نمودهای سودمند کهن‌الگوی آنیموس در ادب پارسی

محورهای موضوعی : اسطوره

شکراله پورالخاص ¹ , جعفر عشقی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقّق اردبیلی
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقّق اردبیلی، اردبیل، ایران

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1393/04/01

کلید واژه: معشوق, کهن‌الگو, آنیموس, ایزدِ مهر, همراه درونی,

چکیده مقاله :

همه ما از نظر زیست‌شناختی، به میزان چشمگیری ظرفیت‌های جنس دیگر را داریم؛ از این‌رو، واجد صفات مردانه و زنانه به طور توأم هستیم. اما فشارهای اجتماعی به تفاوت‌های جنسی جنبة اغراق‌آمیز می‌دهد: زنان را مجبور می‌کند وجه زنانه خود را رشد بیشتری دهند و مردان را وادار به تأکید بیشتر بر طبیعت مردانه خود می‌کند. نتیجه آنکه جنبه دیگر، واپس‌زده و ضعیف می‌شود. با وجود این، زنِ درون یا آنیما در مردان و مردِ درون یا آنیموس در زنان، به صورت‌های گوناگون، از جمله رؤیاها، خیال‌پردازی‌ها، اساطیر، ادبیات و... ظاهر می‌شود. در این مقاله، دو نمود سودمند آنیموس، یعنی معشوق (مرد آرمانی) و همراه درونی، با نمونه‌ها و مثال‌های مختلف، در ادبیات و فرهنگ ایرانی تحلیل شده است و این نتیجه حاصل شده است که حداقل یکی از نمودهای آنیموس در ناخودآگاه زن ایرانی از پروتوتایپ واحدی نشأت می‌گیرد و این پروتوتایپ، به احتمال زیاد، ایزدِ مهر است.

چکیده انگلیسی:

From the biological point of view, all human beings possess both male and female traits. Yet, it is the social norms that define gender differences, emphasizing femininity and masculinity. As a result, every individual strengthens the characteristics of their normal gender whereas the aspects of the other gender lose prominence and fade away. However, anima, i.e. the feminine inner personality, and animus, i.e. the masculine inner personality, tend to appear in dreams, imaginations, myths, literature and the like. In the present article, two manifestations of animus, i.e. ‘the beloved man (the ideal man)’ and ‘the inner companion’ in Persian literature and culture are studied. Using an analytic and descriptive method, it will be shown that one of the manifestations of animus in the unconscious of Iranian woman is rooted in a prototype; it most probably is Mithra.  

منابع و مأخذ:

 

اتونی، بهروز. 1391. «دبستان نقد اسطوره‌شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‌نمونه نرینه‌روان (=آنیموس)»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س8. ش26. بهار. صص 11 ـ 52.

آذر، شکوفه. 1381. «پروتوتیپ». در دانشنامه ادب فارسی. جلد2. به سرپرستی حسن انوشه. چ2. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ص279.

آرین‌پور، یحیی. 1357. از صبا تا نیما. 2جلد. چ5. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین.

آلندی، رنه. 1378. عشق. ترجمه جلال ستاری. چ2. تهران: توس.

اردلان جوان، سیّد علی. 1373. تجلّی شاعرانه اساطیر و روایات تاریخی و مذهبی در اشعار خاقانی. چ2. مشهد: آستان قدس رضوی.

اُردوبادی، احمد. 1354. مکتب روان‌شناسی تحلیلی کارل گوستاو یونگ و آخرین گفت‌وگوها با وی. شیراز: دانشگاه شیراز.

اوستا. 1382. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. 2 جلد. چ1. تهران: مروارید.

رضی، هاشم. 1381 الف. تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب. 2 جلد. چ1. تهران: بهجت.

ــــــــــ. 1381 ب. دانشنامه ایران باستان. 5 جلد. چ1. تهران: سخن.

ستاری جلال. 1375. عشق صوفیانه. چ2. تهران: نشر مرکز.

ستاری، جلال. 1377. بازتاب اسطوره در بوف کور. چ1. تهران: توس.

