بررسی تطبیقی عنصر آتش در اساطیر ایران و ویتنام

محورهای موضوعی : اسطوره

الهام رستاد ¹ , ناصر نیکوبخت ² , فونگ وو تی تانه ³

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی مرکز آموزش عالی اقلید
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس
3 - کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

تاریخ دریافت : 1399/08/03 تاریخ پذیرش : 1399/10/21 تاریخ انتشار : 1400/01/01

کلید واژه: آتش, اساطیر ایران, اساطیر ویتنام, ایزدان, جشن‌‌ها,

چکیده مقاله :

آتش یکی از عناصر مهم و پر رمز و راز هستی است که می‌توان گفت تمدن بشری از زمان کشف آن آغاز گردید. بازتاب اندیشة بشر در زمینة چگونگی کشف آتش و میزان اهمیت و جایگاهش در میان اسطوره‌های به جامانده از اقوام مختلف قابل مشاهده است. ارزش و جایگاه مهم آتش در اسطوره‌های ایران و ویتنام و شباهت برخی آیین‌های دو کشور در تقدیس و ستایش آن نشان می‌دهد که وجوه فرهنگی مشترکی بین دو ملت وجود دارد. هدف از این پژوهش با روش توصیفی ـ تطبیقی، شناخت بیشتر و بهتر اسطوره‌های دو کشور ایران و ویتنام به ویژه آتش است و تلاش شده است تا از طریق واکاوی اسطوره‌های دو کشور، روایت‌های مربوط به عنصر آتش بررسی شود. نتایج پژوهش با توجه به دسته‌بندی و تطبیق اسطوره‌های کشف آتش، ایزدان، کارکردها و آیین‌ها، شباهت‌هایی فرهنگی را میان دو کشور نشان می‌دهد، چنان‌که جشن رقص آتش در ویتنام مشابه چهارشنبه‌سوری و جشن آذرگان در ایران است؛ همچنین در اساطیر دو کشور آتش نماد پیروزی بر دشمن و دوزخ مجازات گناهکاران بیان شده است. تفاوت روایت‌های اسطوره‌ای ایران و ویتنام بیشتر در زمینة چگونگی کشف آتش و ایزدان است که در پژوهش حاضر به آن‌ها اشاره شده است .

چکیده انگلیسی:

 Fire is one of the most important and mysterious elements of the universe, and it can be said that the human civilization began with its discovery. The myths from different ethnic groups show how man discovered fire and what its significance and status was. The important place of fire in the myths of Iran and Vietnam and the similarity of some rituals of the two countries in which fire is sanctified and worshiped, show that there are common cultural aspects between the two nations. The purpose of this study is to better understand the myths of Iran and Vietnam, especially the myths related to fire. Using the descriptive-comparative method, in the present article, an attempt has been made to study some myths of the two countries and the narratives related to the element of fire. According to the classification of myths related to gods and rituals and the discovery of fire, the results of the study show cultural similarities between the two countries, as Fire Dancing Festival in Vietnam is similar to the Chaharshanbe Suri and the Azargan festival in Iran. Also, in the myths of the two countries, fire symbolizes victory over the enemy and hell symbolizes the punishment of sinners. The difference between the mythological narratives of Iran and Vietnam is more about the gods and how to discover fire.   

منابع و مأخذ:

کتابنامه

اورنگ، مراد. 1350. آتش نیایش. چ5. تهران: بی‌نا.

باشلار. گاستون. 1378. روان‌شناسی آتش. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

بایار، ژان پیر. 1387. رمز پردازی آتش. ترجمة جلال ستاری. چ2. تهران: مرکز.

بهار، مهرداد. 1374. جستاری در فرهنگ ایران. چ2. تهران: فکر روز.

ــــــــــــ. 1386. ادیان آسیایی. چ6. تهران: چشمه.

ــــــــــــ.1386. پژوهشی در اساطیر ایران. چ6. تهران: آگه.

بیرونی، ابوریحان. 1386. آثار الباقیه. ترجمة اکبر دانه‌سرشت. چ5. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــ. 1386. التفهیم. تصحیح علامه جلال‌الدین همایی. چ5. تهران: هما.

