پاسخ کمی و کیفی بذر ژنوتیپ های امید بخش کلزای پاییزه به محدودیت آب انتهای فصل

محورهای موضوعی : مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

مهدی قاسم بگلو ¹ , سعید خماری ² , بهمن پاسبان اسلام ³ , امید سفالیان ⁴

1 - دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته علوم و تکنولوژی بذر، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - استادیار فیزیولوژی گیاهان زراعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
3 - دانشیار فیزیولوژی گیاهان زراعی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی (بخش نهال و بذر)، تبریز، ایران
4 - دانشیار اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

تاریخ دریافت : 1395/05/25 تاریخ پذیرش : 1397/01/26 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: رشد گیاهچه, دانه های روغنی, قدرت بذر, عملکرد نهایی, نش خشکی,

چکیده مقاله :

این پژوهش جهت ارزیابی اثر تنش خشکی انتهای فصل بر کمیت و کیفیت بذرهای تولیدی شش ژنوتیپ امید بخش کلزای پاییزی، در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی در طی سال زراعی 94-1393 اجرا گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی شامل دو عامل ژنوتیپ (شش ژنوتیپ کلزای پاییزی به نام‌های Karaj2, Karaj3, KS7, L5, L146, L210) و محدودیت آب (سه سطح تنش کمبود آب شامل آبیاری کامل IW1، قطع آبیاری از گلدهی IW2 و قطع آبیاری از بذردهی IW3) در سه تکرار انجام شد. اعمال محدودیت آب از آغاز مرحله گلدهی موجب افت بیشتر تعداد خورجین و بذر و عملکرد نهایی گردید. کمترین افت عملکرد بذر در ژنوتیپ‌های L5 و L210 تحت تنش خشکی از شروع مرحله گلدهی حاصل شد. بیشترین افت قابلیت جوانه‌زنی در ژنوتیپ L146 تحت تیمار خشکی از مرحله گلدهی و کمترین افت به ترتیب در ژنوتیپ‌های L5 و L210 در همان سطح تنش ثبت گردید. در شرایط وقوع محدودیت آب از گلدهی، کمترین میزان افزایش هدایت الکتریکی بذر در ژنوتیپ L5 ملاحظه گردید. بیشترین طول و شاخص قدرت گیاهچه در ژنوتیپ‌های L210 و L5 در شرایط قطع آبیاری از شروع گلدهی مشاهده شد. در کل، وقوع تنش خشکی انتهای فصل به ویژه در طی مرحله گلدهی کلزا منجر به افت معنی‌دار تولید بذر به لحاظ کمی و کیفی گردید. از طرف دیگر، ژنوتیپ‌های L210 و L5 بهترین عملکرد را در شرایط تنش داشته و از نظر وارد نمودن در برنامه اصلاحی مقابله با تنش خشکی قابل توصیه خواهند بود.

چکیده انگلیسی:

The present research was conducted to evaluate the effect of terminal drought stress on quantity and quality of seeds produced from six promising genotypes of winter rapeseed in East-Azerbaijan Research center for Agriculture and Natural Resources during growing season 2014-15. The factorial experiment based on randomized complete block design was laid out in three replicates including two factors of genotype (six winter rapeseed genotypes called Karaj2, Karaj3, KS7, L5, L146, L210) and water limitation (three levels of water deficit stress viz. full irrigation IW1, irrigation withholding from anthesis IW2 and irrigation withholding from seed set IW3). Imposing water restriction from anthesis caused more loss of silque and seed number and final yield. The least loss of seed yield obtained from L5 and L210 genotypes under drought stress during anthesis. The greatest and lowest fall in seed germinability were recorded in L146 under drought stress from anthesis and L5 and L210 under the same stress level, respectively. Under water limitation from anthesis, the least increase of seed electroconductivity was observed in genotype L5. The greatest length and vigor index of seedling was observed in genotypes L5 and L210 under irrigation withholding from flowering. In general, occurring terminal drought stress especially during anthesis of rapeseed caused significant drop in seed production, both quantitatively and qualitatively. On the other hand, genotypes L5 and L210 had the best yield under stress condition and would recommended for introducing to breeding program of drought stress tolerance.

منابع و مأخذ:

ابهری، ا.، و س. گالشی. 1386. اثرات تنش خشکی انتهایی بر بنیه بذر ژنوتیپ­های گندم. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی.جلد 3، شماره 14:20-11.

