گانش، داکشا، ایزیس و گوبدشاه؛ نگاهی به شخصیت‌های اسطوره‌ای انسان-حیوان در اساطیر هند و مصر و کشف چیستی گوبدشاه
علی امینی
1
(
دانشگاه شیراز
)
محسن محمودی
2
(
دانشگاه شیراز
)
کلید واژه: اغریرت, ایزیس, داکشا, گانش, گوبدشاه,
چکیده مقاله :
در اساطیر ایران و سرزمین‌های کهن مجاور آن یعنی هند و مصر به شخصیت‌هایی با پیکری نیم‌انسان-نیم‌حیوان برمی‌خوریم که ماهیتشان تأمل برانگیز است. در مقاله حاضر دو شخصیت هندی گانش با سر فیل و بدن انسان، داکشا با سر بز و بدن انسان و الهه مصری ایزیس با سر گاو و بدن انسان معرفی و بررسی می‌شوند. سپس به شخصیت گوبدشاه با بالاتنه انسان و پایین تنه گاو که از جاودانان در اساطیر ایران است می‌پردازیم. چرایی و چگونگی ایجاد پیکر ترکیبی برای گانش، داکشا و ایزیس در اساطیر به تفصیل شرح داده شده است اما با کمال تعجب علت و چگونگی به وجود آمدن گوبدشاه در اساطیر ایرانی مسکوت مانده یا به دست ما نرسیده است. در چنین شرایطی توجه به فرایند به‌وجود آمدن پیکر انسان-حیوان برای گانش، داکشا و ایزیس می‌تواند راه را به طریق قیاس برای کشف چگونگی پیدایش گوبدشاه هموار سازد. این بررسی به ما نشان می‌دهد که گوبدشاه صورتی احیا شده از اغریرت است که پس از به دو نیم شدن اغریرت به دست برادرش افراسیاب به جرم آزاد کردن اسیران ایرانی، احتمالا به یاری ایزدان بالاتنه او به پایین تنه یک گاو پیوند زده شده و نیز به مقام جاودانگی رسیده است.
چکیده انگلیسی :
In Iran mythology and its neighboring ancient lands, namely India and Egypt, we encounter characters with half-human/half-animal bodies whose nature is thought-provoking. In this article, two Indian characters, Ganesha with an elephant head, Daksha with a goat or ram head, and the Egyptian goddess Isis with a cow head (all three have a human body), are introduced and studied. Then, we will discuss about Gōbadshāh with a human upper body and a bull lower body, who is one of the immortals in Iranian mythology. Why and how the combination of Ganesha, Daksha, and Isis was created, has been explained in mythology, but the reason and how Gōbadshāh created in Iranian mythology has remained vague or has not reached us. In such circumstances, paying attention to the process of creating the human-animal bodies for Ganesha, Daksha, and Isis can pave the way through analogy to discover how Gōbadshāh came into being. This comparative study shows us that Gobadshah is revival of Aghrerat who, after being cut in two by his brother Afrasiab for freeing Iranian captives, was probably grafted onto the lower body of a cow and he also attained immortality.
آموزگار، ژاله، 1389. تاریخ اساطیری ایران . چ11. تهران: سمت.
آموزگار، ژاله؛ تفضلی، احمد، 1389. کتاب پنجم دینکرد. چ 1. تهران: معین.
پورداوود، ابراهیم، 1347. یشت‌ها. به کوشش بهرام فره‌وشی. تهران: دانشگاه تهران.
راشد محصل، محمدتقی، 1385. گزیده‌های زادسپرم. چ2. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم، 1368. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. بنیاد میراث ایران، با همکاری بیبلیوتکا پریسکا. دفتر دوم. کالیفرنیا و نیویورک.
English Sources Anklesaria, T. D.; Modi, J. J. (Eds.). (1913). Dânâk-u Mainyô-i Khard: Pahlavi, Pazand and Sanskrit texts, Bombay: Fort Printing Press.
Antia, E. E. K. (1909). Pazend Texts Collected and Collated, Bombay: The Trustees of the Parsee Punchayet.
Agostini, D., Thrope, S., Shaked, S., & Stroumsa, G. (2020). The Bundahišn: The Zoroastrian book of creation, New York: Oxford University Press.
Bailey, H. W. (1930-32). “Iranian Studies,” BSO(A)S 6, pp. 945-53.
Borisov, A. Y. & Lukonin, V. G. (1963). Sasanian Gems, Leningrad: Publishing House State Hermitage.
Boyce, Mary (2000). “Fravaši”. Encyclopedia Iranica, Vol. X, Fasc. 2, pp. 195-199.
Brown, Robert (1991), Ganesh: Studies of an Asian God, Albany: State University of New York.
Budge, E.A. Wallis (1911). Osiris and The Egyptian Resurrection, Volume I, London: Philip Lee Warner.
Casartelli, L. C. (1884). La philosophie religieuse du Mazdéisme sous les Sassanides (Vol. 1). Maisonneuve frères et Ch. LeClerc.
Cereti, Carlo G. (1995). The Zand ī Wahman Yasn, A Zoroastrian Apocalypse. Roma: Isittuto Italiano per il Medio ed Estremo Oriente.
Christensen, A. (1932). Les Kayanides, Kgl. Danske Vid. Selsk. Hist. Filolog. Med. Bd, 19(2). København: A. F. Høst & søn.
Coleman, J. A. (2007). The Dictionary of Mythology: An AZ of Themes, Legends and Heroes. London: Arcturus Publishing.
