تحلیل اسطوره‌شناختی‌ـ‌ تطبیقی نماد غار و بررسی نمودهای آن در شعر منوچهر آتشی با تکیه بر دیدگاه‌های میرچا الیاده

محورهای موضوعی : اسطوره

علی صادقی منش ¹ , مهیار علوی مقدّم ²

1 - پژوهشگر پسادکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

تاریخ دریافت : 1397/08/28 تاریخ پذیرش : 1398/07/21 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه: نماد, اسطوره, منوچهر آتشی, میرچا الیاده, غار,

چکیده مقاله :

بررسی اسطوره‌شناختی ـ تطبیقی غار به عنوانِ یک نماد کهن، از سویی می‌تواند جنبه‌هایی کمتر شناخته شده از کارکردهای این نماد را آشکار سازد و از دیگر سو امکان درک دقیق‌تر چراییِ به کار بستن این نماد را فراهم می‌کند. نگارندگان با روش تحلیلی ـ تطبیقی در بررسی اسطوره‌شناختی نمود‌های غار و کارکرد‌های آن در متون مختلف، کوشیده‌اند به یک دسته‌بندی جامع و مانع از نمود‌های غار دست یابند. همچنین بر پایۀ این دسته‌بندی چهار کارکرد برای این نماد تعریف و تبیین کرده‌اند که عبارتند از: 1. زهدان زمین ـ مادر؛ 2. دنیای درون و ناخودآگاه؛ 3. جایگاهِ نمادین آیین تشرف؛ 4. دنیا. بر پایۀ این دسته‌بندی جدید، امکان بررسی نمودهای اسطوره‌ای نماد غار در شعر منوچهر آتشی، با تکیه بر تمایزها و تعاریف هر کارکرد، فراهم ‌گردید؛ بررسی این نماد در شعر نو پارسی از جمله این شاعر نوپرداز، از سویی نشان‌دهندۀ میزان نفوذ شیوۀ تفکر اسطوره‌ای در ذهن بشر مدرن است و از دیگرسو می‌تواند پربسامدترین کارکردهای بازمانده از این نماد در شعر این شاعر نو سرای فارسی را آشکار سازد. بررسی‌ِ شعر منوچهر آتشی نشان از آن دارد که کارکردهای نمادین غار که در پیوند با دنیای درون و ناخودآگاه و نیز نوزایی و تجدد هستند، در سروده‌های وی با بسامد افزون‌تری قابل مشاهده هستند.

چکیده انگلیسی:

The comparative-mythological study of the cave, as an ancient symbol, can reveal some unknown aspects of the functions of this symbol, and also, it makes it possible to understand more precisely why this symbol is used. By using the analytical-comparative method and the mythological approach to cave and its functions in various texts, the authors of present article have tried to achieve a comprehensive classification of the cave images. Based on this classification, four functions have been defined for the symbol as follows: 1. the womb of the Land-Mother; 2. the inner world and unconscious; 3. the symbolic role of the initiation ritual; 4. the world. According to these definitions, the mythological representations of the cave in the poems of Manouchehr Atashi have been considered. The study of the symbol in Persian modernist poetry, including the poems of Atashi, on the one hand shows the extent of the influence of mythological thinking in the mind of modern man, and on the other hand, it can reveal the most frequent functions of the symbol in the poetry of this modern Persian poet. An examination of Manouchehr Atashi's poetry shows that the symbolic functions of the cave, which are related to ‘the inner world and unconscious’ as well as ‘renaissance and modernity’, can be seen in his poems with greater frequency.    

منابع و مأخذ:

کتابنامه

آتشی، منوچهر. 1386. مجموعۀ اشعار منوچهر آتشی. ج2. چ1. تهران: نگاه.

آتونی، بهروز. 1389. «اسطوره‌ها، زندگان جاوید (به بهانة نقد اسطوره‌شناختی آسمان‌خراش میلاد)». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س6. ش18. صص15-1.

الیاده، میرچا. 1391. تصاویر و نمادها. ترجمۀ محمّدکاظم مهاجری. چ1. تهران: کتاب پارسه.

ــــــــــ . 1392. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. چ3. تهران: توس.

ــــــــــ . 1394 الف. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. چ5. تهران: سروش.

ــــــــــ . 1394 ب. نمادپردازی، امر قدسی و هنر. ترجمۀ محمّدکاظم مهاجری. چ1. تهران: کتاب پارسه.

ــــــــــ . 1395. آیین‌ها و نمادهای تشرف. ترجمۀ محمّدکاظم مهاجری. چ1. تهران: کتاب پارسه.

ــــــــــ . 1397. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمۀ مهدیه چراغیان. چ1. تهران: کتاب پارسه.

امامی، حسن. 1382. «تجلّی میترائیسم در شاهنامه». ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بیرجند. ش3. صص 20-5.

باستید، روژ. 1391. دانش اساطیر. ترجمۀ جلال ستاری. چ2. تهران: توس.

