تبیین جامعه شناختی تعیین کنندگان اثرگذار برهنجارمندي شهروندي
محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران
نورالدین اله دادی
1
*
,
سعید گودرزی
2
,
حمزه بیگی هرباغ
3
1 - استاديار گروه جامعه شناسي دانشگاه پيام نور
2 - استاديار گروه جامعه شناسي دانشگاه پيام نور
3 - استادیار گروه حقوق دانشگاه پيام نور، تهران، ایران
کلید واژه: : اجتماعي, فرهنگي, هنجارمندي, شهروندي, شهروندان.,
چکیده مقاله :
زمينه و هدف: هنجارمندي شهروندي يک مکانيزم اجتماعي است که به مثابه عامليت و تعهد هنجاري حول محور حقوق شهروندي، مشارکت شهروندي و مسئوليتپذيري شهرمندي عمل مينمايد. هدف پژوهش حاضر تحليل سازههاي اجتماعي و فرهنگي اثرگذار بر هنجارمندي شهروندي در بين شهروندان بروجرد ميباشد.
روش: به لحاظ روششناسي، اين پژوهش مبتني بر استراتژي قياسي، روش کمي، تکنيک پيمايش و ابزار پرسشنامه است. جامعه مورد مطالعه شهروندان 15 سال به بالا شهر بروجرد و حجم نمونه 384 نفر ميباشد.
يافتهها: نتايج پژوهش نشان ميدهد رابطه همبستگي مثبت و معناداري بين متغيرهاي مستقل مصرف رسانهاي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي، اعتماد اجتمادي و سبک زندگي با هنجارمندي شهروندي وجود دارد، ولي بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه همبستگي معناداري وجود ندارد. همچنين نتايج بيانگر رابطه همبستگي منفي و معناداري بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي ميباشد.همچنين ضريب همبستگي چندگانه پنج متغير باقيمانده در تحليل رگرسيون با متغير وابسته نيز 430/0 درصد مي باشد كه به معناي اين است که 430/0 درصد از واريانس هنجارمندي شهروندي به عنوان متغير وابسته با متغيرهاي مستقل مصرف رسانهاي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي تبيين و پيشبيني ميشود و درصد باقيمانده به وسيله متغيرهاي ديگري تبيين ميشوند. با توجه به ضرايب رگرسيون هر يك از متغيرهاي معادله رگرسيون كه از ضرايب استاندارد شده (بتا) بوده و قابليت مقايسه را دارند به ترتيب متغيرهاي مصرف رسانهاي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي بيشترين تأثيرگذاري را درتبيين واريانس هنجارمندي شهروندي را دارند.
نتيجهگيري: با اتکا به نتايج پژوهش ميتوان گفت هنجارمندي شهروندي از سويي تحت تأثير سازههاي اجتماعي و فرهنگي ساخت و سامان مييابد و از سوي ديگر خود نيز در سازمان و ساختدهي به سازههاي اجتماعي و فرهنگي اثر گذار و ساختدهنده ميباشد. در واقع هنجارمندي شهروندي ازسازههاي مهم جامعهشناختي به شمار ميآيد که به مثابه تعادل، توازن، هماهنگي و همافزايي بين حقوق و مسئوليتهاي شهروندي عمل مينمايد و در اين بين نقش ساخت خانواده تعاملي، مشارکتي و گفتگويي، همچنين رسانههاي مسئوليت مدار و ديگر سازههاي مهم جامعهشناختي از قيبيل سبک زندگي و اعتماد اجتماعي در نهادينه شدن هنجارهاي شهروندي و هنجارمندي شهروندي بسيار مهم و رهگشا خواهد بود.
Context and purpose: Normativeness of citizenship is a social mechanism that acts as agency and normative obligation around the axis of citizenship rights, citizenship participation and citizenship responsibility. The aim of the current research is to analyze the social and cultural structures affecting the normality of citizenship among the citizens of Borujerd.
Method: In terms of methodology, this research is based on comparative strategy, quantitative method, survey technique and questionnaire tool. The population under study is the citizens of Borujerd city 15 years old and above and the sample size is 384 people.
Findings: The results of the research show that there is a positive and significant correlation between the independent variables of media consumption, family structure, social isolation, social trust and lifestyle with normality of citizenship, but there is a relationship between social and economic class and normality of citizenship. There is no significant correlation. Also, the results indicate a negative and significant correlation between social isolation and normality of citizenship. Also, the multiple correlation coefficient of the remaining five variables in the regression analysis with the dependent variable is 0.430%, which means that 0.430% of the variance The normality of citizenship as a dependent variable is explained and predicted by the independent variables of media consumption, lifestyle, family structure, social isolation and social trust, and the remaining percentage is explained by other variables. According to the regression coefficients of each of the variables of the regression equation, which are among the standardized coefficients (beta) and have the ability to be compared, according to the variables of media consumption, lifestyle, family structure, social isolation and social trust, they have the most influence in the order of the variance of the norm. They have citizenship.
Conclusion: Based on the results of the research, it can be said that the normality of citizenship is built and organized under the influence of social and cultural structures on the one hand, and on the other hand, it is also in the organization and construction of social structures and Culture is effective and constructive. In fact, the normality of citizenship is one of the important sociological structures that acts as a balance, balance, coordination and synergy between the rights and responsibilities of citizenship, and in the meantime, the role of building an interactive, collaborative and dialogue, as well as responsible media and other important sociological structures such as lifestyle and social trust will be very important and path-breaking in the institutionalization of citizenship norms and citizenship norms.
منابع
آقابخشي، علي(1375)، فرهنگ علوم سياسي، تهران: اطلاعات و مدارک ملي ايران.
امين¬آقايي، مهرناز؛ زاهدي، محمد جواد و شياني، مليحه(1396)، بررسي ابعاد و تحليل شهروندي فعال، مجله جامع¬شناسي ايران،18(3)، 37-3.
اذاني، مهري؛ حاتمي، مجتبي و حاتمي، حسين(1390)، تحليلي بر فرهنگ شهروندي در شهر يزد، مجله برنامه ريزي فضايي، شماره 1، 102-81.
توسلي، غلامعباس و نجاتي حسيني، سيد محمود(1382)، واقعيت اجتماعي شهروندي در ايران، مجله انجمن جامعه¬شناسي ايران،5(2).
ساعي، علي(1381). تحليل آماري در علوم اجتماعي، تهران: كيان مهر.
سرمد، زهره؛ بازرگان عباس و حجازي، الهه(1378). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، تهران : انتشارات آگه.
شارع پور،محمود(1382). بررسي سرمايه اجتماعي و حفظ آن، كتاب ماه علوم اجتماعي، 36.
شربتيان، محمدحسن(1387)، تأملي بر مباني فرهنگ شهروندي و ارائه راهکارهايي براي گسترش آن، فصلنامه فرهنگي- پژوهشي فرهنگ خراسان، 2 و 3(8 و 9)، 154-119.
جوادي، مريم؛ شياني، مليحه؛ محسني تبريزي، عليرضا و وديعه، ساسان(1401)، بررسي رابطه ميان بي اعتمادي اجتماعي و مسئوليت¬گريزي شهروندي، مجله جامعه¬شناسي ايران، 23(1)، 170-148.
فالکس، کيث(1384)، شهروندي، ترجمه محمد تقي دلفروز، تهران: انتشارات کوير.
فتحي واجارگاه، کورش و واحدچوکده، سکينه(1388)، آموزش شهروندي در مدارس، چاپ اول، تهران: انتشارات کتابيران.
فتحي، سروش و ثابتي، مريم(1391)، توسعه ساختار سازماني شهري و گسترش فرهنگ شهروندي، فصلنامه مطالعات شهري، 2(2).
غفاري نسب؛ قاسمي¬نژاد، محمد علي و مساوات، سيد ابراهيم(1395)، پژوهش¬هاي جامعه¬شناختي فرهنگي شهروندي و هويت ملي: زنان شهر فيروزآباد، فصلنامه مطالعات ملي، 66، سال هفدهم، شماره 2، 146-129.
قاسمي، وحيد(1380)، گونه شناسي وتبيين فرهنگ سياسي دانشجويان،پايان نامه دکتري جامعه¬شناسي، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبيات و علوم انساني
قايدگيوي، فرود؛ حقيقتيان، منصور و بهيان، شاپور(1398)، تحليل رابطه هويت ملي و پايبندي به فرهنگ شهروند: مورد مطالعه کلان شهر شيراز، فصلنامه مطالعات ملي، 20(1)، 104-79.
گل¬بهاري، ندا و رجبلو، علي(1399)، بررسي آموزش شهروندي درکتب درسي تعليمات اجتماعي مقاطع سوم تا نهم با تأکيد بر ساختار جديد آموزشي 3-3-6.
گيدنز،آنتوني(1387)، تجدد و تشخص: جامعه و هيت شخصي در عصر جديد، ترجمه ناصر موفقيان، نشر ني.
رحيمي، محبوبه(1386)، بررسي ميزان درک از شهروندي در بين دانشجويان دانشکده¬ي ادبيات و علوم انساني، دانشگاه فردوسي، دانشکده ادبيات و علوم انساني، مشهد.
