ضحاک و بین‌النهرین
محورهای موضوعی : اسطورهعلیرضا مظفری 1 , علی اصغر زارعی 2
1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه
کلید واژه: نماد, اسطوره, ماردوش, بین‌النهرین, ضحاک,
چکیده مقاله :
ضحاک یکی از مهم‌ترین و مبهم‌ترین شخصیت‌های اسطوره‌ای ایران است که پژوهشگران در مورد نژاد و جنبه‌های نمادین شخصیت وی سخن‌ها رانده‌اند، ولی از نسبت او به سرزمینِ مارهای مقدس، یعنی بین‌النهرین چندان سخنی نگفته‌اند. این جستار بنیاد اسطوره ضحاک را بیرون از الگوی هند و اروپایی، در سرزمین بین‌النهرین جست‌وجو می‌کند و نشان می‌دهد که این اسطوره، از بین‌النهرین آغاز شده و در گذر زمان با اسطوره‌های هند و ایرانی آمیخته شده و هاله هولناکی از رمز و رازها و شگفتی‌ها آن را در برگرفته است.
Zahāk is one of the most important and ambiguous characters in Iranian mythology. The researchers have studied about his origin and symbolic aspects of his character, but have not spoken much about his relationship with the land of sacred snakes, i.e., Mesopotamia. The present article searches the origin of the myth of Zahāk not in Indo-European regions, but in Mesopotamia, and shows that the myth, in the passage of time, has mixed with Indo-European myths, and is covered with a terrifying halo of mystery.
کتابنامه
الیاده، میرچا. 1389. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
ــــــــــــ . 1387. مقدس و نامقدس. ترجمه نصرالله زنگویی. تهران: سروش.
ابن بلخی. 1385. فارسنامه. تصحیح گای لیسترنج و رینولد آلن نیکلسون. تهران: اساطیر.
اوستا. 1381. گزارش جلیل دوست‌خواه. تهران: مروارید.
بیرونی، ابوریحان. 1321. آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: خیام.
تبریزی، محمدحسین بن خلف. 1376. برهان قاطع. به کوشش محمد معین. تهران: امیرکبیر.
بلعمی، ابوعلی محمد. 1383. تاریخ بلعمی. تصحیح محمدتقی بهار و به کوشش محمد پروین گنابادی. تهران: امیرکبیر.
بلک، جرمی و آنتونی گرین. 1385. فرهنگنامه خدایان، دیوان و نمادهای بین‌النهرین. ترجمه پیمان متین. تهران: زوار.
بهار، مهرداد. 1386. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
ـــــــــــ .1390. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
پرادا، ادیت. 1357. هنر ایران باستان. ترجمه یوسف مجیدزاده. تهران: دانشگاه تهران.
پورداوود، ابراهیم. 1380. فرهنگ ایران باستان. تهران: اساطیر.
جوزی، زهره. 1372. مذهب ایلام با نگرشی به مهرهای استوانه‌ای. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. باستان‌شناسی. تهران دانشگاه مدرس.
حصوری، علی. 1388. سرنوشت یک شمن. تهران: چشمه.
خاقانی، بدیل بن علی. 1378. دیوان. به کوشش ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار.
دادگی، فرنبغ. 1380. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.
دورانت، ویلیام. 1381. مشرق زمین گاهواره تمدن. ترجمه احمد آرام، ع. پاشایی و امیرحسین آریانپور. تهران: علمی و فرهنگی.
دهخدا، علی اکبر. 1389. لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود. 1371. اخبارالطوال. ترجمه محمود مهدوی دامغانی. تهران: نی.
رستگار فسایی، منصور. 1379 . اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
زنجانی، محمود.1380. تاریخ تمدن ایران باستان. تهران: آشیانه کتاب.
ژیران، فیلیکس، گ. لاکویه، لویی ژوزف دلاپورت. 1389. اساطیر آشور و بابل. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: فکر روز.
سفر، فؤاد و محمد علی، مصطفی. 1376. هترا (حضرا) شهر خورشید. ترجمه نادر کریمیان سردشتی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
صفا، ذبیح الله. 1379. حماسه سرایی در ایران. تهران: امیر کبیر.
طبری، جعفر بن محمد بن جریر. 1351. تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
فردوسی، ابوالقاسم. 1378. شاهنامه. بر اساس چاپ مسکو. تهران: سوره مهر.
قاآنی شیرازی. 1380. دیوان اشعار. تصحیح امیر صانعی. تهران: نگاه.
کریستن‌سن، آرتور. 1389. نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
کمبل، جوزف. 389 . اساطیر مشرق زمین. ترجمه علی‌اصغر بهرامی. تهران: جوانه رشد.