سلمانی نژاد مهرآبادی، صغری، عبدالرضا سیف، نسرین موسی وند. (1391). «بررسی و تحلیل چیستی و چگونگی ظهور کهن الگوی آنیما و آنیموس در شعر طاهره صفارزاده»، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)، سال چهارم، شماره 1.

سندز، فردریک. 1354. «آخرین مصاحبه‌ها با کارل گوستاو یونگ». مکتب روان‌شناسی تحلیلی کارل گوستاو یونگ و آخرین گفت‌وگوها با وی. تألیف و ترجمه احمد اُردوبادی. شیراز: دانشگاه شیراز.

سیاسی، علی‌اکبر. 1370. نظریّه‌های شخصیّت یا مکاتب روان‌شناسی. تهران: دانشگاه تهران.

صرفی، محمدرضا. 1382. «درآمدی بر نمادپردازی در ادبیّات»، فصلنامه فرهنگ، سال 1. شماره‌های دوم و سوم (پیاپی: 46 و 47). تابستان و پاییز. صص 159 ـ 177.

صرفی، محمدرضا، و جعفر عشقی. 1387. «نمودهای مثبت آنیما در ادبیات فارسی». فصلنامه نقد ادبی. سال 1. ش3. پاییز. صص 59 ـ 88.

صفار زاده، طاهره. 1349. طنین در دلتا: از شعرهای سال‌های 47 ـ 49. چ1. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــ. 1357. سفر پنجم. چ2. تهران: رواق.

ــــــــــــــــ. 1365. رهگذر مهتاب. چ2. شیراز: نوید.

عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1378. منطق‌الطیر. به اهتمام و تصحیح سیّد صادق گوهرین. چ15. تهران: علمی و فرهنگی.

فدایی، فربد. 1381. کارل گوستاو یونگ و روان‌شناسی تحلیلی او. چ1. تهران: دانژه.

فرخزاد، فروغ. 1368/ 1989م. مجموعه اشعار فروغ فرخزاد. چ1. ساربروکن ـ آلمان غربی: نوید.

فردوسی، ابوالقاسم. 1389. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. 8 جلد. چ3. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

فوردهام، فریدا. 2536. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمه مسعود میربهاء. چ3. تهران: اشرفی.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1380. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی. چ2. تهران: نشرمرکز.

کهنموئی‌پور، ژاله، نسرین‌دخت خطّاط، و علی افخمی. 1381. فرهنگ توصیفی نقد ادبی (فرانسه ـ فارسی). چ1. تهران: دانشگاه تهران.

مختاری غزنوی، [سراج‌الدین ابوعمرو] عثمان. (1377). شهریارنامه. به کوشش و اهتمام دکتر غلام حسین بیگدلی. چ1. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مستوفی قزوینی، حمدالله بن ابی‌بکر. 1339. تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.

میرصادقی، جمال، و میمنت میرصادقی (ذوالقدر). 1377. واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی: فرهنگ تفصیلی اصطلاح‌های ادبیّات داستانی. چ1. تهران: کتاب مهناز.

نجم عراقی، منیژه، مرسده صالح‌پور و نسترن موسوی (گزینش و ترجمه). 1382. زن و ادبیّات (سلسله پژوهش‌های نظری دربارة مسائل زنان). چ1. تهران: نشر چشمه.

هال، کالوین اس، و ورنون جی نوردبای. 1375. مبانی روان‌شناسی تحلیلی یونگ. ترجمة دکتر محمدحسین مقبل. چ1. تهران: مرکز فرهنگی انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلّم.

هاید، مگی. 1379. یونگ (قدم اوّل). ترجمه نورالدین رحمانیان. چ1. تهران: پژوهش و شیرازه.

یونگ، کارل گوستاو. 1370 الف. خاطرات، رؤیاها، اندیشه‌ها. ترجمه پروین فرامرزی. چ1. مشهد: آستان قدس رضوی.