Daly, K. N., & Rengel, M. (2009). Greek and Roman mythology, A to Z. New York: Infobase Publishing.
Darmesteter, J. (1883). The Zend-Avesta, Part II. Edited by Max Mueller. Oxford: Clarendon Press.
Dumas-Reungoat, C. (2003). Créatures composites en Mésopotamie. Kentron. Revue pluridisciplinaire du monde antique, (19), 91-113.
Gignoux, P.; Tafazzoli, A. (1993). Anthologie de Zādspram, Édition Critique du Texte Pehlevi Traduit et Commenté. Paris: Association pour ľAvancement des Études Iraniennes.
Hinnells, J.R. (1997). Persian Mythology. London – Hong Kong: Chancellor Press.
Humbach, H. (1985). “About Gōpatšāh, his country, and the Khwārezmian hypothesis”, in Acta Iranica, Papers in honour of Professor Mary Boyce, 2nd series, Vol. X. Leiden, pp. 327-334.
______ (1895). Iranisches Namenbuch. Marburg: N. G. Elwertsche Verlagsbuchhandlung.
Justi, F. (1895). Iranisches Namenbuch. Marburg: L.G. Elwertsche.
Khaleghi-Motlagh, D., F. (1984). “AḠRĒRAṮ,” Encyclopædia Iranica, I/6, pp. 612-613
Khaleghi-Motlagh, D., F. (1988). The Shahnameh. New York: Mazda Publishers.
Lecoq, Piere (2016). Les Livres de l’Avesta; Les textes sacrés des Zoroastriens ou Mazdéens. Paris: Les Éditions du Cerf.
Mackenzie D.N. (1971). A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press.
Malandra, W. W. (2018). “The Frawardīn Yašt; Introduction, Translation, Text, Commentary, Glossary”, Ancient Iran Series, Volume: 8. Irvine: UCI-Brill.
Molinari, N. J., & Sisci, N. (2016). Potamikon: Sinews of Acheloios: A Comprehensive Catalog of the Bronze Coinage of the Man-Faced Bull, with Essays on Origin and Identity. Oxford: Archaeopress Publishing Ltd.
Nyberg, H. N. (1974). A Manual of Pahlavi, Vol. II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
Pakzad, F. (2005). Bundahišn, Zoroastrische Kosmogonie und Kosmologie, Tehran: Centre for the Great Islamic Encyclopaedia.
Pattanaik, Devdutt (2003). Indian Mythology Tales, Symbols, and Rituals from the Heart of the Subcontinent. Rochester - Vermont: Inner Traditions.
Porada, E., Dyson, R. H., & Wilkinson, C. K. (1965). The art of ancient Iran: Pre-Islamic cultures. New York: Crown Publishers, Inc.
Pourdavood, Ebrahim. (1968/1347SH). Yashts. Tehran: University of Tehran
Ramen, Fred (2008). Indian Mythology. New York: The Rosen Publishing Group, Inc.
Redford, Donald B. (editor in chief) (2001). The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, Vol. II. Oxford - New York etc.: Oxford University Press.
Rodrigues, H. P. (Ed.). (2012). Studying Hinduism in practice. London – New York: Routledge.
Rtveladze, E. V. (1998). “Gopatshah of Bactria (a Nephrite Plate with Depictions of a Bactrian Ruler and a Bull-Man)”. Ancient Civilizations from Scythia to Siberia, 4(4), 294-305.
Sanjana, D. D. P. (1922). The Dinkard, Volume XVII. Book IX., Contents of The Gathic Nasks, Part I. Bombay: British India Press.
Unvala, J. M. (1929). “Gōpatšāh”. Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, Vol. 5, No. 3, pp. 505-506.
Vevaina, Y. S. (2023). The Sūdgar Nask of Dēnkard Book 9: Text, Translation and Critical Apparatus. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
West, E. W. (1885). The Sacred Books of the East, part iii (Vol. 25). Clarendon Press.
Wilkins, W. J. (1913). Hindu Mythology, Vedic and Puranic. Calcutta- Simla: Thacker, Spink and Co.
Williams, A.V. (1990a). The Pahlavi Rivāyāt Accompanying the Dādestān ī Dēnīg Part I: Transliteration, Transcription and Glossary. Munksgaard – Copenhagen: The Royal Danish Academy of Sciences and Letters.
_______________ (1990b). The Pahlavi Rivāyāt Accompanying the Dādestān ī Dēnīg Part II: Translation, Commentary and Pahlavi Text. Munksgaard – Copenhagen: The Royal Danish Academy of Sciences and Letters.
https://titus.uni-frankfurt.de/texte/etcs/iran/miran/mpers/bundahis/bunda.htm
References (In Persian) Amouzgar, J. (2010/1389SH). Mythological History of Iran. 11th ed. Tehran: Samt.
Amouzgar, J.; Tafazzoli, A. (2009/1388SH). The Fifth Book of Dēnkard: Transcription, Translation and Commentary. 1st ed. Tehran: Mo’in.
Ferdowsi. Abulghasem. (1989/1368H). Shāhnameh. With the efforts of Jalāl Khāleghi Motlagh. Bonyād-e Mirās-e Iran, with the cooperation of Biblioteka Priska. Book 2. California and New York.
Rashed-Mohassel, M. T. (2006/1385SH). Vizīdagīhā ī Zādisparam; Persian Translation, Transcription, Commentary, Glossary and Pahlavi Text. 2nd ed. Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies.