمه محمدمهدی فولادوند، دارالقرآن کریم.
- پورنامداریان، تقی (1380). در سایه آفتاب. ج اول، تهران: انتشارات سخن.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1378). دیوان اشعار. به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات صفی علیشاه.
- حلّی، ورّام بن ابی فراس (1385). تنبیه الخواطر و نزهه النواظر. ج 1 و 2(مجموعه ورّام)
ترجمه¬ی محمدرضا عطایی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- حمیدی، سید جعفر و شامیان، اکبر، (1384). سرچشمه‌های تکوین و توسعه‌ی انواع تمثیل. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ص 57.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- ذوالفقاری، حسن (1386). تمثیل و مثل در مثنوی مولوی. فصل¬نامه¬ی فرهنگ.
- رازی، ابوالفتوح حسین بن علی (1389). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر قرآن کریم.
مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- زرین کوب، عبدالحسین (1373). پله پله تا ملاقات خدا. تهران: انتشارات علمی.
- ـــــــــــــــــــــــــ(1379). حکایت همچنان باقی. تهران: انتشارات سخن.
- زمانی، کریم (1383). شرح مثنوی معنوی. ج 1،2،3،4،5،6 تهران: انتشارات اطلاعات.
- شریعتی، محمدامین (1385). نهج الفصاحه. قم: انتشارات پرهیزگار.
- شیری، قهرمان (1389). تمثیل و تصویری نو از کارکردها و انواع آن. فصل¬نامه¬ی علمی پژوهشی کاوش نامه، سال یازدهم، شماره 20.
- شمیسا، سیروس (1386). بیان. تهران: میترا.
- محمد بن الحسین، ابوالحسن (1398). نهج‌البلاغه. ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات اجود.
- مجلسی، محمدباقر (1386). بحارالانوار. قم: انتشارات اسلامیه.
- طهماسبی، فرهاد، ایامی بدرلو، شهین (1395). بازتاب تمثیلی نفس اماره در مثنوی مولوی. فصل¬نامه¬ی ادبیات عرفانی، سال دوازدهم، شماره 42.
- غزالی، امام محمد (1387). کیمیای سعادت. ج اول، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: انتشارات علمی، فرهنگی.
- فروزانفر، بدیع‌الزمان (1381). احادیث و قصص مثنوی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- مرتضوی، منوچهر (1371) تحلیل یکی از تمثیلات مثنوی. مجله¬ی دانشکده¬ی ادبیات، شماره 4 سال چهارم.
- مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی الکلمات القرآن الحکیم. ج 1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- نظری، ماه (1393). نقش تمثیل در داستان‌های مثنوی معنوی. فصل¬نامه¬ی فنون ادبی دانشگاه اصفهان، سال ششم، شماره 2.