ـــــــــــــــــــ. 1370 ب. روان‌شناسی و دین. ترجمه فؤاد روحانی. چ3. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــ. 1377. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیّه. چ1. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــــ. 1383. آیون: پژوهشی در پدیده‌شناسی «خویشتن». ترجمه پروین فرامرزی و فریدون فرامرزی. چ1. مشهد: به‌نشر.

 

English Sources                     

"Archetypes As Defined By Carl Jung". (2001) [on-line]. Available: <http://www.staloysius.org/myrtle/philosophy/s6/mod4/Jung Archetypes. htm> [22 Dec. 2007].

English Sources                     

"Archetypes As Defined By Carl Jung". (2001) [on-line]. Available: <http://www.staloysius.org/myrtle/philosophy/s6/mod4/Jung Archetypes. htm> [22 Dec. 2007].

 

 

 

 

 

 

 

References

Allendy, René. (1999/1378SH). Eshgh (L'amour). Tr. by  Jalāl Sattāri. Tehran: Tous.

Ardalān Javān, S. Ali. (1994/1373SH). Tajalli-e Shā’erāne-ye asātir o revāyāt-e tārikhi o mazhabi dar ash’ār-e Khāqāni. Mashhad: Āstān-e qods-e Razavi.

Āriānpur, Yahyā. (1988/1357SH). Az Sabā tā Nimā. 5^th ed. Tehran: Sherkat-e sahāmi-e ketāb-hā-ye jibi.

Atouni, Behrouz. (2012/1391SH). “dabestān-e naqd-e ostoure-shnākhti-e zharfā bar bonyād-e kohan-nemoune-ye narine-ravān (Animus), Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 26.

‘Attār Neishābouri, Farid-oddin Mohammad. (1999/1378SH). Manteq-ottayr. Ed. by S. Sādeq Gowharin. Tehran: Elmi o farhangi.

Avesta. (2003/1382SH). Tr. by Jalil Doustkhāh. Tehran: Morvārid.

Āzar, Shokoufeh. (2002/1381SH). “prototyp”, In Dāneshnāme-ye Adab-e Farsi. Vol. 2. Hasan Anusheh. Tehran: Ministry of Culture & Islamic Guidance Pub.

Fadāei, Farbod. (2002/1381SH). Carl gustav Jung o ravānshenāsi-e tahlili-e ou. Tehran: Dānzheh.

Farrokhzād, Forough. (1989/1368SH). Majmou’e-ye ash’ar-e Forough-e Farrokhzād. Western Germany: Navid.

Ferdowsi. (2010/1389SH). Shāhnāmeh. Ed. By Jalāl Khāleqi Motlaq. Tehran: Markaz-e Dāyerat-ol-ma'āref-e bozorg-e eslami.

Fordham, Frida. (1977/1356SH). Moqadame-i bar ravānsheāsi-e Young (An Introduction to Jung’s Psycology). Tr. By Masʹoud Mirbahā. Tehran: Ashrafi.

Hall, Calvin S. and Vernon J. Nordby. (1996/1375H). Mabāni-e ravānshenāsi-e tahlili-e Jung (A primer of Jungian psychology). Tr. by Mohammad Hoseein Moqbel. Tehran: Jahād-e Dāneshgahi.

Hyde, Maggie. (2001/1379SH). Jung (Ghadam-e Avval) (Introducing Jung). Tr. by Noraldin Rahmāniān. Tehran: Pazuhesh and Shirāzeh.

Jung, carl Gustav. (1991/1370SH)a. Khāterāt, royā-hā, andishe-hā (memories dreams reflections). Tr. Parvin Farāmarzi. Mashhad: Āstān-e qods-e razavi.

Jung, Carl Gustav. (1991/1370SH)b. Ravānshenāsi o din (Psychology and Religion). Tr. by Fo’ād Rouhāni. Tehran: Ketāb-hā-ye Jibi and Amirkabir.

Jung, Carl Gustav. (1998/1377SH). Ensān o Sambol-hā-yash (man and his symbols) Tr. by Mahmoud Soltāniyeh. 5^th ed. Tehran: Jāmi.