براانی دستجردی، م.، م. رفیعی­الحسینی، ع. دانش­شهرکی. 1393. بررسی هدایت الکتریکی و رشد گیاهچه بذر لوبیا قرمز (Phaseolus vulgaris L.) رشد یافته در شرایط تنش خشکی و محلول پاشی عناصر روی و منگنز. مجله پژوهش­های بذر ایران. جلد 1، شماره 2: 59-45.

پاسبان اسلام، ب. 1394. پایداری عملکرد و اجزای عملکرد دانه و روغن کلزا (Brassica napus L.) تحت تاثیر خشکی ابتدا و انتهای فصل. نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار. جلد 4، شماره 25:187-177.

دانشمند، ع.، ا. ح. شیرانی راد، ق. نورمحمدی، ق. زارعی وج. دانشیان. 1387. تاثیر تنش کمبود آب و مقادیر مختلف نیتروژن بر عملکرد، اجزای عملکرد و صفات فیزیولوژیک دو رقم کلزا. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. جلد 2، شماره 15:112-99.

زارعی سیاه بیدی، ا.، ع. رضایی زاد وع. ش. نیازی فرد. 1393. اثر تنش خشکی آخر فصل بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه برخی ژنوتیپ­های کلزا. مجله به زراعی نهال و بذر. جلد 3، شماره 30:314-297.

سیداحمدی، ع.، ع. بخشنده وم. ح. قرینه. 1394. ارزیابی خصوصیات فیزیولوژیکی و عملکرد دانه ارقام کلزا در شرایط تنش خشکی پایان فصل در شرایط آب و هوایی اهواز. نشریه پژوهش­های زراعی ایران. جلد1، شماره 13:80-71.

شش بهره، ج.م. و م. موحدی دهنوی. 1391. اثر کاربرد برگی روی و آهن بر بنیه بذر سویا در شرایط تنش خشکی. مجله الکترونیک تولیدات گیاهی. جلد 1، شماره 5: 35-19.

شهرابیفراهانی، ب.، ا.فرهمندفر، ط. حسنلو،ا. ح. شیرانی­راد و س. ع.طباطبایی. 1392. ارزیابی تحمل به خشکی چند رقم کلزا براساس خصوصیات فیزیولوژی و زراعی در منطقه یزد. نشریه تولید گیاهان زراعی. جلد 4، شماره 6:97-77.

صادقی­نژاد، ع.ا.، س. ع. م. مدرس ثانوی، س. ع. طباطبایی و س. م. مدرس وامقی. 1393. اثر تنش کمبود آب در مراحل مختلف رشد بر عملکرد، اجزای عملکرد و کارآیی مصرف آب ارقام پاییزه کلزا (Brassica napus L.). نشریه دانش آب و خاک. جلد 2، شماره 24: 64-53.

عطاردی، ه.، ح. ایران­نژاد، ا. م. شیرانی­راد، ر. امیری و غ. اکبری. 1390. بررسی اثرات اعمال تنش خشکی و تاریخ کاشت روی گیاه مادری، بربنیه و ظهور گیاهچه بذر های تولیدی برخی ارقام کلزا. مجله علوم گیاهان زراعی ایران. جلد 1، شماره 42:80-71.

قدرتی، غ. 1391. ارزیابی تحمل به خشکی انتهایی لاین­های امید بخش کلزا بهاره (Brassica napus L.). مجله به زراعی نهال و بذر. جلد 2، شماره 28:237-225.

گالشی، س. و ز. بیات ترک. 1385. اثر تنش خشکی پس از گلدهی بر بنیه بذر دو رقم گندم. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. جلد 6، شماره 12:119-113.

مجیدی، م.م.، م. جعفرزاده قهدریجانی، ف. رشیدی و آ. ف. میر لوحی. a1393. شناسایی ارقام متحمل کلزا با استفاده از شاخص­های تحمل به خشکی. مجله علوم گیاهان زراعی ایران. جلد 4، شماره 45:573-565.

مجیدی، م.م.، م. جعفرزاده قهدریجانی، ف. رشیدی و آ. ف. میر لوحی. b1393. تاثیر تنش خشکی آخر فصل بر عملکرد و خصوصیات فیزیولوژیک برخی از ارقام کلزا. مجله فرآیند و کارکرد گیاهی. جلد 3، شماره 9: 70-59.

