اسطوره‌شناختی چگونگی و چراییِ سفر قهرمان در کارنامة اردشیر بابکان

محورهای موضوعی : اسطوره

مختار ابراهیمی ¹

1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/01/24 تاریخ پذیرش : 1400/04/01 تاریخ انتشار : 1400/07/01

کلید واژه: اسطوره, قهرمان, اردشیر بابکان, ایرانشهر, جوزف کمپبل,

چکیده مقاله :

کارنامة اردشیر بابکان از متن‌های مهم اسطوره‌ای و حماسی در ادبیات پهلوی، در پی اسطوره‌سازی و برساختن قهرمانِ بنیان‌گذار دولت ساسانی است. اینکه چرا و چگونه ‌این متن به مقابله با گفتمان رقیب اشکانی رفته و سعی در پیروزی گفتمان خود داشته، پرسش‌ اصلی این پژوهش است. فرضیة مهم پژوهش، این است که نیروهای انسانی و طبیعی و فراطبیعی در این روایت با هماهنگی به برساخت و استوار داشتِ گفتمانی دست‌یافته‌اند که گونه‌ای دیگر از اندیشه و به تبع آن نوعی از زندگی را به نمایش می‌گذارند. قهرمان در روایت کارنامه، هم با تلاش‌ها و کوشش‌های خود و یارانش و هم به یاری شخصیت‌های دیگر که از صفّ رقیب جذب می‌کند، به نبردی پیگیر دست می‌یازد. این پژوهش با نگاهی اسطوره‌شناختی، با توجه به مراحل سفر قهرمان از دیدگاه جوزف کمپبل، به تطابق و هماهنگی نیروهای تأثیرگذار راهِ پیچیدۀ پیروزی اشاره می‌کند. این پژوهش به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی در پی رسیدن به چرایی سفر قهرمان است. بیان رهایی کشور از پراکندگی، هدف پژوهش و توضیح چگونگی رسیدن به انسجام شهریاری در ایرانشهر، نتیجه روایت کارنامه اردشیر بابکان بوده است. هر یک از شخصیت‌های کارنامه به گونه‌ای نقش خود را در راه بازگرداندن ایرانشهر به یگانگی ملی بازی می‌کنند و یادآور نقش رهایی رهندگان اسطوره‌ای در اساطیر ایرانی می‌شوند.

چکیده انگلیسی:

Kār-Nāmag ī Ardashīr ī Pāpakān (The Book of the Deeds of Ardeshir, Son of Papak), a mythological and epic text in Middle Persian (Pahlavi) language, introduces the founder of the Sassanid state as a hero and a mythological figure. The main question of the present research is why and how this text confronted with the rival, Parthian discourse, and tried to dominate its own discourse. The important hypothesis of the research is that human, natural and supernatural forces in this narrative, in coordination with each other, have presented a new discourse that refers to another type of thought and, consequently, another kind of lifestyle. In the narration of Kār-Nāmag, by the efforts of himself and his allies, as well as with the help of other characters and absorbing his competitors, the hero engages in a continuous battle. The present study, with a mythological approach and based on Joseph Campbell's hero's journey steps, examines the influential factors leading to the complex path to victory. The present study uses a descriptive-analytical method to explain the reason for the hero's journey. Through the narration of Kār-Nāmag, it becomes clear how the country saved from disunion and the kingdom of Iranshahr maintained its cohesion. Each of the characters in the book plays a role in leading Iranshahr back to national unity and is reminiscent of the role of the Iranian mythological liberation figures.

منابع و مأخذ:

اخوانی، سعید و فتانه محمودی. 1397. «مطالعة تطبیقی در اساطیر ایران و شرق دور»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش53. صص 82-41.

اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم. 1393. اسطوره بیان نمادین. چ 4. تهران: سروش.

الیاده، میرچا. 1394. آیین و نمادهای تشرف. ترجمۀ مانی صالحی علامه. چ 2. تهران: نیلوفر.

اوستا. 1379. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ 5. تهران: مروارید.

اوشیدری، جهانگیر. 1378. دانش‌نامۀ مزدیسنا. چ 2. تهران: مرکز.

بریان، پی یر. 1379. تاریخ امپراتوری هخامنشیان. ترجمۀ مهدی سمسار. چ 3. تهران: زریاب.

بندهش هندی. 1388. تصحیح و ترجمۀ رقیه بهزادی. چ 2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

بهار، مهرداد. 1376. پژوهشی در اساطیر ایران. چ 2. تهران: آگه.

