مطالعه مقایسه‌ای ساختارهای ماهوی اسطوره، در جهان سنت و پس از ظهور مدرنیته (بر اساس آرای اسطوره‌شناسان سده بیستم)

محورهای موضوعی : اسطوره

مهسا مختاری ¹ , نیما ولی بیگ ² , مرجان خانمحمدی ³

1 - مربی، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه پیام نور، صندوق پستی 3697-19395، تهران، ایران
2 - استادیار گروه مرمت بنا و احیاء بافت‌های تاریخی، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
3 - مرجان خان محمدی، استادیار گروه معماری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

تاریخ دریافت : 1400/09/09 تاریخ پذیرش : 1400/11/19 تاریخ انتشار : 1401/04/01

کلید واژه: اسطوره, مدرنیته, سنّت, اسطوره‌شناسان قرن بیستم, اندیشه‌های مدرن,

چکیده مقاله :

مدرنیته با تفکر علمی، خردگرایی و خاطره‌زدایی بر نگرش اساطیری تاثیر ویژه‌ای گذاشت. در این پژوهش به تحلیل اثر ورود مدرنیته بر مفاهیم ساختاری ـ شناختی اسطوره بر اساس آرای اسطوره‌شناسان مطرح قرن بیستم و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی و به روش مقایسه‌ای پرداخته می‌شود. در متن پیش رو جنبه دینی، تاریخی، هنری و ادبی، زمانی و مکانی، فلسفی، علمی و ... اسطوره‌ها قبل از ظهور مدرنیته و پس از آن، با هدف ایجاد شناخت از اثرات ورود مدرنیته، مقایسه شده است و چگونگی و چرایی تفاوت‌ها و همانندی‌ها در مفاهیم ساختاری ـ شناختی اسطوره در قبل و بعد از ظهور مدرنیته مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد تغییر در نگرش در مفاهیم ساختاری اسطوره مانند مفاهیم زمانی، مکانی، علمی و فلسفی و ... در آغاز مدرنیته، باعث کمرنگ‌شدن نقش اسطوره‌ها در شروع مدرنیته شده است. با این حال پس از افول مدرنیته نگاه علمی با گسترش خود توانست نگرش اساطیری را نیز در خود بگنجاند.

چکیده انگلیسی:

Modernity has influenced the mythological attitude through scientific thinking and rationalism. Based on the views of prominent mythologists of the twentieth century and by using library sources and comparative method, in the present research, the impact of modernity on the structural-cognitive concepts of myth is analyzed. In order to understand the effects of modernity, the religious, historical, artistic, literary, temporal and spatial, philosophical and scientific aspects of myths in the period before the emergence of modernity and after its emergence have been compared. Also, differences and similarities in the structural-cognitive concepts of myths before and after the advent of modernity have been analyzed. The findings show that at the beginning of modernity, changes in attitudes in the structural concepts of myth, such as temporal, spatial, scientific and philosophical concepts have diminished the role of myths. However, after the decline of modernity, the scientific attitude with its expansion was able to include the mythological attitude.

منابع و مأخذ:

آزاد، راضیه. 1384. «اسطوره و ادبیات پسامدرن». پژوهش‌های ادبی. ش7. صص24ـ7.

اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم. 1391. اسطوره بیان نمادین. چ3. ت‍ه‍ران‌: س‍روش‌.

اشرف، احمد. 1383. بحران هویت ملی و قومی در ایران: هویت ملیت قومیت (مجموعه مقالات). به کوشش حمید احمدی. تهران: مؤسسة تحقیقات علوم انسانی.

الیاده، میرچا. 1384. اسطوره بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. تهران: طهوری.

_______ .1362. چشم‌اندازهای اسطوره، جلال ستاری. تهران: توس.

_______ . 1381. اسطوره، رؤیا، راز، ترجمه رؤیا منجم. تهران: علم.

_______ . 1392. نمادپردازی، امر قدسی و هنرها. ترجمه مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.

اتو، واتر اف. 1398. دیونیسوس اسطوره و آیین. ترجمه عبدالحسین عادل زاده. نشر الکترونیکی.