پورخالقی چترودی، مهدخت و فرزاد قائمی. 1389. «تحلیل نمادینگی آتش در اساطیر برمبنای نظریة همترازی و رویکرد نقد اسطوره‌ای (با تمرکز بر اساطیر ایران و شاهنامة فردوسی)».جستارهای ادبی. س43. ش170. صص 118-95.

پورداوود، ابراهیم و مرتضی گرجی. 1343. آناهیتا؛ پنجاه گفتار پورداوود. چ1. تهران: امیرکبیر.

خدافرد، ایمان. 1389. «بررسی دو واژه آذر و آتش در نوشته‌های پهلوی». کتاب ماه ادبیات. ش39. صص 4- 6.

دادگی، فرنبع. 1390. بندهشن. ترجمة مهرداد بهار. تهران: توس.

دادور، نغمه. 1393. «اسطورة‌ داوری ایزدی به وسیلة آتش در شاهنامه». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش34. صص 65-43.

رستگار فسایی، منصور. 1383. پیکرگردانی در اساطیر. چ1. تهران: سمت.

روح‌الامینی، محمود. 1376. آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز. چ1. تهران: آگاه.

رضایی، عبدالعظیم. 1383. تاریخ نوروز و گاه‌شماری ایران. چ4. تهران: دُر.

رضی، هاشم. 1383. جشن‌های آتش. چ2. تهران: بهجت.

ـــــــــــ . 1358. گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان. تهران: فروهر.

زادسپرم. 1366. گزیده‌های زادسپرم. ترجمة محمدتقی راشد محصل. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی

زرّین‌کوب، روزبه و آرزو رسولی (طالقانی)‌. 1393. «آناهیتا و آیین‌های ستایش آتش». نامة فرهنگستان. دوره 14. ش 1 (پیاپی 53). صص 119-94.

عرب گلپایگانی، عصمت. 1376. اساطیر ایران باستان: جُنگی از اسطوره‌ها و اعتقادات در ایران باستان. چ1. تهران: هیرمند.

فردوسی، ابوالقاسم منصور. 1382. شاهنامه. به کوشش و زیر نظر سعید حمیدیان. ج9. چ6. تهران: قطره.

قائم مقامی، محسن و سیّداصغر محمودآبادی. 1388. «خویشکاری آتش در اساطیر ایرانی». تاریخ ایران. ش5. صص 180-159.

کریستین‌سن، آرتور. 1383. نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ2. تهران: چشمه.

گویری، سوزان. 1385. آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی. تهران: ققنوس.

نیکوبخت، ناصر، سعید بیگدلی، و فونگ وو تی تامه. 1391. «مقایسة ایزدان آب در اسطوره‌های ایران و ویتنام». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8.. ش 29. صص 170-141.

نیکوبخت، ناصر، هیبت‌الله اکبری ندمانی و حسین محمدی. 1389. «خویشکاری‌های مشترک فلز و آب و آتش در اساطیر و باورهای ایرانی». بوستان ادب. س2.ش4. صص210ـ 192.

وو تی‌تانه، فونگ. 1389. «بررسی مقایسه تحلیلی عناصر آب و آتش در فرهنگ ایرانی و فرهنگ ویتنامی بر اساس چند اثر ادبی فارسی و ویتنامی». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه تربیت مدرس.

واحددوست، مهوش. 1384. «نمادینگی آتش و بازتاب آن در متون اساطیری و حماسی ایران». مجلة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره 22. ش1. صص186ـ 175.

هینلز، جان. 1387. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ3. تهران: چشمه.

یاحقی، محمدجعفر. 1388. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چ2. تهران: فرهنگ معاصر.

یسنا. 1370. تفسیر و تألیف ابراهیم پورداوود. کوشش بهرام فرهوشی. چ2. تهران: دانشگاه تهران.

Vietnam sources

Bùi, Thiện, Thương Diễm, Quách Dao. 1976. Đẻ đất đẻ nước. Hà nội: Văn Học.

Nguyễn, Đổng Chi. 2000. Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam. In lần 8. Hanoi: Nxb Giáo dục.

