بازتاب مقامات حضرت مریم (س) در متون عرفانی از قرن چهارم تا قرن نهم هجری

محورهای موضوعی : اسطوره

طاهره خوشحال دستجردی ¹ , زینب رضاپور ²

1 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1392/07/01

کلید واژه: عرفان, صبر, حضرت مریم (س), موت اختیاری, طهارت,

چکیده مقاله :

آیاتی که در قرآن کریم دربارة مقام و منزلت حضرت مریم (س) نازل شده است، در ادبیات عرفانی بازتاب گسترده‌ای یافته است. از دیدگاه عرفا، شفقّت بر خلق از جمله ویژگی‌های برجستة اولیا است و آرزوی مرگ کردن حضرت مریم (س) نه به دلیل ترس از ملامت خلق، بلکه به سبب شفقّت او بر آدمیان بود تا به سبب نسبت دادن اتّهامات ناروا به آن حضرت، گرفتار عقوبت نشوند. حضرت مریم (س) به سبب مخالفت با هوای نفس و صبر در برابر سختی‌ها، قادر به خرق عادت گشت. آن حضرت به سبب مرگ ارادی، در عالم آخرت اقامت داشت و بدون کوشش، از رزق بهشتی برخوردار می‌شد و طهارت وی از ماسوی الله، سبب اقامت عیسی (ع) در آسمان‌ها گردید. در این مقاله به بازتاب برخی از مقامات حضرت مریم در متون عرفانی فارسی تا قرن نهم هجری پرداخته شده است.

چکیده انگلیسی:

  Quran's verses about Mary have widely being reported in Islamic mystical literature; and they have been interpreted in various points of view by a number of prominent Muslim mystics. Compassion to people, for Muslim mystics, is one of the prominent characteristics of saints. As a saint, Mary wishes death from God, not because of being blamed by people, but for compassion to people who slandered her and accused her of committing adultery. She struggles against carnal desires and practices patience; hence she can perform miracles. According to Muslim mystics, she dwelled in paradise by choosing the voluntary death. Her modesty and refraining from all of the other things saving God makes Jesus, a resident of heaven. The present article tries to show Mary’s abodes, portrayed in the mystical texts of the 4th till 9th Centuries A.H.  

منابع و مأخذ:

کتابنامه

قرآن کریم

ابن عربی، محی‌الدین. 1370. فصوص‌الحکم. تعلیقات ابوالعلاء عفیفی، چ 2. تهران: الزهرا.

ابوعلی عثمانی، حسن‌بن احمد. 1374. ترجمۀ رسالۀ قشیریه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

ابوالفتوح رازی، حسین‌بن علی. 1382ق. روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیرالقرآن. حواشی ابوالحسن شعرانی و تصحیح علی‌اکبر غفاری. تهران: اسلامیه.

بهاء ولد. 1352. معارف. به اهتمام بدیع‌الزمان فروزانفر. ج 2. تهران: طهوری.

پارسا، خواجه محمد. 1366. شرح فصوص‌الحکم. تصحیح جلال مسگرنژاد. تهران: مرکز.

خوارزمی، کمال‌الدین‌حسین. 1384. جواهر‌الاسرار و زواهرالانوار. تصحیح محمدجواد شریعت. ج4. اصفهان: مشعل.

ـــــــــــــــــــــــــــ . 1368. شرح فصوص‌الحکم. تصحیح نجیب مایل هروی. چ 2. تهران: موالی.

سمنانی، علاءالدوله. 1369. مصنفات فارسی. به اهتمام نجیب مایل هروی. تهران: علمی و فرهنگی.

سنایی غزنوی، مجدودبن آدم. 1368. حدیقة‌الحقیقه و شریعة‌الطریقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

سهروردی، عمربن محمد. 1364. عوارف‌المعارف. ترجمة ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری. تهران: علمی و فرهنگی.

شبستری، محمود. 1368. گلشن راز. تصحیح صمد موحد. تهران: طهوری.

طباطبایی، محمدحسین. 1370. المیزان فی تفسیر‌القرآن. محمدحسین طباطبایی. ترجمة سیدمحمدباقر موسوی همدانی. ج3. چ 4. تهران: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.