امینی، سادینا و حسین نصوریان سرخگریه. 1390. «همگرایی اسطوره و عرفان». اندیشه های ادبی. ش9. صص30ـ15. 

بارت، رولان. 1386. اسطوره، امروز. ترجمه شیرین دخت دقیقیان. چ4. تهران: مرکز

بختیاری، مهدی.1390. «اسطوره‌های موازی»، اندیشه‌های ادبی. ش8. صص215ـ199.

بهار، مهرداد. 1373. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر نو

بلوک‌باشی، علی. 1379. «اسطوره در اندیشه و بیان اسطوره‌شناسان برجسته جهان». کتاب ماه. ش26و25. صص25ـ23.

بیرلین، ج. ف. 1386. اسطوره‌های موازی، ترجمه عباس مخبر. تهران: مرکز.

جلالی نائینی، محمدرضا. 1386. گزیده سرودهای ریگ ودا: قدیم‌ترین سند زنده مذهب و جامعه هندو. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

خواجه‌گیر، علیرضا و سوسن ایزدی دستنایی و پروین فروزنده. 1399. «رابطه متقابل دین و اسطوره در پدیدارشناسی دینی الیاده و روانشناسی تحلیلی یونگ». الهیات تطبیقی. ش23. صص126ـ111.  

رجایی، فرهنگ.1383. مشکله هویت ایرانیان امروز: ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ. تهران: نی.

ریکور، پل. 1373. زندگی در دنیای متن، ترجمه بابک احمدی. چ1. تهران: مرکز.

زروانی، مجتبی و لیلا عبداللهی. 1398. «الیاده و نقد کلامی شخصیت انسان مدرن»، اندیشه نوین دینی. ش56. صص114ـ97. 

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1354. تاریخ در ترازو. تهران: امیرکبیر.

زمردی، حمیرا. 1382. نگرش تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی و منطق‌الطیر. تهران: زوار.

شایگان، داریوش. 1380. بت‌های ذهنی و خاطره ازلی. تهران: امیرکبیر.

علمی، قربان. 1395. «میرچا الیاده و انسان‌شناسی». انسان پژوهی دینی. ش36. صص29ـ5.     

فلامکی، محمدمنصور. 1381. ریشه‌ها و گرایش‌های نظری معماری‌. تهران: فضا.

قاسم‌زاده، علی و حسینعلی قبادی. 1391. «دلایل گرایش رمان‌نویسان پسامدرنیته به احیای اساطیر». ادب پژوهی. ش21. صص66ـ31.

قائمی، علی. 1358. اسلام و مدرنیسم. قم: ارشاد.

ضمیران، محمد. 1379. گذار از جهان اسطوره به فلسفه. تهران: هرمس.

کاسیرر، ارنست. 1377. اسطوره دولت. ترجمه یدالله موقن. تهران: هرمس.

_________ . 1387. زبان و اسطوره. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: مروارید.

_________ . 1393. فلسفه صورت‌های سمبلیک جلد دوم اندیشه اسطوره‌ای. ترجمه یدالله موقن. تهران: هرمس.

کمبل، جوزف. 1377. قدرت اسطوره (گفت‌وگو با بیل مویرز). ترجمه عباس مخبر. چ1. تهران: سعدی.

کوپ، لارنس. 1384. اسطوره، ترجمه محمد دهقانی. تهران: علمی و فرهنگی.

گلدمن، لوسین. 1387. فلسفه روشنگری، ترجمه شیوا کاویانی. تهران: اختران.

لوی استروس، کلود. 1376. اسطوره و معنا «گفت‌وگوهایی با لوی استروس»، ترجمه شهرام خسروی، تهران: مرکز.

__________. 1380. اسطوره و تفکر مدرن، ترجمه فاضل لاریجانی و علی جهان پولاد. تهران: نشر پژوهش.

مظفری، علیرضا. 1388. «کارکرد مشترک اسطوره و عرفان». ادبیات عرفانی. ش1. صص166ـ149. 