عاملي، سعيدرضا(1380)، تعامل جهاني شدن، شهروندي و دين، نامه علوم اجتماعي، 9(18)، 175-150.
محبي، بهرام(1384)، فلسفه حقوق بشر؛ گفتار چهاردهم: حقوق اساسي و حقوق شهروندي، نشريه پرتو مهر، ماهنامه اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان، 86، 10-4.
محمدي، محمد علي؛ شياني، مليحه و روشن¬فکر، پيام(1389)، عوامل مرتبط با هويت شهروندي در شهر تهران، فصلنامه علمي پژوهشي رفاه اجتماعي، سال دهم، شماره 38.
محمودي، محمدتقي(1390)، تحليل محتواي کتاب¬هاي درسي تعليمات اجتماعي دوره راهنمايي تحصيلي از منظر نوع رويکرد آموزش شهروندي، فصلنامه پژوهش در برنامه ريزي درسي، 2(2-1)، 108-96.
Akar, Bassel(2012), Teaching For Citizenship in Lebanon: Teacher Talk About the Civice
Classroom, Teaching and Teacher Education, Vol 3,No, 28,PP 470-480.
Alabas, Ramazan(2010), primary school students conceptions of citizenship, Prosedia social
and Behavioral Scienc, Vol 1, No 2. PP 2528-2532.
Coposescu, S.(2011), »Aspects of Identity Construction in The Context of Golobaliztion«,
Bulletin of The Transilvania University of Brasov, Series VII: Social Sciences, Low, Vol
4(53), No.2.
Deschamps, Jean-Claude & Devos, Thierry (1998) “Regarding therelationship between social
identity and personal identity”, InStephen Worchel: Francisco J. Morales; Dario Paez;
Jean-ClaudeDeschamps (eds.) Social identity:International Perspectives London: Sage.
De la Paz, Gabriel(2008) Citizenship Identity and Social Inequality
www.civiced.org/pdfs/delaPazGabriel.
Faulks. K (2000) Citizenship. New York: RoutedgeGergen, Kenneth J. (1996) Technology
and the Self: From the Essentialto the Sublime. Constructing the Self in a Mediated World,
London: Sage.
Gergen, Kenneth J. (1996) Technology and the Self: From the Essentialto the Sublime.
Constructing the Self in a Mediated World, London: Sage.
Louksyte, Aleksandra and Derek Avery(2010), The Effect of citizenship dissmillilarity and
national praide on attitudes toward immigrants: Investigating meditors and moderators of
intergroup contact, International Journal of Intercultural Relations, Vol 34, No 6, PP 629-
641.
Isin,Engin F. and Patricia K. Wood(1999) Citizenship and Identity, London: Sage.
Tajfel, Henri; Turner, John (1979) ”An Integrative Theory of IntergroupConflict” in Austin,
William G.; Worchel, Stephen; The SocialPsychology of Intergroup Relations. Monterey,
CA: Brooks-Cole. pp. 94–109.
Joppke, Christian(2007) Transformation of Citizenship: Status,Rights, Identity.
Oldfield. A (1990) Citizenship And Community: Civic Rebublicanism And The Modern
World ,London: Routledge. Wang, jen and chak-keung Wong(2011), Understanding organizational citizenship behavior
from a cultural perspective: An empirical study within the context of hotels in Mainland
Chaina, International Jornal of Hospitaliti Management, Vol 30, No 4, PP 845-854.
Journal of Iranian Social Development Studies (JISDS)
2025 (Winter), Vol. 17, No. 1
Sociological explanation of determinants affecting the normativity of citizenship
Noureddin Allhdadi 1*
Assistant Professor, Department of Sociology, Payam Noor University, P.O. Box 4697-19395, Tehran, Iran
Saeid Goodarzi 2
Assistant Professor, Department of Sociology, Payam Noor University, P.O. Box 4697-19395, Tehran, Iran
Hamzeh Beigi Harbagh 3
Assistant Professor, Department of Law, Payam Noor University, P.O. Box 4697-19395, Tehran, Iran
Abstract:
Context and purpose: Normativeness of citizenship is a social mechanism that acts as agency and normative obligation around the axis of citizenship rights, citizenship participation and citizenship responsibility. The aim of the current research is to analyze the social and cultural structures affecting the normality of citizenship among the citizens of Borujerd.
Method: In terms of methodology, this research is based on comparative strategy, quantitative method, survey technique and questionnaire tool. The population under study is the citizens of Borujerd city 15 years old and above and the sample size is 384 people.