عبّادی، مظفربن اردشیر. 1368 التصفیه فی احوال المتصوفه. تصحیح غلامحسین یوسفی. چ 2. تهران: سخن.

عطار نیشابوری، فریدالدین. 1355. تذکرةالاولیا. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوّار.

عین‌القضات همدانی، عبدالله‌‌بن محمد. 1362. نامه‌ها. به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عیسران. ج 2. تهران: زوّار.

غزّالی طوسی، ابوحامد امام محمد. 1361. کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیوجم، ج2. تهران: علمی و فرهنگی.

فروزانفر، بدیع الزمان. 1361. احادیث مثنوی. تهران: امیرکبیر.

قیصری رومی، داودبن محمود. 1386. شرح فصوص‌الحکم. به کوشش سیدجلال‌الدین آشتیانی. چ 3. تهران: علمی و فرهنگی.

مستملی بخاری، اسماعیل‌بن محمد. 1366. شرح التعرف لمذهب التصوف. تصحیح و تحشیه محمد روشن. ج4. تهران: اساطیر.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1330. فیه ما فیه. تصحیح و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: دانشگاه تهران.

ــــــــــــــــــــــــ . 1374. مثنوی معنوی. به تصحیح رینولدالین نیکلسون. تهران: امیرکبیر.

میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. 1357. تفسیر کشف‌الاسرارو عدّة‌الابرار. به اهتمام علی‌اصغر حکمت. تهران: امیرکبیر.

نجم‌الدین رازی، عبدالله‌بن محمد. 1365. مرصادالعباد من المبدأ الی المعاد. به اهتمام محمدامین ریاحی. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.

نسفی، محمد. 1350. الانسان الکامل. تصحیح ماریژان موله. تهران: انستیتوی ایران و فرانسه.

نجم‌الدین کبری، احمدبن عمر. 1363. الاصول العشره. ترجمه و شرح عبدالغفور لاری، به اهتمام نجیب مایل هروی. تهران: مولی.

هجویری، ابوالحسن‌علی‌بن عثمان. 1386. کشف‌المحجوب. تصحیح و تعلیق محمود عابدی. چ 3. تهران: سروش.

References

The Holy Quran.

Abu 'Ali 'Osmāni‚ Hasan Ibn  Ahmad. (1995/1374SH). Tarjeme-ye resāle-ye qosheiriyah. Ed.by Badi'-ozzamān Frouzānfar. 4^th ed. Tehran: 'Elmi va farhangi.

Attār Neishābouri‚ Farid-oddin. (1976/1355SH). Tazkerat-ol-owliā'. Ed. by Mohammad Este’lāmi. Tehran: Zavvār.

'Abbādi‚ Mozaffar Ibn Ardeshir. (1989/1368SH). Al-tasfiyah fi ahval-el-motosavvefah. Ed. by GholamHossein Yoosefi. 2^nd ed. Tehran: Sokhan.

Bahā'e Valad. (1973/1352SH). Ma'āref. With the Efforts of Badi'-ozzamān Frouzānfar. Vol. 2. Tehran: Tahoori.

'Ein-ol-Qozāt Hamedāni, 'Abd-ollāh Ibn Mohammad. (1983/1362SH). Nāme-hā-ye 'Ein-ol-Qozāt. Ed.by 'Afif 'Oseirān and Alinaqi Monzavi. Vol. 2. Tehran: Zavvār.

Ghazzāli Tousi‚ Abu Hāmed Mohammad. (1982/1361SH). Kimyā-ye saādat. With the Efforts of Hossein Khadivjam. Vol.2. Tehran: 'Elmi va farhangi

Qeisari Rumi‚ Davoud  Ibn  Mohammad. (2007/1386SH). Shar'h-e Fosous-ol-'hekam. With the Efforts of Jalāl-oddin Āshtiāni. 3^rd ed. Tehran: 'Elmi va farhangi.

Hojviri, Ali Ibn 'Osmān. (2007/1386SH). Kashf-ol-ma'hjoub. Ed.by Mahmoud 'Abedi. 3^rd ed. Tehran: Soroush.