بهرامیان، سجّاد. 1398. «اردشیر بابکان از اَرگبدی تا شاهنشاهی»، فصلنامۀ جندی‌شاپور. دانشگاه شهید چمران اهواز. س5. ش 18. صص76-49.

بهمنی، کبری و آزاده نیرومند. 1391. «رویکردی روان‌شناسانه به سفر سه قهرمان اساطیری (هرکول، رستم، اسفندیار)»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س8. ش28. صص 108-44.

پورداود، ابراهیم. 1384. گات‌ها. چ 2. تهران: اساطیر.

جلیلیان، شهرام. 1397. «اردشیر بابکان و خدا بانو آناهیتا»، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی تاریخ اسلام و ایران. دانشگاه الزّهرا. س 28. ش37. صص ۳۵-۵۶.

خنجری، خداداد. 1375. بینش زرتشت. چ1. تهران: تهران.

راشد محصّل، محمد تقی و سیّده فاطمه موسوی. 1389. «بررسی عناصر داستانی در متن پهلوی کارنامۀ اردشیر بابکان».  کهن‌نامۀ ادب پارسی. س1. ش 1. صص24-1.

رکنی، آزرمیدخت. 1393. سرنمون‌های سفر قهرمان. چ 1. تهران: ره‌آورد مهر.

زارع، زینب و حسین آقاحسینی،. 1394. «تحلیل ساختار طرح داستان اردشیر بابکان»، مجموعه مقاله‌های دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی. دانشگاه محقق اردبیلی. صص17-1.

سید حسینی، رضا. 1376. مکتب‌های ادبی. چ 11. تهران: نگاه.

طاهری، محمد و حمید آقاجانی. 1392. «تبیین کهن‌الگوی سفر قهرمان بر اساس آرای یونگ و کمپبل در ‌هفت‌خوان رستم». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س 9. ش 32. صص 122-102.

طبری، محمد بن جریر. 1352. تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. ج 2. چ 1. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1389. شاهنامه. چ 3. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

کارنامة اردشیر بابکان. 1378. ترجمه و آوانویسی بهرام فره‌وشی. چ 2. تهران: دانشگاه تهران.

کارنامة ساسانیان؛ گزیدة بخشی از تاریخ بلعمی. 1349. به‌ کوشش بدیع‌الله دبیری‌نژاد، چ 1. اصفهان: ثقفی.

کالر، جاناتان. 1382. نظریۀ ادبی. ترجمۀ فرزانه طاهری. چ 1. تهران: مرکز.

کمپبل، جوزف. 1398. قهرمان هزار چهره. برگردانِ شادی خسرو پناه. چ 9. تهران: گل آفتاب.

مینوی خرد. 1385. ترجمۀ احمد تفضلی، چ 4. تهران: توس.

وارنر، رکس. 1378. دانش‌نامۀ اساطیر جهان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق. چ 2. تهران: اسطوره.

ویسهوفر، یوزف. 1396. ایران باستان. ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر. چ 13. تهران: ققنوس.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی. چ 1. مشهد: آستان قدس رضوی.

Akhavani, Saeed and Mahmoudi, Fatane. (2018/1397SH). “Motāle’-ye Tatbīqī dar Asātīr-e Irān va Šarq-e dūr”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Year 14. No. 53. Pp. 41-82.

Avesta. (2000/1379SH). Explained By. Jalil Doostkhah. 5^th ed. Tehran: Markaz.

Bahar, Mehrdad. (1997/1376SH). Pažuhešī dar Asātīr-e  Īrān. 2^nd ed. Tehran: Āgah.

Bahmani, Kobra and Niroumand, Azade. (2012/1391SH). “Rūykardī Ravān-šenāsāne be Safar-e Se Qahramān (Herkul, Rostam, Esfandiār)”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Year 8. No. 28. Pp. 44- 108.

Bahramian, Sajjad. (2019/1398SH). “Ardešīr Bābakān az Argbadī tā Šāhanšāhī”. Fasl-nāme-ye Jondīšāpūr . Year 5. No. 18. Pp. 49-76.

Bondaheš-e Hendī. (2009/1388SH). Tr. By. Roqayeh BehdAdi. 2^nd ed. Tehran: Pažūhešgāh-e Olūm-e Ensānī va Motāle'āt-e Farhangī.

Briant, Prierre. (2000/1379SH). Tārxh-e Emperatūrī-ye Haxāmanešī. Tr. By. Mahdi Semsar. 3^rd ed. Tehran: Zaryāb.