کویاجی، جهانگیر کوورجی. 1388. بنیادهای اسطوره و حماسه ایران. گزارش جلیل دوست‌خواه. تهران: آگه.
مختاریان، بهار. 1389. درآمدی برساختار اسطوره‌ای شاهنامه. تهران: آگه.
مهاجرانی، عطاءالله. 1369. گزند باد. تهران: اطلاعات.
مهرآبادی، میترا. 1379. شاهنامه به نثر. تهران: روزگار.
مهرآفرین، رضا. 1375. بررسی نشانه‌های تمدنی نقوش حیوانی بر روی مهرهای استوانه‌ای ایلام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. باستان‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
مهین‌فر، ستاره. 1382. حماسه فریدون و ضحاک. تهران: قصه.
مینوی خرد. 1380. ترجمه احمد تفضلی. تهران: توس.
ناس، جان بایر. 1385. تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی اصغر حکمت. تهران: علمی و فرهنگی.
واحددوست، مهوش. 1387. نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه فردوسی. تهران: سروش.
هینلز، جان راسل. 1382. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
یاحقی، محمدجعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگمعاصر.
یشتها. 1377 . گزارش ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.
یونگ، کارل گوستاو. 1383. انسان و سمبل‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: جامی.
English References
Cirlot, J. E. A dictionary ofsymbols, Routledge and Kegan paul, London, 1971.
Skinner, Andrew. Serpent Symbols and Salvation in the Ancient Near East and the Book of Mormon. 2001
_||_
References
Avestā. (2002/1381SH). Tr. By Jalil Doustkhāh. Tehran: Morvārid.
Bahār, Mehrdād. (2007/1386SH). Pazhouheshi dar Asātir-e Iran. Tehran: Āgah.
Bahār, Mehrdād. (2011/1390SH). Az ostoureh tā tārikh (Articles). Tehran: Cheshmeh.
Bal'ami, Abu-'Ali Mohammad. (2004/1383SH). Tārikh-e Bal'ami. Ed. By Mohammad Taqi Bahār. With the efforts of Mohammad Parvin Gonābādi. Tehran: Amirkabir.
Birouni, Abu-Rei'hān. (1942/1321SH). Āsār-ol-bāqiah. Tr. By Akbar Dānāseresht. Tehran: Khayām.
Black, Jeremy and Anthony Green. (2006/1385SH). Farhang-nāme-ye khodāyān, divān o namād-hā-ye Bein-onnahrein (Gods, demons, and symbols of ancient Mesopotamia: an illustrated dictionary). Tr. By Peimān Matin. Tehran: Zavvār.
Campbell, Joseph. (2010/1389SH). Asātir-e mashreq-zamin (Oriental Mythology).Tr. by Ali Asghar Bahrāmi. Tehran: Javāne-ye Roshd.
Christensen, Arthur. (2010/1389SH). Nemoune-hā-ye Nakhostin ensān o nakhostin shahryār (Les types du premier home et du premier roi dansl'histoire légendaire des Iraniens). Tr. By Ahmad Tafazzoli and Zhāleh Āmouzegār. Tehran: Cheshmeh.
Coyajee, J. C. (2009/1388SH). Boniād-hā-ye ostoureh o hamāse-ye Iran (Cults and legends of ancient Iran and China & studies in Shahnameh). Tr. By Jalil Doustkhāh. Tehran: Āgah.
Dādagi, Faranbagh. (2001/1380SH). Bondaheshn. Tr. By Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.
Dehkhodā, Aliakbar. (2010/1389SH). Loghat-nāmeh. Tehran: University of Tehran.
Dinavari, Abu-‘Hanifa Ahmad ibn Davoud. (1992/1371SH). Akhbār-ottewāl. Tr. By Mahmoud Mahdavi Dāmghāni. Tehran: Ney.
Durant, William James. (2002/1381SH). Mashreq-zamin, gāhvāre-ye tamaddon (part I of the story of civilization؛ Our oriental heritage). Tr. By Ahmad Ārām, ‘A. Pāshāei, Amirhosein Āriānpoor. Tehran: Elmi o farhangi.
Eliade, Mircea. (2008/1387SH). Moqaddas o nāmoqaddas (The Sacred and the Profane: the nature of religion). Tr. By Nasr-ollah Zangouei. Tehran: Soroush.
Eliade, Mircea. (2010/1389SH). Resāleh dar tārikh-e adiān (Traite d'histoire des religions). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: soroush.
Ferdowsi, Abo-lqāsem. (2008/1387SH). Shāhnāmeh. Based on Moscow Print. With the efforts of Dr. Saeed Hamidyān. Tehran: Qatreh.