همتی، همایون. 1375. دین‌شناسی تطبیقی و عرفان. تهران: آوای نور.

Amīnī, Sādīnā and Hoseyn Nasūrīyān Sorx-garīyeh. (2011/1390SH). “Ham-gerāyī-ye Ostūre va Erfān”. Literary Thoughts, Autumn. No. 9. Pp. 15- 30.

Ašraf, Ahmad. (2004/1383SH). Bohrāne Hovīyyate Mellī va Qowmī dar Īrān: Hovīyyate Mellīyate Qowmīyat (Majmū’e Maqālāt). With the Effort of Hamīd Ahmadī. Tehrān: Mo’asese-ye Tahqīqāte Olūme Ensānī.

Āzād Rāzīyeh. (2005/1384SH). Ostūre va Adabīyāte Post-modern. Pažūhešhā-ye Adabī. No. 7. Pp. 7- 24.

Bahār, Mehr-dād. (1994/1373SH). Jastārī Čand dar Farhange Īrān. Tehrān: Fekre Now.

Barthes, Roland. (2007/1386SH). Ostūre, Emrūz (Mythologies). Tr. by Šīrīn-doxt Daqīqīyān. 4^th ed. Tehrān: Markaz.

Baxtīyīrī, Mahdī. (2011/1390SH). “Ostūrehā-ye Movāzī”. Literary Thoughts. No. 8. Summer. Pp. 199- 215.

Bierlein, J. F. (2007/1386SH). Ostūrehā-ye Movāzī (Parallel Myths). Tr. by Abbās Moxber. Tehrān: Markaz.

Bolūk-bāšī, Alī. (2000/1379SH). “Ostūre dar Andīše va Bayāne Ostūre-šenāsāne Barjaste-ye Jahān”. Ketāb Māh. No. 25 & 26. Pp. 23- 25.

Campbell, Joseph. (1998/1377SH). Qodrate Ostūre (Gofto Gū bā Bill D. Moyers) (The Power of Myth). Tr. by Abbās Moxber. 1^st ed. Tehrān: sa’dī.

Cassirer, Ernst Alfred. (2014/1393SH). Falsafe Sūrathā-ye Sambolīk Jelde Dovvome Andīše Ostūreh-ī (The Philosophy Symbolic Forms). Tr. by Yado al-llāh Movaqan. Tehrān: Hermes.

Cassirer, Ernst Alfred. (1998/1377SH). Ostūre Dowlat (The Myth of the State). Tr. by Yado al-llāh Movaqan. Tehrān: Hermes.

Cassirer, Ernst Alfred. (2008/1387SH). Zabān va Ostūre (Language and Myth). Tr. by Mohsen Salāsī. Tehrān: Morvārīd.

Coupe, Laurence. (2005/1384SH). Ostūre (Myth). Tr. by Mohammad Dehqānī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Eliade, Mircea. (2005/1384SH). Ostūre-ye Bāzgašte Jāvedāne (Mythe de l’éternel retour). Tr. by Bahman Sarkārātī. Tehrān: Tahūrī.

Eliade, Mircea. (2002/1381Sh). Ostūre, Rowyā, Rāz (Myths, Dreams, Mystries). Tr. by Ro’yā Monajjem. Tehrān: Elm.

Eliade, Mircea. (1983/1362SH). Češm-andāzhā-ye Ostūre (‎Aspects du mythe). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān: Tūs.

Eliade, Mircea. (2013/1392SH). Nemād-pardāzī, Amre Qodsī va Honarhā (Symbolism, the sacred, and the arts). Tr. by Mānī Sālehī Allāme. Tehrān: Nīlūfar.

Elmī, Qorbān. (2016/1395SH). “Mircea Eliade va Ensān-šenāsī”. Ensān Pažūhī-ye Dīnī. No. 36. Pp. 5- 29.

Esmā’īl-pūr, Abo al-qāsem. (2012/1391SH). Ostūre Bayāne Nemādīn. 3^rd ed. Tehrān: Sorūš.