بامشکی، سمیرا و شمسی پارسا. 1395. «تحلیل تطبیقی نماد غار در هفت‌پیکر نظامی و قصة شهریار شهر سنگستان مهدی اخوان». اوّلین همایش ملی ادبیات معاصر فارسی. ایرانشهر: دانشگاه ولایت.

بتلهایم، برونو. 1395. افسون افسانه‌ها. ترجمۀ اختر شریعت‌زاده. چ4. تهران: هرمس.

پورداوود، ابراهیم. بی‌تا. ادبیات مزدیسنا (یشت‌ها: قسمتی از کتاب مقدّس اوستا). ج1و2. چ1. بمبئی: انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی و ایران لیگ.

حسینی، مریم. 1388. «رمزپردازی غار در فرهنگ ملل و یار غار در غزل‌های مولوی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش15. صص 53-35.

رادفر، ابوالقاسم. 1382. «غارهای اجانتا». مطالعات ایرانی. ش3. صص52-43.

ساندرز، نانسی. 1389. بهشت و دوزخ در اساطیر بین النهرین. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ4. تهران: قطره.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1385. فرهنگ نمادها (اساطیر، رؤیاها، ایماء و اشاره، اشکال و قوالب، چهره‌ها، رنگ‌ها، اعداد). دورۀ 5جلدی. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. چ1. تهران: جیحون.

صفاران، الیاس و ثریا شوقی بابانظر. 1394. «بررسی و مطالعۀ نقوش صخره‌ای مناطق شمال غرب ایران جهت بهره‌وری‌های فرهنگی، هنری و گردشگری (نمونه موردی روستای عقربلو و غار کرفتو)». دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران. مشهد: دبیرخانۀ دائمی همایش باستان‌شناسی ایران در دانشگاه بیرجند.

فتوحی، محمود. 1389. بلاغت تصویر. چ2. تهران: سخن.

کمبل، جوزف. 1377. قدرت اسطوره. ترجمۀ عباس مخبر. چ1. تهران: مرکز.

گاتری، ویلیام کیت. 1378. افلاطون: جمهوری. ترجمۀ حسن فتحی. چ1. تهران: فکر روز.

گودرزی، کورش و دیگران. 1395. «بررسی و تحلیل تجلّی زمان و مکان مقدّس اساطیری در عرفان (با توجّه به متون برگزیده، نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم هجری)». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س12. ش45. صص248-217.

محمدی نشلی، جمشید و علی رستم‌نژاد نشلی. 1392. «معرفی و بررسی غارهای دستکند کافر کلی بخش لاریجان شهرستان آمل». اولین همایش ملی باستان شناسی ایران. بیرجند: دانشگاه هنر بیرجند.

یاحقی، محمّدجعفر و سمیرا بامشکی. 1388. «تحلیل نماد غار در هفت‌پیکر نظامی». پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی. دورۀ جدید. ش4. صص 58-43.

یونگ، کارل گوستاو. 1390. چهار صورت مثالی: مادر، ولادت مجدد، روح، چهرۀ مکّار. ترجمۀ پروین فرامرزی. چ3. مشهد: به‌نشر.

 

References

Ātashī, Manūčehrī. (2007/1386SH). Majmū’e Āsāre Manūčhre Ātašī. 2^nd Vol. 1^st ed. Tehrān: Negāh.

Ātoonī, Behrūz. (2010/1389SH). "Ōstūrehā, Zendegāne Jāvīd (be Bahāne-ye Naqde Ōstūre-šenāxtī-ye Āsemān Xarāše Mīlād)”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University-South Tehran Branch Year. 6^th Year. No. 18. Pp. 1-15.

Bāmeškī, Samīrā and Šamsī Pārsā. (2016/1395SH). "Tahlīle Tatbīqī-ye Namāde Qār dar Haft Peykare Nezāmī va Qese-ye Šahrīyāre Šahre Sangestāne Mahdī-ye Axavān". The first conference on contemporary Persian literature. Īrān-šahr: Velāyat University.

Bastide, Rouge. (2012/1391SH). Dāneše Asātī (Knowledge of Mythology). Tr. by Jalāle Sattārī. 2^nd ed. Tehrān: Tūs.

Bettelheim, Bruno. (2016/1395SH). Afsūne Afsānehā (Magic of Myths). Tr. by Axtare Šarīat-zādeh. 4^th ed. Tehrān: Hermes.

Campbell, Joseph.  (1998/1377). Qodrate Ostūre (The Power of Myth). Tr. by Abbāse Moxber. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Chevalier, Jean. (2006/1385SH). Farhange Namādhā (Asātīr, Ro’yāha, Īmā va Ešāre, Aškāl va Qavāleb, Čehrehā, Ranghā, A’dād) (A Dictionary of Symbols: Mythes, Reves, Coutumes…). 5 Vol. Tr. by Sūdābe Fazāyelī. 1^st  ed. Tehrān: Jeyhūn.