Jung, Carl Gustav. (2004/1383SH). Aion: Pazhouheshi dar padideh-shenasi-e khishtan (Aion: researches into the phenomenology of the self). Tr. by Parvin Farāmarzi and Fereydoun  Farāmarzi. Mashhad: Behnashr.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2001/1380SH). Gozāresh-e doshvāri-hā-ye Divān-e Khāqāni. Tehran: Markaz.

Kohanmoueipour, Zhāle and Nasrindokht Khattāt and Ali Afkhami. (2002/1381SH). Farhang-e Towsifi-e Naqd-e adabi. Tehran: University of Tehran.

Mirsādeqi, Jamāl and  Meimanat Mirsādeqi (Zolqadr). (1998/1377SH). Vazhenāme-ye honar-e dāstān-nevisi: Farhang-e tafsili-ye estelāh-hā-ye adabiyāt-e dāstāni. Tehran: Ketāb-e Mahnāz.

Mokhtāri Ghaznavi, ‘Osmān. (1998/1377SH). Shahriyār-nāmeh. With the Efforts of Gholamhossein Bigdeli. Tehran: Ministry of Culture & Islamic Guidance Pub.

Mostowfi Ghazvini, Hamd-ollāh ibn Abibakr. (1960/1339SH). Tarikh-e gozideh. With the Efforts of Abd-ol-hossein Navāei. Tehran: Amirkabir.

Najm-e ‘Eraqi, Manizhe; Mersedeh Sālehpour and Nastaran Mousavi. (2003/1382SH). Zan o adabiyāt (Selection and Translation). Tehran: Chashmeh.

Ordoubādi, Ahmad. (1975/1354SH). Maktab-e ravānshenāsi-e tahlili-e Carl gustav Jang o ākharin goft-o-gou-hā bā vey. Shiraz: University of Shiraz.

Razi, Hāshem. (2002/1381SH)a. Tārikh-e āein-e rāzāmiz-e Mitraei dar sharq o gharb. Tehran: Bahjat.

Razi, Hāshem. (2002/1381SH)b. Dāneshnāme-ye Iran-e bāstān. Tehran: Sokhan.

Saffārzādeh, Tāhereh. (1970/1349SH). Tanin dar deltā: az she’r-hā-ye sal-hā-ye 47-49. Tehran: Amirkabir.

Saffārzādeh, Tāhereh. (1978/1357SH). Safar-e panjom. Tehran: Revāq.

Salmāni zezhād, Soghrā; Abd-orrezā Seif; Nasrin Mousivand. (2012/1391SH). “Barresi o tahlil-e chisi o chegounegi-e zohour-e kohan-olgou-ye ānimā o ānimous dar she’r-e Tāhereh Safārzādeh”, Journal of WOman in Culture Arts, Year 4. No. 1. 

Saffārzādeh, Tāhereh. (1986/1365SH). Rahgozar-e mahtāb. Shirāz: Navid.

Sands, Fredick. (1975/1354SH). “Akharin Mosāhebe’-hā bā Carl gustav Jung”, In Maktab-e ravānshenāsi-e tahlili-e Carl gustav Jang o ākharin goft-o-gou-hā bā vey. Shiraz: University of Shiraz.

Sarfi, Mohammadrazā and Ja’far Eshqi. (2008/1387SH). “Nemood-hā-ye mosbat-e ānimā dar adabiyāt-e Fārsi”, Qurterly Journal of Naghd-e Adabi. No. 3.

Sarfi, Mohammadrazā. (2003/1382SH). “Darāmadi bar namādpardāzi dar adabiyāt”, Qurterly Journal of Farhang. No. 2&3.

Sattāri, Jalāl. (1996/1375SH). Eshq-e Sufiyāneh. Tehran: Markaz.

Sattāri, Jalāl. (1998/1377SH). Bāztāb-e ostoureh dar Buf-e kur. Tehran: Tous.

Siāsi, Aliakbar. (1991/1370SH). Nazariye-hā-ye Shakhsiyyat yā makāteb-e ravānshenāsi. Tehran: University of Tehran.