Falāmakī, Mohammad Mansūr. (2002/1381SH). Rīšehā va Gerāyešhā-ye Nazarī-ye Me’mārī. Tehrān: Fazā.

Goldmann, Lucien. (2008/1387SH). Falsafe Rowšan-garī (‎The Philosophy of the Enlightenment). Tr. by Šīvā Kāvīyānī. Tehrān: Axtarān.

Hemmatī, Homāyūn. (1996/1375SH). Dīn-šenāsī-ye Tatbīqī va Erfān. Tehrān: Āvāye nūr.

Jallālī Nā’īnī, Mohamad-rezā. (2007/1386SH). Gozīde Sorūdhā-ye Rīg Vedā: Qadīm-tarīn Sanade Zende Mazhab va Jāme’e Hendū (Selected hymns of RG-VEDA: the most ancient literary creation of Hindus). Tehrān: Vezārate Farhang va Eršāde Eslāmī.

Levi-Strauss, Claude. (1997/1376SH). Ostūre va Ma’nā “Gofto Gūhā-yī bā Levi-Strauss” (Myth and Meaning). Tr. by. Šahrām Xowsravī. Tehrān: Markaz.

Levi-Strauss, Claude. (2001/1380SH). Ostūre va Tafakkore Modern (Myth and Meaning). Tr. by Fāzel Lārījānī and Alī Jahān-pūlād. Tehrān: Pažūheš.

Mozafarī, Alī-rezā. (2009/1388SH). “Kār-karde Moštarake Ostūre va Erfān”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 1. Pp. 149-166.

Otto, Walter F. (2019/1398SH). Dīyūnīsos Ostūre va Āyīn (Dionysus: Myth and Cult). Tr. by Abdo al-hoseyn Ādel-zāde. Published electronically.

Qā’emī, Alī. (1979/1358). Eslām va Modernīsm. Qom: Eršād.

Qāsem-zāde, Alī and Hoseyn-alī Qobādī. (2012/1391SH). “Dalāyele Gerāyeše Rommān-nevīsāne Pasā-modernīte be Ehyāye Asātīr”. Adab Pažūhī. No. 21. Pp. 33- 61.

Rajāyī, Farhang. (2004/1383SH). Moškele Hovīyyate Īrānīyāne Emrūz: Īfāye Naqš dar Asre Yek Tamaddon va Čand Farhang. Tehrān: Ney.

Ricœur, Paul. (1994/1373SH). Zendegī dar Donyāye Matn (La Vie dans le monde du texte). Tr. by Bābak Ahmadī. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Šāygān, Dāryūš. (2001/1380SH). Bothā-ye Zehnī va Xātere Azalī. Tehrān: Amīr-kabīr.

Xāje-gīr, Alī-rezā & Sūsan Īzadī Dast-nāyī & Parvīn Forūzande. (2020/1399SH). “Rābete-ye Moteqābele Dīn va Ostūre dar Padīdār-šenāsī-ye Dīnī-ye Eliade va Ravān-šenāsī-ye Tahlīlī-ye Jung”. Elāhīyāte Tatbīqī. No. 23. Pp. 111- 126.

Zamīrān, Mohammad. (2000/1379SH).  Gozār az Jahāne Ostūre be Falsafe. Tehrān: Hermes.

Zarrīn-kūb, Abdo al-hoseyn. (1975/1354SH). Tārīx dar Tarāzū. Tehrān: Amīr-kabīr.

Zarvānī, Mojtabā and Leylā Abdo al-llāhī. (2019/1398SH). “Eliade va Naqde Kalāmī-ye Šaxsīyate Ensāne Modern”. Andīše Novīne Dīnī. No. 56. Pp. 97- 114.

Zomorrodī, Homeyrā. (2003/1382SH). Negareše Tatbīqī-ye Adyān va Asātīr dar Šah-nāme-ye Ferdowsī, Xamse Nezāmī va Manteqo al-teyr. Tehrān: Zavvār.