بررسی چگونگی و چرایی نگاه متفاوت شاعران سبک اصفهانی به عناصر اسطوره‌ای

محورهای موضوعی : اسطوره

مراد اسماعیلی ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گنبدکاووس

تاریخ دریافت : 1395/12/03 تاریخ پذیرش : 1395/12/03 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: اسطوره, سبک هندی, مسیح, خضر, آبحیات,

چکیده مقاله :

اسطوره درتمام ادوار وسبک‌های شعر فارسی، براساس نطام فکری و اندیشگی هردوره، جلوه‌گاهِ جهان‌بینی مردمان آن عصربوده است و با اشکال وکارکردهای متفاوت ی در شعروارد شده است. درقرن دهم هجری،باروی کارآمدن دولت صفوی،تحولی اساسی در جامعه ایران وبه تبع آن در تمام حوزه‌های فکری وهنری آن رویداد. در این دوره،سبکی درشعرفارسی شکل گرفت که باسبک‌های قبل از آن دارای تمایزاتی آشکار بودوشعرفارسی چه از لحاظ صوری و چه معنایی دگرگون شد. یکی ازعناصری که بیشترین دگرگونی در آن حاصل شد،نحوه به کارگرفته شدن اسطوره‌ها در شعر شاعران این عصر است؛که با دوره‌های پیشین تمایز آشکار دارد.در توضیح این امربایدگفت،که شاعران سبک هندی اسطوره‌هایی چون خضر،آب حیات و مسیح را ـکه بیشترین بسامد را در اشعار عرفانی دارند ـ با نگاهی غیرقدسی به کار برده‌اند. امری که دلیل اصلی آنرا باید توجه شاعرعصرصفوی به زمین و واقعیات این جهانی و به تعبیری زمینی شدن شعر این دوره دانست.

چکیده انگلیسی:

Myths express the beliefs and values of a people. In the passage of time, they have been manifested in the poems of Iranian people and Persian poem styles. In 10th A.H. century and after establishment of the Safavid dynasty a basic change in Iranian society and all of its art and thought schools took place. In this period, a poetic style, called Indian style, was formed in Persian literature that was entirely different from its older styles and changed the Persian poetry formally and semantically. The method of using of myths by poets is one of these changes. Indian style poets refer to myths as unsacred concepts, myths like Khidr, Water of Life and Christ that have the most frequency in Persian mystical poems. The Indian style poets of the Safavid age pay attention to the earthly world and this-worldly facts. The poems of this age are transformed to this-worldly ones.

منابع و مأخذ:

آملی، طالب. بی‌تا. کلیات اشعار. به اهتمام و تصحیح و تحشیه شهاب طاهری. تهران: سنایی.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1382. زیر آسمانه‌های نور. تهران: افکار.

اسماعیلی، مراد و حسین حسن‌پورآلاشتی. 1393. «بررسی تمایز و قیاس‌ناپذیری سبک هندی با سبک‌های قبل از آن، از چشم‌اندازنظریه تامس کوهن»، مجله شعرپژوهی(بوستان ادب). سال ششم. شماره سوم. پیاپی21. صص21- 44.

اعتمادالسلطنه. 1367. تاریخ منتظم ناصری. به کوشش محمداسماعیل رضوانی. تهران: امیرکبیر.

براون، ادوارد گرانویل. 1375. تاریخ ادبیات ایران از صفویه تا عصر حاضر. مترجم بهرام مقدادی. تحشیه و تعلیق ضیاءالدین سجادی و عبدالحسین نوایی. تهران: مروارید.

بهار، مهرداد. 1376. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز.

جعفریان، رسول. 1370. دین و سیاست در دوره صفوی. تهران: انصاریان.

حسن پور آلاشتی، حسین. 1384. طرز تازه: سبک‌شناسی غزل سبک هندی. تهران: سخن.

حسینی، حسن. 1367. بیدل، سپهری و سبک هندی. تهران: سروش.

خاتمی، احمد. 1371. سبک هندی و دوره بازگشت (یا نشانه‌هایی از سبک هندی در شعر دوره اول بازگشت ادبی). تهران: بهارستان.

دشتی، علی. بی تا. نگاهی به صائب. تهران: امیرکبیر.

روتون،ک.ک. 1378. اسطوره. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: نشرمرکز.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1370. از گذشته ادبی ایران. تهران: سخن.

سرکاراتی، بهمن. 1378.سایه‌های شکار شده. چاپ اول. تهران: قطره.

شبلی نعمانی. 1368. شعرالعجم یا تاریخ شعرا و ادبیات ایران. (جلد3 و4 و5). ترجمه سید محمدتقی فخر داعی گیلانی. تهران: آشنا.

