تحلیل اسطوره دوشیزه- مادر
محورهای موضوعی : اسطورهمحمدرضا حسنی جلیلیان 1 , علی حیدری 2 , بهجت بیرانوند 3
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان
3 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان
کلید واژه: اسطوره, دوشیزه- مادر, مادرشاهی, دوشیزه‌زاده,
چکیده مقاله :
در اساطیر ملل اسطوره‌ای جهانی دیده می‌شود که در این نوشته اسطورۀ دوشیزه- مادر نامیده شده است. این اسطوره گزارشگر تولد قهرمانی مذکر از مادری باکره است. بارداری مادر به شیوه‌ای غیرمعمول و با اراده یا دخالت خدایان آسمانی صورت می‌گیرد. دوشیزه- مادر و دوشیزه‌زاده، هر دو با طبیعت و مظاهر آن همچون زمین، آب و روییدنی‌ها ارتباط مستقیم دارند. به نظر می‌رسد ارتباط ارکان اسطوره با مظاهر طبیعت، بازماندۀ باور انسان عصر مادرشاهی به زایایی زن و زمین و تناسب باروری و زایش این دو بوده باشد. نیز نقش خدایان آسمانی در تولد قهرمان مذکر و فنای مادر در این واقعه، بیانی از گذر مرحله مادر شاهی و تمایل انسان برای انتساب خود به خدایان آسمانی است. مقاله حاضر ضمن گزارش این اسطوره در فرهنگ‌های مختلف، برای اثبات این فرضیه تلاش می‌کند که اسطوره مزبور روایت‌گر گذر از مرحله مادرشاهی به پدر‌سالاری و انتقال قدرت به مردان و گرایش به خدایان آسمانی است.
The myth of maiden-mother, as a universal myth, refers to the birth of a hero from a virgin mother. The mother becomes pregnant in an unusual way and with the will of gods. Both the maiden-mother and her son have a direct relationship with nature and its manifestations, namely water, and plants. It seems that this relationship is reminder of the age of matriarchy and belief in genesis of woman-and-land. It is at the same time is a reminder of a correspondence of genesis and fertility. Also, the role of gods in giving birth to hero and death to the mother at the moment of birth refers to the ending of matriarchal system and give rise to feeling of having kinship with gods. The present article, by studying the mythology of nations, tries to show that the myth of maiden-mother is a narrator of passing from matriarchy to patriarchy and orientation to gods.
اتونی، بهروز.1390. «نقد اسطوره شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‌نمونۀ مادینه روان»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال هفتم. ش25.
اوپانیشاد. 1368. ترجمه محمد دارا شکوه و... .ج2. چ3. تهران: علمی.
اوستا. 1389. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ15. تهران: مروارید.
ایونس، ورونیکا. 1373. شناخت اساطیر هند. ترجمه باجلان فرخی. چ1. تهران: اساطیر.
برن، لوسیلا و همکاران. 1387. جهان اسطوره‌ها. ترجمه عباس مخبر. ج1. چ1. تهران: مرکز.
بورلند، سی.ای. 1387. اسطوره‌های حیات و مرگ.ترجمه رقیه بهزادی. چ1. تهران: علمی.
بویس، مری. 1376. تاریخ کیش زرتشت. ترجمه همایون صنعتی‌زاده. ج1. چ2. تهران: توس.
بهار، مهرداد.1381. از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ3. تهران: چشمه.
پاشایی، عسکر. 1376. بودا. چ8. تهران: نگاه معاصر.
پین‌سنت، جان. 1380. اساطیر یونان. ترجمه باجلان فرخی.چ1. تهران: اساطیر.
حسینی، سید حسن. 1383. آفرینش در اساطیر آمریکا، چ1. قم: ادیان.
خالقی مطلق، جلال. 1379. گل رنج‌های کهن. چ1. تهران: مرکز.
خجسته، فرامرز و محمدرضاحسنی جلیلیان. 1389. «تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف‌ساخت اسطوره الهه باروری و ایزد گیاهی»، پژوهشنامه علوم انسانی تاریخ ادبیات، ش3. ص64.
دلاشو، م. لوفر. 1366. زبان رمزی قصه‌های پریوار. ترجمه جلال ستاری. تهران: نشر توس.
رنک، اتو. 1384. «همزاد به مثابه خود نامیرا»، ارغنون. سال ششم. ش 26و27.
روتون، ک. ک. 1376. اسطوره. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: مرکز.
زنر.آر. سی. 1384. طلوع و غروب زردشتی‌گری. ترجمه تیمور قادری. چ1. تهران: امیرکبیر.