Eliadeh, Mircea. (2016/1395SH). Āyīnhā va Namādhā-ye Tašarof (Rituals and Symbol of Tashrrof). Tr. by Mohammad Kāzeme Mohājerī. 1^st ed. Tehrān: Pārseh.

Eliadeh, Mircea. (2013/1392SH).  Češm-andāzhā-ye Ōstūre (Prospects of Myth). Tr. by Jalāle Sattārī. 3^ed ed. Tehrān: Tūs.

Eliadeh, Mircea. (2015/1394SH). Namād Pardāzī, Amre Qodsī va Honar (Rituals and Symbol of Tashrrof). Tr. by Mohammad Kāzeme Mohājerī. 1^st ed. Tehrān: Pārseh.

Eliadeh, Mircea. (2018/1397SH). Ōstūre, Ro’yā, Rāz (Myths, Dreams, Mysteries). Tr. by Mahdīye Čerāqīyān. 1^st ed. Tehrān: Pārseh.

Eliadeh, Mircea. (2015/1394SH). Resāle dar Tārīxe Adyān (B. Thesis of History of Religion). Tr. by Jalāe Sattārī. 5^th ed. Tehrān: Sorūš.

Eliadeh, Mircea. (2012/1391SH). Tasāvīr va Namādhā (Images and Symbols). Tr. by Mohammad Kāzeme Mohājerī. 1^st ed. Tehrān: Pārseh.

Emāmī, Hasan. (2003/1382SH). “Tajallīye Mītrā’īsm dar Šāhnāme”. Magazine of Letters and Humanities. Birjand University. No. 3.Pp. 5-20.

Fotūhī, Mahmūd. (2010/1389SH). Balāqate Tasvīr. 2^nd ed. Tehrān: Soxan.

Hoseynī, Maryam. (2009/1388SH). "Ramz-pardāzī-ye Qār dar Farhange Melal va Yāre Qār dar Qazalhā-ye Mow’lavī". Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University-South Tehran Branch Year. 5^th Year. No. 15. Pp. 35-53.

Gathrie, William. Keith.  (2012/1378SH). Aflātūn: Jomhūrī (Plato (Republic)). Tr. by Hasane Fathī. 1^st ed. Tehrān: Fekre-Rūz.

Gūdarzī, Kūroš at al. (2016/1395SH). “Barrasī va Tahlīle Tajalī-ye Zamān va Makāne Moqaddase Asātīrī dar Erfān (ba Tavajjoh be Motūne Bargozīde, Nasre Erfānī-ye Fārsī ta Qarne Haftome Hejrī)”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University-South Tehran Branch Year. 12^th Year. No. 45. Pp. 217-248.

Mohammadī Našlī, Jamšīd and Alī Rostam-nejād Našlī. (2013/1392SH). "Mo’arefī va Barrasi-ye Qārhā-ye Dastkande Kāfere Kolī Baxše Lārījān Šahrestāne Āmol". 1st National Conference on Archaeology of Iran. Bīrjand: Dānešgāhe Honare Bīrjand.

Pūr-dāvūd, Ebrāhīm. Bītā. Adabīyāte Mazdīsnā (Yašhā: Qesmatī az Ketābe Moqadase Avestā). 1^st & 2^nd Vol. 1^ST ed. Bamba’ī: Anjomane Zartoštīyāne Īrānī-ye Bamba’ī va Īrān Līg.

Rād-far, Abol Qāsem. (2003/1382SH). "Qārhā-ye Ajāntā". Motāle’āte Īrānī. No. 3. Pp. 43-52.

Safārīyān, Elyās and Sorayā Šoqī Bābā-nazar. (2015/1394SH) ."Barrasī va Motāle’e-ye Noqūše Saxreī-ye Manāteqe Šomāle Qarbe Īrān Jahate Bahrevarīhā-ye Farhangī, Honarī va Gardeš-garī (Nemūne-ye Moredī Rūstāye Aqrab-lū va Qāre Korftū)”. The 2nd National Conference on Archaeology of Iran. Mašhad: Dabīr-xāne-ye Dā’emī-ye Hamāyeše Bāstān-šenāsī-ye Īrān dar Dānešgāhe Bīrjand.

Sandars. Nancy K. (2010/1389SH). Behešt va Dūzax dar Asātīre Beyn al-nahreyn (Heaven and Hell in Mesopotamian Mythology). Tr. by Abol Qāseme Esma’īl-Pūr. 4^th ed. Tehrān: Qatreh.

Yāhaqī, Mohammad Ja’far and Samīrā Bāmeškī. (2009/1388SH). "Tahlīle Namāde Qār dar Haft-peykare Nezāmī". Language and Persian Literature Researches. New course. No. 4. Pp. 43-58.

Yung, Carl, Gustav . (2011/1390sh). Čahār Sūrate Mesālī: Mādar, Velādate Mojadad, Rūh, Čehre-ye Makkār (Four Archetypes: Mother.Rebirth, Ghost, Tricky face). Tr. by Parvīne Farāmarzī. 3^rd ed. Mašhad: Beh-našr.