بررسی جایگاه پند و نصیحت در تمثیل «گبر و مرغ »سنایی غزنوی
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسیسهراب سعیدی 1 * , فرهاد براتی 2 , امید روستا 3
1 - دانشجوی کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه- ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سلمان فارسی کازرون
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی موسسه آموزش عالی دار الحکمه قم، ایران
کلید واژه: تمثیل, حدیقه الحقیقه, مفاهیم عرفانی, سنایی, پند و نصیحت,
چکیده مقاله :
سنایی یکی از شاعران عارف است که با بهره¬گیری از تمثیل، مضامین سنگین عرفانی را با زبانی ساده و گویا به مخاطبانش ارائه می¬دهد، در واقع تمثیل یکی از گونه¬های مهم ادبی است که شاعران عارف بدان رغبت ویژه نشان داده¬اند. ارزش و قابلیت¬های تمثیل در بیان یک یا چند مفهوم عرفانی یا اخلافی است، سنایی گاه مباحث تمثیلی را از خلال حکایت¬ها و تمثیل¬های گوناگون بیان می¬کند و این اهمیت و قابلیت تمثیل است که برای بیان یک یا چند مفهوم عالی و عرفانی یا اخلافی گنجایش دارد و به همین علت شاعران آن را در قالب مثنوی درآورده¬اند، در این راستاتمثیل گبر و مرغ یکی از حکایت¬هایی است که سنایی در آن علاوه بر قصه و داستان¬پردازی مفاهیم اخلاقی و تربیتی را نیز مدنظر دارد، در واقع حدیقۀ سنایی به¬عنوان اولین منظومۀ تعلیمی عرفانی شناخته می¬شود که تمثیل های فراوانی پر از پند و نصیحت دارد و چه بهتر که در دل دوست به هر حیله رهی کنیم از این روست که شاعران عارف ما با بهره گیری هوشمندانه از تمثیل به نوعی خواسته اند در دل مخاطبان خود جای بازکرده و به اهداف تربیتی خود نزدیک شوند، اصولاً، طبع آدمی با تمثیل و قصهپردازی موافقت و سازگاریِ فطری و ذاتی دارد. اما این پژوهش آن است که با روش توصیفی – تحلیلی و گرد اوری کتابخانه ای به تبین تمثیل «گبر و مرغ» سنایی و بیان نقش هدایتگری و ارشادی آن در این حکایت از حدیقه می پردازد.
Sana'i is one of the Sufi poets who, through the use of allegory, presents profound Sufi themes in a simple and eloquent language. In fact, allegory is one of the important literary genres that Sufi poets have shown a particular affinity for. The value and capabilities of allegory lie in the expression of one or more Sufi or ethical concepts. Sana'i often conveys allegorical discussions through various tales and allegories, and it is this importance and capability of allegory that allows it to encompass the expression of one or more sublime and Sufi or ethical concepts, which is why poets have cast them in the form of a mathnawi (a rhymed couplet poem). The allegory of the Geber and the bird is one of the tales in which Sana'i, in addition to storytelling, also focuses on ethical and educational concepts. The garden of Sanayi is recognized as the first mystical didactic poem that contains numerous allegories replete with moral lessons and advice. It is better to find a way into the heart of the beloved through any means, and this is why our mystic poets have cleverly utilized allegory to gain access to the hearts of their audience and approach their educational objectives. Fundamentally, the human nature has an inherent affinity and compatibility with allegory and storytelling.
الف- کتاب برومند سعید، محمد جواد(1370) زبان تصوف، تهران ، پازنگ
پورنامداریان، تقی(1375) رمز و داستان های رمزی ، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
داد، سیما(1385) ، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید.
دهخدا، علی اکبر،(1341) امثال و حکم،تهران ، انتشارات امیرکبیر .
رضوی مدرس، (1349)تعلیقات حدیقه الحقیقه، تهران، مؤسّسه مطبوعاتی علمی.
سنایی، غزنوی، مجدودبن آدم. (1359)، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شمیسا، سیروس، (1374)، بیان و معانی، تهران: فردوسی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا،(1370) صور خیال در شعر فارسی، تهران، انتشارات آگاه.
عطار، فریدون محمد بن ابراهیم نیشابوری(1392) مصیبت نامه، تهران، سخن.
فتوحی، محمود، (1393)، بلاغت تصویر، چ سوم، تهران: سخن.
فتوحی، محمود و محمدخانی، علی¬اصغر (1385)، شوریده¬ای در غزنه، تهران: سخن.
همایی، جلال¬الدین( 1377)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، قم، نشر نما.
*معین، محمد (۱۳۵۷). فرهنگ فارسی، ۶ جلد، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
یثربی، سیدیحیی (1366 الف)، سیر تکاملی و اصول و مسائل عرفان و تصوف، تبریز: دانشگاه تبریز
ب- مقالات برادران، شکوه،بررسی جنبه‌ها و جلوه‌های تمثیل در اشعار خاقانی،فصل نامه زیبا شناسی ادبی،سال 13،شماره 29.
شمشیری، بابک و نقیب¬زاده، عبدالحسین (1384)، «فرایند تعلیم و تربیت با اقتباس از مبانی عرفان اسلامی»، دوماهنامۀ دانشور رفتار، سال دوازدهم، شمارۀ 12، 74-89.
صرفی، محمدرضا و اسفندیاری، مهسا (1390)، «شعر تعلیمی در منظومه¬های عطار»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال سوم، شمارۀ 12، 103-126.
علی¬مددی، منا (1394)، «تبارشناسی ادبیات تعلیمی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، شمارۀ 25، 117- 146.
فرخ¬نیـا، مهین¬دخـت (1389)، «سـاختار داستانی حکایت¬ها در حدیقه سنایی»، کاوش¬نامه، سال یازدهم، شمارۀ 21، 42-20.
موسوی¬نسب، سیدمحمدرضا (1393)، «اهداف، اصول و روش¬های تربیت عرفانی»، اسلام و پژوهش¬های تربیتی، سال ششم، شمارۀ 2 (پیاپی 12)، 19-36.
یلمه¬ها، احمدرضا (1390)، «بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، شمارۀ 11، 178-153
ج- پایان نامه ها سیدی وفایی ودیگران ( 1389) بررسی تطبیقی نگرش مولانا ،عطار وسنایی در عالم تمثیل، پایان نامه دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، دانشجو جلیل کریمپور خامنه.