نعیمی، م.، غ. ع. اکبری، ا. م. شیرانی راد وس. ع. م. مدرس ثانوی. 1389. بررسی تاثیر تنش خشکی پایان دوره رشد بر عملکرد کمی و کیفی ارقام کلزا. مجله به زراعی کشاورزی. جلد 2، شماره 12:71-63.

Abdoli, M., and M. Saeidi. 2012. Effects of water deficiency stress during seedgrowth on yield and its components, germinationand seedling growth parameters of some wheatcultivars. Int. J. Agric. Crop Sci. 15(4): 1110-1116.

El Balla, M. M. A., A. A. Hamid, A. H. A. Abdelmageed. 2013. Effects of time of water stress on flowering, seed yield and seed quality of common onion (Allium cepa L.) under the arid tropical conditions of Sudan. Agr. Water Manage. 121: 149-157.

Ellis, R.H.,and E. H. Roberts.1981. The quantification of ageing and survival in orthodoxseeds. Seed Sci. Technol. 9: 373-409.

Farhadi, A., R. Hamidi, H. Pirasteh-Anosheh. 2013. Produced wheat seed as affected by different tillage systems in maternal environment. Sci. Agri. 1(1): 26-29.

Friedt, W., and R. Snowdon. 2009. Oilseedrape. In: Vollman, J., and I. Rajcan(eds.), Oilcrops. pp. 91-126. SpringerScience & Business Media, Dordrecht.

Gan, Y., C. A. Campbell,L. Liu, P. Basnyat and C. L. McDonald.2009. Water use and distribution profile under pulse and oilseed crops in semiarid northern high latitude areas. Agric. Water Manage. 96: 337-348.

Ghassemi-Golezani, K.,R. Lotfi and M.Norouzi. 2012. Seed quality of soybean cultivars affected by pod position and water stress at reproductive stages. Int. J. Plant Animal Environ. Sci. 2(2): 119-125.

Ghassemi-Golezani, K., T. Mousabeygi, Y. Raey and S.Aharizad. 2010. Effects of water stress and pod position on the seed quality of chickpea (Cicer arietinum L.) cultivars. Not. Bot. Horti. Agrobo. 38(1): 114-118.

International Seed Testing Association. 1999. International rules for seed testing. SeedSci. Technol. 27, Supplement, 333pp.

Lovelli, S., M. Perniola, A. Ferrara and T. Di Tommaso. 2007. Yield response factor to water (Ky) and water use efficiency of Carthamus tinctorius L. and SolanummelongenaL. Agric. Water Manage. 92: 73-80.

Maleki, A., A. Naderi, R. Naseri, A. Fathi, S. Bahamin, R. Maleki. 2013. Physiological performance of soybean cultivars under drought stress. Bull. Env.Pharmacol. Life Sci. 2(6): 38-44.

McDonald, M. and L. O. Copeland. 2012. Seed Production: Principles and Practices. Springer Science & Business Media, New York.749 p.

Movahhedy-Dehnavy, M., S. A. M. Modarres-Sanavy and A.Mokhtassi-Bidgoli. 2009. Foliarapplication of zinc and manganese improves seed yield and quality ofsafflower (Carthamus tinctorius L.) grown under water deficit stress. Ind. CropProd.30: 82-92.

Naderi, R. and Y.Emam. 2010. Interrelationships among grain yield and related characters offouroilseed rape (Brassica napus L.) cultivars under drought stressconditions. Desert. 15: 133-138.

Raymer, P.L., D. L. Auld and K. A. Mahler. 2012. Agronomy of canola in united states. In: Shahidi, F. (ed.), Canola and Rapeseed: Production, Chemistry, Nutrition and Processing Technology. pp. 25-80. Springer Science & Business Media, New York.

Sadatnoori, A., H. Khalaj, A. H. Shiranirad, I. Alahdadi, G. H. Akbari, H.Labafi and M. R.Abadi.2007. Investigation of seed vigour and germination of canola cultivarsunder less irrigation in paddingstage and after it. Pak. J. Biol. Sci.10(7): 2880-2884.

Shaw, T. 2012. Dry Land Farming.Hardpress, New York. 500 p.

Zarei, G., H. Shamsi and S. M.Dehghani. 2010. The effect of drought stress on yield, yield components and seed oilcontent of three autumnal rapeseed cultivars (Brassica napus L.). J. Res. Agric. Sci. 6: 29-36.