ـــــــــ. 1386. اساطیر آشور و بابل، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: کاروان.
ژیران، فـ. و همکاران. 1383. اساطیر روم وسلت. ترجمه محمد شکری فومشی. تهران: کاروان.
سجادی، علی‌محمد و محمدرضا حسنی جلیلیان. 1385. «زن وهبوط»، پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، ش 57.
فریزر، جیمز جرج. 1387. شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چ5. تهران: آگاه.
قلی‌زاده، خسرو. 1388. فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی. چ2. تهران: کتاب پارسه.
کاوندیش، ریچارد.1387. اسطورهشناسی (دایرةالمعارف مصور اساطیر و ادیان). ترجمه رقیه بهزادی. تهران: علمی.
کزازی، میرجلال‌الدین. 1372. رؤیا، حماسه اسطوره. چ1. تهران: مرکز.
گرانت، مایکل و جان هیزل. 1384. فرهنگ اساطیر کلاسیک (یونان و رم). ترجمه رضا رضایی. تهران: ماهی.
گریمال، پیر. 1367. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمه احمد بهمنش. ج1. چ3. تهران: امیرکبیر.
گرین، میراندا جین. 1376. اسطوره‌های سلتی. ترجمه عباس مخبر. چ1. تهران: مرکز.
لیک، گوندلین. 1385. فرهنگ اساطیری شرق باستان. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
مالینوفسکی، برونیسلاو. 1387. غریزه جنسی و سرکوبی آن در جوامع ابتدایی. ترجمه محسن ثلاثی. چ1. تهران: ثالث.
مسکوب، شاهرخ. 1369. مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار. چ6. تهران: امیرکبیر.
مهابهارت. 1380. ترجمه میر غیاث‌الدین علی قزوینی. به تصحیح و تحشیه محمدرضا جلالی نائینی و... . ج2. چ2. تهران: طهوری.
یاحقی، محمد جعفر. 1375. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چ2. تهران: سروش و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یشت‌ها. 1377. گزارش ابراهیم پور‌داوود. به کوشش بهرام فره‌وشی. ج2. چ1. تهران: اساطیر.
_||_
References
The Holy Bible.(1990/1379H). Tr.by Wilyam Goln, Hanri & Fāzel Khān Hamedani. Tehran: Asātir.
Atouni, Behrouz. (2011/1390SH). “Naqd-e ostoure-shnākhti-e zharfā bar bonyād-e kohan-nemoune-ye mādineh-ravān (Animus)”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 25.
Avestā. (2010/1389SH). Tr. By Jalil Doustkhāh. 15th ed. Tehran: Morvārid.
Bahār, Mehrdād. (2002/1381SH). Az ostoureh tā tārikh (Articles). Collected by Abu-l-qāsem Esmā'ilpour. Tehran: Cheshmeh.
Boyce, Merry. (1997/1376SH). Tārikh-e Kish-e Zartosht (Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices). Tr. By Homāyoun San'ati-zādeh. Tehran: Tous.
Burland, C. A. (2008/1387H). Ostorehā-e Hayāt o Marg (Myths of Life & Death). Tr. Roqayeh Behzadi. Tehran: Elmi.
Burn, lucilla. (2008/1387SH). Jahān-e Ostoureh-hā (World of myths). Tr. By ‘Abbās Mokhber. Tehran: Markaz.
Cavendish, Richard. (2008/ 1387SH). Ostoureh Shenasi (Dāyerat-ol-Maā'ref-e Mosavar-e Asātir o adyān (Mythology: an illustrated encyclopedia). Tr. By Roq'y'eh Behzadi. Tehran: Elmi.
Delachaux, M. Loeffer. (1987/1366SH). Zabān-e ramzi-e qesse-hā-ye parivār (Le Symbolisme des Legendes). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: Tous.
Frazer, James George. (2003/1382SH). Shākhe-ye zarrin: pazhouhesh-i darjādou o din (The golden bough: a study in religion and magic). Tr.By Kāzem Firouzmand. Tehran: Āgāh.
Grant, Michael & John Hazel. (2005/1384H). Farhang-e Asatir Kelasic (Younān & Rom) (Dictionnaire de la Mythologie Grecque et Romanie). Tr. By Rezā Rezāei. Tehran: Māhi.
Green, Miranda Jain. (1997/1376SH).Ostoure-hā-ye Selti (Celtic Myths). Tr.By ‘Abbās-e Mokhber. Tehran: Markaz.