Guirand, Felix & Others.(2010/1389SH). Asātir-e Āshour o Bābel (Assryo - Bubylonian mythology).Tr.By Abu-l-qāsem Esmā'ilpour. Tehran: Fekr-e rouz.
Hasouri, Ali. (2009/1388SH). Sarnevesht-e yek Shaman. Tehran: Cheshmeh.
Hinnells, Jouhn Russel. (2003/1382SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. By Zhāleh Āmouzgār & Ahmad Tafazzoli. Tehran: cheshmeh.
Ibn Balkhi. (2006/1385SH). Fārsnāmeh. Ed. By G. Listrenj and R. A. Nicholson. Tehran: Asātir.
Jowzi, Zohreh. (1993/1372SH). Mazhab-e Ilām bā negareshi bar mohr-hā-ye ostovānei. A.M. These in Archeology. Tehran: University of Tarbiat Modares.
Jung, Carl Gustav. (2005/1384SH). Ensān va sambol-hā-yash (man and his symbols). Tr.By Mahmood Soltāniyeh. Tehran: Jāmi.
Khaqāni, Afzal-oddin Badil ibn Ali. (1999/1378SH). Divān. With the Efforts of Ziā-oddin Sajjādi. Tehran: Zavvār.
Mahinfar, Setāreh. (2003/1382SH). Hamāse-ye Fereidun o Za’hāk. Tehran: Qesseh.
Mehrābādi, Mitrā. (2000/1379SH). Shāhnāmeh be nasr. Tehran: Rouzegār.
Mehrāfarin, Rezā. (1996/1375SH). Barresi-e neshāne-hā-ye tamadoni-e noqoush-e heivāni bar rouy-e mohr-hā-ye ostovāne-i-e Ilām. A.M. These in Archeology. Tehran: Tarbiat Modares University.
Minooy-e kherad. (2001/1380SH). Tr. By Ahmad Tafazzoli. Tehran: Tous.
Mohājerāni, ‘Atā’o-llāh. (1990/1369SH). Gazand-e bād. Tehran: Etelā’āt.
Mokhtāriān, Bahār. (2010/1389SH). Darāmadi bar sākhtār-e ostourei-e Shāhnāmeh. Tehran: Āgah.
Noss, John B. (2006/1385SH). Tārikh-e jāme’e adiān (Man's Religions). Tr. By Ali Asghar Hekmat. Tehran: Elmi o farhangi.
Porada, Edith. (1978/1357SH). Honar-e Iran-e bāstān (The art of ancient Iran, Pre Ialamic cultures). Tr. By Yousof Majidzādeh. Tehran: University of Tehran.
Pourdāvoud, Ebrāhim. (2001/1380SH). Farhang-e Iran-e bāstān. Tehran: Asātir.
Qā’āni Shirāzi. (2001/1380SH). Divān. Ed. By Amir Sāne’i. Tehran: Negāh.
Rastegār Fasāei, Mansour. (2000/1379SH) .Azhdahā dar asātir-e Iran. Tehran: Tous.
Safā, Zabih-ollh.(2000/1379SH). Hamāse- sarāei dar Iran. Tehran: Amirkabir.
Safar, Fo’ād and Mohammad Ali Mostafa. (1997/1376SH). Hetrā (‘Hazrā) shahr-e khorshid (Hetra the City of Sun). Tr. By Nāder Karimiān Sardashti. Tehran: Sāzmān-e Mirās-e farhani-e keshvar.
Tabari, Abu-Ja'far Mohammad ibn Jarir. (1972/1351SH) Tārikh-e Tabari. Tr. by Abo-l-qāsem Pāyandeh. Tehran: Boniād-e Farhang-e Iran.
Tabrizi, Mohammad Hosein ibn Khalaf. (1997/1376SH). Borhān-e qāte’. With the Efforts of Mohammad Mo’ein. Tehran: Amirkabir.
Vāheddoust, Mahvash. (2008/1387SH). Nahādine-hā-ye asātiri dar Shahnāme-ye Ferdowsi. Tehran: Soroush.
Yāhaqi, Mohammad Ja'far. (2010/1389SH). Farhang-e asātir o dāstānvāre-hā dar adabiāt-e fārsi. Tehran: Farhang-e Mo'āser.
Yasht-hā. (1998/1377SH). Ed. By Ebrāhim Pourdavood. Tehran: Asātir.
Zanjāni, Mahmoud. (2001/1381SH). Tārikh tamaddon-e Iran-e bāstān. Tehran: Āshiāne-ye Ketāb.