بررسی سلوک عرفانی در قلعه سقریم نیمایوشیج با کاربست نظریه روایت‌شناسی ژرار ژنت

محورهای موضوعی : اسطوره

رحمن مکوندی ¹ , منصوره شکر آمیز ² , ساسان شرفی ³ , شهین قاسمی ⁴

1 - دانشجوی دکتری زبان‌شناسی همگانی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
2 - استادیارگروه زبان‌شناسی همگانی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
3 - استادیارگروه زبان‌شناسی همگانی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
4 - استادیار گروه زبان‌ و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

تاریخ دریافت : 1398/10/08 تاریخ پذیرش : 1398/11/29 تاریخ انتشار : 1399/02/01

کلید واژه: عرفان, ژرار ژنت, روایت‌شناسی, نیما, قلعة سقریم,

چکیده مقاله :

مبحث روایت‌شناسی دارای چنان قدمتی است که پیشینۀ آن را می‌‌توان در آرای افلاطون و ارسطو یافت. در زمانۀ ما، ژرار ژنت (1930-2018) یکی از منسجم‌ترین نظریه‌های روایت‌‌شناسی را عرضه کرده است. این نوشتار جنبه‌های عرفانی قلعۀ سقریم نیما را با کاربست عناصر روایی نظریۀ ژنت بررسی می‌کند. در پژوهش حاضر که با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته است، نخست نظریة روایی ژنت معرفی می‌گردد، سپس، به تأثیر کاربست هر کدام از عناصر روایی این نظریه در منظومه پرداخته است و در پایان تأثیر کاربست مجموعۀ این عناصر در اثر ارزیابی می‌شود. هدف پژوهش حاضر این است که نشان دهد کاربست این عناصر تا چه اندازه در شکل دهی قلعۀ سقریم به عنوان اثری عرفانی نقش داشته و تا چه میزان به شاعر در بیان مفاهیم عرفانی یاری رسانده ‌است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که نیما، با به ‌کارگیری متناسب عناصر رواییِ نظریۀ ژنت در اثر خود، (به طور ناخودآگاه) توانسته اثری همسو با آثار عرفانی ادبیات فارسی خلق کند و نیز با به کارگیری این عناصر روایی، مفاهیم عرفانی را به شیوه‌ای تأثیرگذار در اثر خود بازتاب دهد.

چکیده انگلیسی:

Narratology, as one of the old topics in literary criticism, traces back to the ideas of Plato and Aristotle. Among recent narratologists, Gerard Genette (1930-2018) has presented one of the most consistent theories in narratology. The present research tries to apply Genette’s theory in analyzing “Qale-ye Soqrim” (Soqrim Castle), a narrative poem by the Iranian poet, Nima Yooshij. By using descriptive-analytical method, first, a summary of Genette’s theory is outlined, then, the application of his theory to the analysis of the poem is presented. The purpose of the present study is to show to what extent the narrative elements have contributed to the formation of the poem as a mystical work and how far they have helped the poet to express mystical concepts. The results show that Nima Yooshij, by using appropriate narrative elements, has been able to create a work in line with the mystical works of Persian literature and to reflect mystical ideas in his poem in an effective way.    

منابع و مأخذ:

کتابنامه

آتشی، منوچهر. 1382. خیال روزهای روشن: نیما را باز هم بخوانیم. تهران: آمیتیس.

آشوری، داریوش .1395. عرفان و رندی در شعر حافظ. چ13. تهران: مرکز.

اسکولز، رابرت. 1377. در آمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمة فرزانه طاهری. تهران: آگاه.

افشاری، مهران. 1386. نشان اهل خدا: مجموعه مقاله‌ها در نقد و تحلیل ادبیات عرفانی. تهران: چشمه.

پورجوادی، نصراله.1387. بادة عشق: پژوهشی در معنای باده در شعر عرفانی فارسی. تهران: کارنامه.

پورنامداریان، تقی. 1377. خانه‌ام ابری است. تهران: سروش.  

تولان، مایکل. 1393. روایت‌شناسی: در آمدی زبان شناختی ـ انتقادی. ترجمة فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. چ2. تهران: سمت.

ثروتیان، بهروز. 1375. اندیشه و هنر در شعر نیما. تهران: نگاه.

جلیلی، رضا و نسرین فقیه ملک‌مرزبان. 1398. «بررسی شاخصه‌های تجربة اوج عرفانی در غزل‌های بیدل دهلوی بر اساس نظریّة خودشکوفایی آبراهام مزلو». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س15. ش56. صص 70-43.

چیتیک، ویلیام، سی. 1383. طریق صوفیانه عشق. ترجمة مهدی سررشته داری. تهران: مهراندیش. 

حمیدیان، سعید.1381. داستان دگردیسی: روند دگرگونی‌های شعر نیما یوشیج. تهران: نیلوفر.