شمیسا، سیروس. 1374. سبک‌شناسی شعر. فردوس.

صائب تبریزی،محمد علی. 1371. دیوان صائب تبریزی. به کوشش محمد قهرمان. دوره 6جلدی. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــــــــــ. . 1373. کلیات صائب تبریزی.مقدمه و شرححالبهقلمامیری فیروزکوهی. چاپ دوم. تهران: خیام.

صفا، ذبیح الله. 1363. تاریخ ادبیات در ایران. جلد پنجم، بخش 1.تهران: فردوسی.

صورتگر، لطفعلی. 1345. منظومه‌های غنایی ایران. تهران: دانشگاه تهران.

طاووسی، محمود و آمنه درودگر. 1390. «اسطوره و ادبیات مدرن»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش23. صص101- 118.

طباطبایی، سیدجواد. 1383.زوال اندیشه سیاسی در ایران. چاپ چهارم. تهران: کویر.

عرفی شیرازی. بی‌تا. کلیات عرفی شیرازی. به کوشش جواهری «وجدی». تهران: سنایی.

فتوحی رودمعجنی، محمود. 1385الف. نقد ادبی در سبک هندی. تهران: سخن.

ــــــــــــــــــــــــ. . 1385ب. بلاغت تصویر. تهران: سخن.

فرای، نور تراپ.1374. «ادبیات و اسطوره»، در اسطوره و رمز، مجموعه مقالات. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.

قهرمان، محمد. 1373. مجموعه رنگین گل: گزیده اشعار صائب تبریزی. انتخاب و توضیح محمد قهرمان. تهران: سخن.

کلیم کاشانی. 1362. دیوان کلیم کاشانی. با مقدمه و حواشی و فرهنگ لغات مهدی افشار. تهران: زرین.

محبتی، مجتبی. 1388. از معنا تا صورت: طبقه‌بندی و تحلیل ریشه‌ها، زمینه‌ها، نظریه‌ها، جریان‌ها، رویکردها، اندیشه‌ها و آثار مهم نقد ادبی و ادبیات فارسی. تهران: سخن.

مظفری، علیرضا و محمدنبی تولایی. 1390. «زایش اسطوره‌ای نو در اودیسه هومر از اسطوره‌ای کهن»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش24. صص189- 205.

مؤتمن، زین العابدین.1371. تحول شعر فارسی. تهران: طهوری.

هوف، گراهام. 1365. گفتاری درباره نقد. ترجمه نسرین پروینی. تهران: چاپخانه سپهر.

یاحقی، محمدجعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.

References

Āmoli, Tāleb. (n.d.). kolliyyāt-e ash’ār. With the effort, Edition and explanation by Shahāb Tāheri. Tehrān: Sanāei.

Bahār, Mehrdād. (1997/1376SH). Jostāri chand dar farhang-e Irān. Tehrān: Fekr-e Rouz.

Brown, Edward Granville. (1996/1375SH). Tārikhe Irān az safaviyyeh tā ‘asr-e hazer(A History of Persian Literature from Safavid). Tr. by Bahrām Meghdādi. Ed. by Ziyā'-eddin Sajjādi and 'Abdol Hossein Navāyi. Tehrān: Morvārid.

Dashti, Ali. (n.d.). Negahi be Sāeb. Tehrān: Amirkabir.

Esmāeili, Morād and Hossein Hasan-pour Ālāshti. (2014/1393SH). Barresi-ye tamā yoz va ghiyās nāpaziri-ye sabk-e hendi  bā sabk hā-ye ghabl az ān, az cheshmandāz-e nazariyye-ye Thomas Kuhn. She'r Pazhouhi (Boustān-e Adab). Year 6. No. 3. Contiuouse 21. Pp.21-44.

Esmāeil-pour, Abolghāsem. (2003/1382SH).Zire Āsemāneh-hā-ye nour.Tehārn: Afkār.

E'temad-ol saltaneh.(1988/1367SH). Tārikh-e montazam-e nāseri. With the effort of Mohammad Esmāeil Rezvāni. Tehrān: Amirkabir

Fotouhi roudma’jani, Mahmoud. (2006/1385SH). A. Naghd-e adabi dar sabk-e hendi. Tehrān: Sokhan.

Fotouhi roudma’jani, Mahmoud. (2006/1385SH). B. Belāqat-e Tasvir. Tehrān: Sokhan.

Frye, Northrop. (1995/1374SH). "Adabiyyāt va Ostoureh"in ostoureh va ramz. Majmu'e maghālāt.(Literature and Myth). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Soroush.