Campbell, Joseph. (2019/1398SH). Qahramān-e Hezār Čehre (The hero with a thousand faces). Tr. By Shadi Khosrow Panah. 9^th ed. Tehran: Gol Āftāb.

Culler, Jonathan. (2003/1382SH). Nazarie-ye Adabi (‎Literary Theory). Tr. By. Farzane Taheri. Tehran: Markaz.

Eliade, Mircea. (2015/ 1394SH). Ā’īn va Namādhā-ye Tašarrof (Rites and symbols of initiation). Tr. By. Mani Salhi Allame. 2^nd ed. Tehran: Niloofar.

Esmaeilpour, Abolqasem. (2014/1393SH). Ostūre Bayān-e Namādīn. 4^th ed. Tehran: Soroosh.

Ferdowsi, Abolqasem. (2010/1389SH). Šāhnāme. 3^rd ed. Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopedia.

Jalilian, Shahram. (2018/1397SH). “Ardešīr Bābakān va Xodā Bānū Ānāhit”. Fasl-nāme-ye Elmī- Pažūhešī-ye Tārīx-e Eslām va Īrān. Alzahra University. Year 28. No. 37. Pp. 35-56.

Jung, C.G. (1989/1368SH). Čāhār Sūrat-e Mesālī (Four archetypes). Tr. By. Parvin Faramarzi. 1^st ed. Mashhah: Āstān-e Qods-e Razavī.

Kārnāme-ye Ardešīr-e Bābakān. (1999/1378SH). Tr. By. Bahram Faravashi. 2^nd ed. Tehran: Enteshārāt-e Dānešgāh-e Tehrān.

Kārnāme-ye Sāsāniyān, Gozīde-ye Baxšī az Tārīxe Bal’amī.  (1970/ 1349SH). Explained By. Badiollah Dabiri Nejad. 1^st ed. Esfahan: Saqafi.

Khanjari, Khodadad. (1996/1375SH). Bīneš-e Zartošht. 1^st ed. Tehran: Tehran.

Mīnū-ye Xerad. (2006/1385SH). Tr. By Ahmad Tafazzoli. 4^th ed. Tehran: Toos.

Oshidari, Jahangir. (1999/1378SH). Dāneš-nāme Mazdyasnā. 2^nd ed. Tehran: Markaz.

Pourdavoud, Ebrahim. (2005/1384SH). Gāthā. 2^nd ed. Tehran: Asatir.

Rashed Mohasel, Mohammad Taghi and Mousavi, Seyyede Fateme. (2010/1389SH). “Barresī-ye Anāsor-e Dastānī dar Matn-e Pahlavī-ye Karnāme-ye Ardešīr-e Bābakān”. Kohan-nāme-ye Adab-e Fārsī. Year 1. No. 1. Pp.1-24.

Rokni, Azarmidoxt. (2014/1393SH). Sarnemūnhā-ye Safar-e Qahramān. 1^sted. Tehran. Rahāvard-e Mehr.

Seyyed Hosseini, Reza. (1997/1376SH). Maktabhā-ye Adabī. 11^th ed. Tehran: Negah.

Tabari, Mohammad ebn-e Jarir. (1973/1352SH). Tārīx-e Tabarī. Tr. By Abolqasem Payande.  Vol. 2. 1^st ed. Tehran: Bonyād-e Farhang-e Īrān.

Taheri, Mohammad and Aqajani, Hamid. (2013/1392SH). “Tabīn-e Kohan Olgū-ye Safar-e Qahramān Bar Asās-e Ārā-ye Jung and Campbell Dar Haft Xan-e Rostam”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Year. 9. No. 32. Pp. 102-122.

Warner, Rex. (1999/1378SH). Dāneš-nāme-ye Asātīr-e Jahān (Encyclopedia of world mythology). Tr. By Abolqasem Esmeilpour. 2^nd ed. Tehran: Ostūre.

Wiesehofer. Josef. (2017/1396SH). Īrān-e Bāstān (Ancient Persia). Tr. By Morteza Saqebfar. 13^th ed. Tehran: Qoqnoos.

Zare, Zeynab and Aqa Hosseini, Hossein. (2015/1394SH). “Tahlīl-e Sāxtār-e Tarh-e Dāstān-e Ardešīr Bābakān”.  Majmū’e Maqālehā-ye Dahomīn Hamāyeš-e Beinolmelalī-ye Tarvīj-e Zabān va Adabiyāte Fārsī. Mohaqeq Ardebilī University. Pp. 1-17.