Nguyễn, Gia Thiều. 1956. Cung oán ngâm khúc. Sài Gòn: Nxb Tân Việt.

Nguyễn, Quang. 2008.“Lễ hội nhảy lửa của người Dao đỏ ở Hồ thầu”; Báo Dân tộc thiểu số & Miền núi.Số 2.

Thiện Phúc, Trần Ngọc. 2009. Phật Pháp cơ bản. 1^th. California: Phật Giáo Việt Nam Hải Ngoại

Trần, Ngọc Ninh. (2004/1383 SH). “Huyền thoại Lửa và Mặt trời Việt Nam”. ­ Không xác định.

Trần, Tuấn Kiệt và Nam Nhiên. 2010. Đại Việt Thần Đạo. 1^th. London: không xác định.

Uông, Thái Biểu. 2009. “Thần Lửa, thần Chiêng của người Cơ Ho”. Hà Nội: Nhân dân. Trang.

 

References

Arab, Gol-pāyegānī, Esmat. (1998/1376SH). Asātīre Īrāne Bāstān: Jongī az Ostūrehā va E'teqādāt dar Īrāne Bāstān. 1^st ed. Tehrān: Hīrmand.

Bachelard, Gaston. (2000/1378SH). Ravān-šenāsī-ye Ātaš (La psychanalyse du feu). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān: Tūs.

Bahār, Mehr-dād. (2008/1386SH). Adyāne Āsīyāyī. 6^th ed. Tehrān: Češme.

Bahār, Mehr-dād. (1996/1374SH). Jastārī dar Farhange Īrān. 2^nd ed. Tehrān: Fekre Rūz.

Bahār, Mehr-dād. (2008/1386SH). Pažūhešī dar Asātīre Īrān. 6^th ed. Tehrān: Āgah.

Bayard, Jean Pierre. (2009/1387SH). Ramz-pardāzī-ye Ātaš (La symoblique de feu). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān: Markaz.

Bīrūnī, Abūreyhān. (2008/1386SH). al-tafhīm. Ed. by Allāme Jallālo al-ddīne Homāyī. 5^th ed. Tehrān: Homā.

Bīrūnī, Abūreyhān. (2008/1386SH). Āsāre al-bāqī-ye. Tr. by Akbar Dāne Serešt. Tehrān: Amīr-kabīr.

Christensen, Arthur. (2005/1383SH). Noxostīn Ensān va Noxostīn Šahrīyār (Les types du rremier homme et du prmier roi dans l'historie legendaire des Iraniens). Tr. by Žāle Amūzegār and Ahmad Tafazzolī. 2^nd ed. Tehrān: Češme.

Dādegī, Faranbaq. (2012/1390SH). Bondaheš. Tr. by Mehr-dād Bahār. Tehrān: Tūs.

Dād-var, Naqme. (2015/1393SH). "Ostūre-ye Dāvarī-ye Īzadī be Vasīle-ye Ātaš dar Šāh-nāme". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 10^th Year. No. 34. Pp. 43-65.

Ferdowsī, Abo al-qāsem Mansūr. (2004/1382SH). Šāh-nāme. With the Effort and Advisor of Doktor Sa'īd Hamīdīyān. 9^th Vol. 6^th ed. Tehrān: Qatre.

‎Gaviri, Susan. (2007/1385SH). Ānāhītā dar Ostūrehā-ye Īrānī (Susan Gaviri: Anahita in der Iranischen mythologie). Tehrān: Qoqnūs.

Hinnells, John Russell. (2009/1387SH). Šenāxte Asātīre Īrān (Persian mythology). Tr. by Žāle Āmūzegār and Ahmad Tafazzolī. 3^rd ed. Tehrān: Češme.

Nīkū-baxt, Nāser: Akbarī Nademānī, Heybato al-llāh and Mohammadī, Hoseyn. (2011/1389SH). "Xīš-kārīhā-ye Moštarake Felez va Āb va Ātaš dar Asātīr va Bāvarhā-ye Īrānī". Būstāne Adab. 2^nd Year. No. 4. Pp. 192-210.