Ghahramān, Mohammad. (1994/1373SH). Majmou'ehye-rangin-e- gol: Gozideh ash'ār-e Sāeb-e Tabrizi. Selected and Explained by Mohammad Ghahramān. Tehrān: Sokhan.

Hasan-pour Alāshti, Hossein. (1988/1367SH). Tarze tāze. Sabk shenāsi- ye qazal-e sabk-e hendi. Tehrān: Sokhan.

 Hosseini, Hasan. (1988/1367SH). Bidel, Sepehri va sabk-e hendi. Tehrān: Sourush.

Hough, Graham. (1986/1365SH). Goftāri dar bāreh-ye naghd (An Essays on Critisim). Tr. by Nasrin Parvini. Tehrān: Chāpkhāneh.

Ja'fariyān, Rasoul. (1991/1370SH). Din va siyāsat dar dore-ye Sepehr. safavi. Tehrān: Ansāriyān.

Kāshāni, Kalim. (1983/1362SH). Divān-e kalim-e kāshāni. Explained by Mehdi Afshār. Tehrān: Zarrin.

Khātami, Ahmad. (1992 /1371SH). Sabk-e hendi va dore-ye bāzgasht. Tehrān: Bahārestān.

Mahabbati, Mojtabā. (2009/1388SH). Az ma'nā tā sourat: Tabagheh-bandi va tahlil-e risheh-hā, zamineh-hā, nazariyyeh-hā, jarayān-hā, rouykard-hā, andisheh-hā va Āsār-e mohemm-e naghd-e adabi va adabiyyāt-e Fārsi. Tehrān: Sokhan.

Mo'taman, Zin-ol-'Ābedin. (1992/1371SH). Tahavvol-e she'r-e Fārsi. Tehrān: Tahouri.

Mozaffari, 'Ali Rezā. and Mohammad- Nabi Tavallāei. (2011/1390SH). " Zāyesh-e ostoureh-i now dar odissey-ye homer az ostoureh-I kohan".Āzād University Quarterly Journal of  Mytho- mystic Literature. Year 7. No. 24. Pp. 189-205.

'Orfi Shirāzi. (n.d.). Kolliyyāt-e 'Orfi-ye Shirāzi. with the effort of Javāheri Vajdi. Tehrān: Sanāei.

Ruthven,Kenneth Knowle. (1999/1378SH). Ostoureh (myth). Tr. by Abol- ghāsem Esmāeil-  pour. Tehrān: Nashr-e  Markaz.

Sāeb Tabrizi, Mohammad 'Ali. (1992/1371SH). Ed. by Mohammad Ghahramān. 6^th Vol. Tehrān: 'Elmi va Farhangi.

Sāeb Tabrizi, Mohammad 'Ali. (1994/1373SH). Kolliyāt-e Sāeb Tabrizi. Ed. by   Amiri-ye Firouzkouhi. 2^nded.  .Tehrān: Khayyām.

Safa, Zabih-ollāh. (1984 /1363SH). Tārikh-e adabiyyāt dar Irān. 5^th Vol. Part 1. Tehrān: Ferdowsi.

Sarkārāti, Bahman. (1999/1378SH). Sāyeh-hā-ye shekār shodeh. 1^st ed. Tehrān: Ghatreh.

Shamisā, Sirus. (1995/1374SH). Sabk shenāsi-ye she'r. Tehran: Ferdows.

Shebli, No’māni. (1989/1368SH). She'r-ol 'ajam. 3^rd 4^th 5^th. Vol. Tr. by Seyyed Mohammad-taghi Fakhr-e Dā'i Gilāni. Tehrān: Āshenā.

Souratgar, Lotf'Ali. (1966/1345SH). Manzoume-hā-ye qenāei-e Irān. Tehrān:University of Tehrān.

Tabātabāei, Seyyed Javād. (2004/1383SH). Zavāl-e andishe-ye siyāsi dar Irān. 4^th ed. Tehrān: Kavir.

Tāvousi, Mahmoud va Āmaneh Doroudgar. (2011/1390SH). "Ostoureh va adabiyyāt-e modern".Āzād University Quarterly Journal of Mytho- mystic Literature. 7 Year. No.23. Pp. 101-118.

Yāhaghghi, Mohammad Ja'far. (2007/1386SH). Farhang-e asātir va eshārāt-e dāstāni dar adabiyyāt-e Fārsi. Tehrān: Farhang-e Mo'āser.

Zarrinkoub, 'Abd-ol hossein. (1991/1370SH). Az gozashteh-ye adabi-ye Irān. Tehrān: Sokhan.