خادمی کولایی، مهدی و مرتضی محسنی و فاطمه شفیعی‌نیا. 1369. «داستان‌های منظوم نیما در ترازوی ریخت‌شناسی پراپ». فصلنامة پژوهش‌های ادبی و بلاغی. س5. ش18. صص90-71.

خانلری، زهرا. 1348. فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

داد، سیما. 1378. فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.

ریپکا، یان. 1386. تاریخ ادبیات ایران: از دوران باستان تا قاجاریه. ترجمة عیسی شهابی. تهران: علمی و فرهنگی.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1383. تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن. ترجمة مجدالدین کیوانی. تهران: سخن.

سجادی، جعفر. 1370. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1392. در آمدی بر سبک‌شناسی نگاه عرفانی: زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: سخن.

فرجی، زهرا، نیما رمضانی و ویدا ساروی. 1395. «تحلیل و مقایسة ساختار داستانی سیرالعباد و قلعه سقریم». همایش ادبیات فارسی معاصر. ایرانشهر: دانشگاه ولایت.

کریمی حکاک، احمد. 1394.  طلیعة تجدد در شعر فارسی. چ3. تهران: مروارید.

مقدادی، بهرام. 1378.  فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر. تهران: فکر روز.  

مولوی، جلاالدین محمد. 1383.  مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون. تهران: امیرکبیر.

میرصادقی، جمال. 1391. زاویة دید در داستان. تهران: سخن.  

ناصری، فرشته. 1398. «رفتارشناسی سالک در مصیبت‌نامۀ عطار بر اساس آزمایش رنگ ماکس لوشر». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س15. ش55. صص 258-227.  

نفیسی، سعید. 1343. سرچشمه تصوف در ایران. تهران: فروغی.

نیما یوشیج. 1384. مجموعۀ کامل اشعار. گردآوری و تدوین سیروس طاهباز. تهران: نگاه.

وبستر، راجر. 1383.  «روایت و زبان». ترجمة معصومه خراسانی. فصلنامة ادبیات داستانی. ش82. صص 52-48.   

یارشاطر، احسان. 1389.  تاریخ ادبیات فارسی. ترجمة مجدالدین کیوانی.  تهران: سخن.

 

English sources

Abbot, H. Porter.(2002). The Cambridge Introduction To Narrative. London: Cambridge university Press.

Abrams, M, H. (2005). A Glossary of Literary Terms. Boston: Wadsworth Cengage Learning.

Cuddon, J, A. (1998). The Penguin dictionary of literary terms and literary theory. London: Penguin Books.

Genette, Gerard. (1980). Narrative Discourse: An Essay in Method, Translated by Jane E. Lewin, New York: Cornell University Press

Fludernik, Monika. (2009). An Introduction to Narratology. New York: Routledge.  

 

English sources

Abbot, H. Porter.(2002). The Cambridge Introduction To Narrative. London: Cambridge university Press.

Abrams, M, H. (2005). A Glossary of Literary Terms. Boston: Wadsworth Cengage Learning.

Cuddon, J, A. (1998). The Penguin dictionary of literary terms and literary theory. London: Penguin Books.

Genette, Gerard. (1980). Narrative Discourse: An Essay in Method, Translated by Jane E. Lewin, New York: Cornell University Press

Fludernik, Monika. (2009). An Introduction to Narratology. New York: Routledge.  

 

 

 

 

 

References

Afšārī, Mehrān. (2007/1386SH). Nešān-e ahl-e xodā. Tehrān: Češme.

šĀūrī, Dāriyūš. (2016/1395SH). Erfān va rendī dar še’r-e Hāfez. 13^th ed. Tehrān: Markaz.

Ātašī, Manūčehr. (2003/1382SH). Xiyāl-e rūz-hā-ye rowšan: Nimā rā bāz ham bexānim. Tehrān: Āmītīs.

Chitk, C. William. (2004/1383SH). Tarīq-e Sūfīyāne-ye Ešq.(The Sufi Path of Love) Tr. by Mehdī Sar-rešte-dārī.  Tehrān: Mehr-andīš.

Dād, Sīmā. (1999/1378SH). Farhang-e Estelāhāt-e Adabī.  Tehrān: Morvārīd.

Farajī, Zahrā & Nīmā Ramezānī & Vīdā Sāravī. (2016/1395SH). “Tahlīl va moqāyese-ye sāxtāre   dāstānī-ye Seyr al-'ebād va Qal’e-ye Soqrīm”. Hamāyeše Adabīyāte Fārsī moʼāser. īrānšahr :dānešgāh-e velāyat. (https://www.civilica.com/Paper-CPLC01-CPLC01_099.html).