Nīkū-baxt, Nāser. Bīg-delī, Sa'īd and Vu Thi Thanh, Phuong. (2013/1391SH). "Moqāyese-ye Īzadāne Āb dar Ostūrehā-ye Īrān va Vīyetnām". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 8^th Year. No. 29. Pp. 141-170.

Phuong vu Thi Thanh. (2011/1389SH). "Barrasī-ye Moqāyese-ye Tahlīlī Anāsore Āb va Ātaš dar Farhange Īrānī va Farhange Vīyetnāmī bar Asāse Čand Asare Adabī-ye Fārsī va Vīyetnāmī". MA Thesis Faculty of Humanities. Trabiat Modares University.

Pūr-dāvūd, Ebrāhīm and Gorjī, Mortezā. (1965/1343SH). Ānāhītā: Panjāh Goftāre Pūr-dāvūd. 1^st ed. Tehrān: Amīr-kabīr.

Pūr-xāleqī Čatrūdī, Mah-doxt and Qā'emī, Farzād. (2011/1389SH). "Tahlīle Namādīnegī-ye Ātaš dar Asātīr bar Mabnā-ye Nazarīye-ye Ham-tarāzī va Rūy-karde Naqde Ostūreh-ī (bā Tamarkoz bar Asātīre Īrān va Šāh-nāme-ye Ferdowsī)". Jastārhā-ye Adabī. 43^th Year. No. 170. Pp. 95-118.

Qā'em Maqāmī, Mohsen and Mahmūd-ābādī, Seyyed Asqar. (2010/1388SH). "Xīš-kārī-ye Ātaš dar Asātīre Īrānī". Tārīxe Īrān. No. 5. Pp. 159-180.

Rastegār, Fasāyī, Mansūr. (2005/1383SH). Peykar Gardānī dar Asātīr. 1^st ed. Tehrān: Samt.

Razī, Hāšem. (1962/1340SH). Tārīxe Adyān. 1^st ed. Tehrān: Kāve.

Rezāyī, Abdo al-'azīm. (2005/1383SH). Tārīxe Nowrūz va Gāh-šomārī-ye Īrān. 4^th ed. Tehrān: Dor.

Rūho al-amīnī, Mahmūd. (1998/1376SH). Āyīnhā va Jašnhā-ye Kohan dar Īrāne Emrūz. 1^st ed. Tehrān: Āgāh.

Ūrang, Morād. (1972/1350SH). Ātaše Nīyāyeš. 5^th ed. Tehrān: Bī-nā.

Vāhed-dūst, Mahvaš. (2006/1384SH). "Namādīnegī-ye Ātaš va Bāz-tābe ān dar Motūne Asātīrī va Hemāsī-ye Īrān". Journal of Social Sciences and Humanities, Shiraz University. 22^th Year. No. 1. Pp. 175-186.

Xodā-fard, Īmān. (2011/1389SH). "Barrasī-ye do Vāže Āzar va Ātaš dar Neveštehā-ye Pahlavī". Ketāb Māhe Adabīyyāt. No. 39. Pp. 4-6.

Yāhaqī, Mohammad-Ja'far. (2010/1388SH). Farhange Asātīr va Dāstān-vārehā dar Adabīyyāte Fārsī. 2^nd ed. Tehrān: Farhange Mo'āser.

Yasnā. (1992/1370SH). Interpreted and written by Ebrāhīm Pūr-dāvūd. With the Effort of Bahrām Farhūšī. 2^nd ed. Tehrān: University of Tehran.

Zadsparam. (1988/1366SH). Gozīdegīhā-ye Zād-esperm (Vizidagiha i zadisparam). Tr. by Mohammad-taqī Rāšed Mohassel. Tehrān: Mo'assese-ye Motāle'āt va Tahqīqāte Farhangī.

Zarrīn-kūb, Rūzbeh and Rasūlī (Tāleqānī), Ārezū. (2015/1393SH). "Ānāhītā va Āyīnhā-ye Setāyeše Ātaš". Nāme Farhangestān. 14^th Year. No. 1. 53 Serial Number. Pp. 94-119.