Ibn  'Arabi, Mohy-addin. (1991/1370SH). Fosous-ol 'hekam. Ed. By Abol'alā  'Afifi. 2^nd ed. Tehran: Al-zahrā.

Khārazmi, Kamāl-oddin Hosein. (2005/1384SH). Javāher-ol asrār wa zavāher-ol anwār. Ed. By Mohammad Javād Shari'at. Esfahan: Mash'al.

Khārazmi, Kamāl-oddin Hosein. (1989/1368SH). Shar'h-e Fosous-ol 'hekam. With the Efforts of Najib Myāel Heravi. 2^nd ed. Tehran: Mowlā.

Meibodi‚ Rashid-oddin. (1982/1361SH). Tafsir-e Kashf-ol-asrār wa oddat-ol-abrār. With the Efforts of Aliasghar 'Hekmat. Vols. 2-6. Tehran: Amirkabir.

Molavi‚ Jalāl-oddin Mohammad. (1951/1330SH). Fih-e mā fih. Ed. By Badi'-ozzamān Frouzānfar. Tehran: University of Tehran.

Molavi‚ Jalāl-oddin Mohammad. (1995/1374SH). Masnavi-e  Ma’navi.  Ed. by Reynold Nicholson. Tehran: Amirkabir.

Mostamli Bokhāri. (1987/1366SH). Shar'h-e Taa’rrof le mazhabe  ahle  tasavvof. Ed. by Mohammad Rowshan. Vol.4. Tehran: Asātir.

Najm-oddin Kobrā. (1984/1363SH). Al-osoul-ol-'asharah. Tr.by Abdolghafoor Lāri. Tehran: Mowlā.

Nasafi, 'Aziz-oddin Mohammad. (1971/1350SH). Al-ensān-ol-kāmel. Ed. by Mariejean Mollet. Tehran: Iran and France Institute.

Ow'hadi Maragheyi. (1961/1340SH). Jām-e jam. Ed. by Saeed Nafisi. Thran: Amirkabir.

Pārsā, Khāje Mohammad. (1987/1366SH). Shar'h-e Fosous-ol 'hekam. Ed.by Jalil Mesgarnezhād. Tehran: Markaz.

Razi, Abo-lfotou'h. (2003/1382SH). Rowz-al jenān wa Rowh-al janān fi tafsir-el Quran. With the Efforts of 'Hāj Mirzā Abo-l-hasan Sha'rāni and Ali Akbar Ghaffāri. Tehran: 'Elmi va farhangi.

Rāzi, Najm-oddin Abubakr. (1986/1365SH). Mersād-ol 'ebād. With the Efforts of Mohammad Amin Riā'hi. 2^nd ed. Tehran: 'Elmi va farhangi.

Sa’di Shirāzi, Mosle'h-oddin. (2000/1379SH). Ghazaliyāt. 8^th ed. Tehran: Qatreh.

Sanāei Ghaznavi‚ Majdoud Ibn Ādam. (1989/1368SH). Hadiqat-ol-'haqiqah wa shari'at-ottariqah. Ed. by Modarres Razavi. Tehran: University of Tehran.

Semnāni, Alāoddowleh. (1990/1369SH). Mosannafāt-e Fārsi. With the Efforts of Najib Māyel Heravi. Tehran: 'Elmi va farhangi

Sohrevardi‚ 'Omar Ibn  Mohammad. (1985/1364SH). 'Awāref-ol-ma'āref. Tr. by Abu Mansour Esfahāni. With the Efforts of Qāsem Ansāri. Tehran: 'Elmi va farhangi.

Shabestari‚ Mahmoud. (1989/1368SH). Golshan-e rāz. Ed. by Samad Movahhed. Tehran: Tahouri.

Tabātabāei‚ Mohammad Hosein. (1991/1370SH). Al-mizān fi tafsir-el Quran. Tr. by Mohammad Baqer Mousavi Hamedani. Vol.3. 4^th ed. Tehran: Boniād 'elmi va fekri-e 'Allāmeh Tabātabāei.