Hamīdīyān, Sa’īd. (2002/1381SH). Dāstān-e degar-dīsī, rāvand-e degargūnīhā-ye še’r-e Nīmā yūšīj. Tehrān: Nīlūfar.

Jalīlī, Rezā  & Nasrīn Faqīh Malek Marzbān. (2019/1398SH). “Barresī-ye šāxesehā-ye tajrobe-ye owj-e 'erfānī dar qazalhā-ye Bīdel-e Dehlavī bar asās-e nazarīye-ye xod-šekūfāyī Ābrāhām Maslow.” Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 15. No 56. Pp 43-70.

Karīmī Hakkāk, Ahmad. (2015/1394SH) Talī’e-ye tajaddod dar Še’r-e Fārsī. 3 ^th ed. Tehrān: Morvārīd.

Meqdādī., Bahrām. (1999/1378SH). Farhang-e estelāhāt-e naqd-e adabī az aflātūn tā asr-e hāzer. Tehrān: Fekr-e rūz.

Mīr-sādeqī, Jamāl. (2012/1391SH). Zāvīye-dīd dar dāstān. Tehrān: Soxan.   

Mowlavī, Jalāl al-dīn Mohamad. (2004/1383SH) Masnavī ma’naī. Ed. Reynold Nīcholson. Tehrān: Amīr Kabīr.

 Nafīsī, saʼīd.(1964/1343SH) Sar-češme-ye tasavvof  dar Irān. Tehrān: Forūqī.

Nāserī, Ferešteh. (2019/1398SH). “raftār šenāsī-ye sālek dar mosībat-nāme-ye 'Attār bar asās-e āzemāyeš-e rang-e Māks Lūšcher”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 15. No 55. Pp. 227-258.

Poūr-javādī, Nasr allāh. (2008/1387). Bāde-ye ešq: pažūhešī dar ma’nā-ye  bāde dar še’r-e erfānī-ye Fārsī. Tehrān: kār-nāme.

Poūr-nāmdārī-yān, Taqī. (1998/1377SH). Xāne-am abrī-st. Tehrān: Sourūš.    

Rīpkā, Jān. (2007/1386SH). Tārīx-e adabīyāt-e īrān az dowrān-e bāstān tā qājārīye. (History of Iranian literature) Tr. By 'Isā šahābī.  Tehrān: 'Elmī va farhangī.    

Šafī’ī Kadkanī, Mohammad Rezā. (2013/1392SH). Darāmadī bar sabk-šenāsī-ye negāhe erfānī: zabān-e še’r dar nasr-e sūfī-ye. Tehrān: Soxan.   

Sajjādī, Ja’far. (1991/1370SH). Farhang-e estelāhāt va ta’bīrāt-e erfānī. Tehrān: Tahoūrī.

Servatī-yān, Behrūz. (1996/1375SH). Honar va andīše dar še’r-e Nīmā. Tehrān: Negāh.

Scholes, Rābert. (1998/1377SH). Darāmadī bar sāxtār-garāyī dar adabīyāt (Structuralism in Literature, an Introduction) Tr. by Farzāne  Tāherī. Tehrān: Āgāh.     

Tolan, Michael (2014/1393SH). Ravāyat-šenāsī: darāmadī zabān-šenāxtī-enteqādī. (Narrative: a Critical Linguistic Introduction) Tr. by  Fāteme 'Alavī va Fāteme Ne’matī. Tehrān: Samt. 

 Webster, Rogers. (2004/1383SH). “Ravāyat va zabān”. Tr. By Ma’sūme Xorāsānī.  Adabīyāt-e dāstānī. No.82. Pp. 48-52. 

Xādemī Kūlāeī, Mehdī & Mortezā Mohsenī & Fāteme Šafī’ī nīyā. (1990/1369SH). “Dāstānhā-ye manzūm-e Nīmā dar tarāzū-ye rixtšenāsī  Prāp”. Fasl-nāme-ye Pažūhešhā-ye adabī va balāqī.  Year 5. No18. Pp.71-90. 

Xānlarī, Zahrā. (1969/1348SH). Farhang-e adabīyāt-e Fārsī. Tehrān: Bonyād-e farhang-e īrān.     

Yār-shāter, Ehsān. (2010/1389SH)  Tārīx-e adabīyāt-e Fārsī. (A History of Persian Literature). Tr. By Majd al-dīn keyvānī. Tehrān: Soxan.

Yūšīj, Nīmā. (2005/1384SH). Majmū’e-ye kāmel-e aš’ār. With the Effort of Sīrūs Tāhbāz. Tehrān. Negāh     

Zarrīn-kūb, Abd al-hossein. (2004/1383). Tasavof-e Irānī dar manzar-e tārīxī-ye  ān. (Persian Sufism in its historical perspective) Tr. by Majd al-dīn keyvānī.  Tehrān: Soxan .