Grimal, Pierre. (1988/1367SH). Farhang-e asātir-e Younan o roum (Dictionnaire de la mythologic Grecque et Romaine). Tr. by Ahmad Behmanesh. Tehran: Amirkabir.
Guirand, F. & Others. (2004/1383SH). Asatir Room o Selt (Roman and Celtic Mithology).Tr. by Mohammad Shokri Foumeshi. Tehran: Karevān.
Guirand, F. & Others. (2007/1386SH). Asātir-e Ashour o Bābel (Assyro-Babylonian Mythology).Tr. by Abo-l-qāsem Esmāeilpour. Tehran: Karvān.
Hosayni, Sayyed Hasan. (2004/1383H). Āfarinesh dar Asātir-e Amrikā. Qom. Adyān.
Ions, Veronica. (1994/1373SH). Shenākht-e asātir-e hend (Indian Mythology). Tr. by Bajelān Farokhi. 1st ed. Tehran: Asātir.
Kazzāzi, Mirjalal-oddin. (1993/1372SH). Royā, Hamāseh, Ostoure,. Tehran. Markaz.
Khāleqi Motlaq, Jalāl. (1990/ 1379SH). Gole Ranj-hāy-e Kohan. Tehran. Markaz
Khojasteh, Farāmarz & Mohammad Rezā Hasani Jaliliān. (2000/1389SH). "Tahlil-e Dāstān-e Seiyāvash bar bonyād-e zharfsākht-e ostour-ye Elāhe-ye Bārvari & Izad-e Giāhi". History of Literature (Journal of Human Sciences). Shahid Behesti University. No. 64.
Leick, Gwendolyn. (1987/ 1385H). Farhang-e Asātir-e Sharq-e Bāstān. (A dictionary of ancient near eastern mythology). Tr. By Roq'ye Behzadi. Tehran: Tahori.
Mahabharata . (2001/1380SH). Tr. By Mirghiās-oddin Ali Qazvini. Ed. By Mohammad Rezā Jalāli nā'yini. Tehran: Tahouri.
Malinowski, Bronislaw. (2009/1387SH). Qariz-e-ye Jensi o sarkoub-e ān dar Jawāme-‘e Ebtedāei (Sex & Repression in Savage Society). Tr. By Mohsen Salāsi.Tehran: sāles.
Meskoub, Shāhrokh. (1980/1369SH). Moqadamei bar Rostam o Sohrāb. Tehran: Amirkabir.
Pāshāei. Asgar. (2004/1383SH). Buddha. Tehran: Negāhe Moā'ser.
Pinsent, johan. (2001/1380H). Asatir-e Yunan (Greek Mythology). Tr. By Bajelān Farrokhi. Tehran: Asātir.
Qolizādeh, Khosrow. (2009/1388SH). Farhang-e Asātir Irani bar Pāye-ye Motoun-e Pahlavi. Tehran: Ketāb-e Pārseh.
Rank, Ott. (1995/1384). " Hamzād be masabe-ye khod-e nāmyrā (The Double as Immortal Self". Arqanoon. Y.6. No.26 & 27.
Routon, K. K. (1987/1376SH). Ostoureh (Mythology).Tr. by Abo-l-qāsem Esmāeilpour. Tehran: Markaz.
Sajjādi, Alimohammad & MohammadRezā Hasani Jaliliān. (2006/1385H). "Zan o hobout". History of Literature (Journal of Human Sciences). No.57.
Shamisā, Sirous. (1999/1378SH). Farhang-e Talmihāt. Tehran: Ferdows.
Upānishād. (1989/1368SH). Tr. By Mohammad Dārāshokouh. With the Efforts of Tarachand & Jalāl āeini. Tehran: 'Elmi.
Upānishād. (1989/1368SH). Tr. By Mohammad Dārāshokouh. With the Efforts of Tarachand & Jalāl Nāeini. Tehran: 'Elmi.
Yāhaqi, Mohammad Ja'far. (1996/1375SH). Yāhaqi, M. Ja'far. (2007/1386SH). Farhang-e asātir o dāstānvāre-hā dar adabiāt-e fārsi. Tehran: Soroush & Pezhouheshgāh-e ‘oloum-e ensāni o motāle’āt-e farhangi.
Yashthā (1998/1377SH). Ed. by Ebrāhim Poordāvoud. Tehran: Asātir.
Zaehner, R. C. (2005/1384SH). Tolu’ o ghoroub-e Zartoshtigari. (The Dawn and Twilight of Zoroastrianism) .Tr. by Teimour Qāderi. Tehran: Amirkabir.