Findings: The results of the research show that there is a positive and significant correlation between the independent variables of media consumption, family structure, social isolation, social trust and lifestyle with normality of citizenship, but there is a relationship between social and economic class and normality of citizenship. There is no significant correlation. Also, the results indicate a negative and significant correlation between social isolation and normality of citizenship. Also, the multiple correlation coefficient of the remaining five variables in the regression analysis with the dependent variable is 0.430%, which means that 0.430% of the variance The normality of citizenship as a dependent variable is explained and predicted by the independent variables of media consumption, lifestyle, family structure, social isolation and social trust, and the remaining percentage is explained by other variables. According to the regression coefficients of each of the variables of the regression equation, which are among the standardized coefficients (beta) and have the ability to be compared, according to the variables of media consumption, lifestyle, family structure, social isolation and social trust, they have the most influence in the order of the variance of the norm. They have citizenship.
Conclusion: Based on the results of the research, it can be said that the normality of citizenship is built and organized under the influence of social and cultural structures on the one hand, and on the other hand, it is also in the organization and construction of social structures and Culture is effective and constructive. In fact, the normality of citizenship is one of the important sociological structures that acts as a balance, balance, coordination and synergy between the rights and responsibilities of citizenship, and in the meantime, the role of building an interactive, collaborative and dialogue, as well as responsible media and other important sociological structures such as lifestyle and social trust will be very important and path-breaking in the institutionalization of citizenship norms and citizenship norms.
Keywords: Social, cultural, normality, citizenship, citizens.
[1] Email: nalahdadi@pnu.ac.ir (Corresponding Autor)
[2] Email: sgoodarzi1355@pnu.ac.ir
[3] Email: beigih@pnu.ac.ir
تبیین جامعه شناختی تعیین کنندگان اثرگذار بر هنجارمندي شهروندي
نورالدين اله دادي 1*، سعید گودرزی 2، حمزه بیگی هرباغ3
تاریخ دریافت مقاله: 14/11/1402 تاریخ پذیرش مقاله: 19/03/1403
چکیده
زمينه و هدف: هنجارمندي شهروندي يک مکانيزم اجتماعي است که به مثابه عامليت و تعهد هنجاري حول محور حقوق شهروندي، مشارکت شهروندي و مسئوليتپذيري شهرمندي عمل مينمايد. هدف پژوهش حاضر تحليل سازههاي اجتماعي و فرهنگي اثرگذار بر هنجارمندي شهروندي در بين شهروندان بروجرد ميباشد.
روش: به لحاظ روششناسي، اين پژوهش مبتني بر استراتژي قياسي، روش کمي، تکنيک پيمايش و ابزار پرسشنامه است. جامعه مورد مطالعه شهروندان 15 سال به بالا شهر بروجرد و حجم نمونه 384 نفر ميباشد.
يافتهها: نتايج پژوهش نشان ميدهد رابطه همبستگي مثبت و معناداري بين متغيرهاي مستقل مصرف رسانهاي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي، اعتماد اجتمادي و سبک زندگي با هنجارمندي شهروندي وجود دارد، ولي بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه همبستگي معناداري وجود ندارد. همچنين نتايج بيانگر رابطه همبستگي منفي و معناداري بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي ميباشد.همچنين ضريب همبستگي چندگانه پنج متغير باقيمانده در تحليل رگرسيون با متغير وابسته نيز 430/0 درصد مي باشد كه به معناي اين است که 430/0 درصد از واريانس هنجارمندي شهروندي به عنوان متغير وابسته با متغيرهاي مستقل مصرف رسانهاي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي تبيين و پيشبيني ميشود و درصد باقيمانده به وسيله متغيرهاي ديگري تبيين ميشوند. با توجه به ضرايب رگرسيون هر يك از متغيرهاي معادله رگرسيون كه از ضرايب استاندارد شده (بتا) بوده و قابليت مقايسه را دارند به ترتيب متغيرهاي مصرف رسانهاي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي بيشترين تأثيرگذاري را درتبيين واريانس هنجارمندي شهروندي را دارند.
نتيجهگيري: با اتکا به نتايج پژوهش ميتوان گفت هنجارمندي شهروندي از سويي تحت تأثير سازههاي اجتماعي و فرهنگي ساخت و سامان مييابد و از سوي ديگر خود نيز در سازمان و ساختدهي به سازههاي اجتماعي و فرهنگي اثر گذار و ساختدهنده ميباشد. در واقع هنجارمندي شهروندي ازسازههاي مهم جامعهشناختي به شمار ميآيد که به مثابه تعادل، توازن، هماهنگي و همافزايي بين حقوق و مسئوليتهاي شهروندي عمل مينمايد و در اين بين نقش ساخت خانواده تعاملي، مشارکتي و گفتگويي، همچنين رسانههاي مسئوليت مدار و ديگر سازههاي مهم جامعهشناختي از قيبيل سبک زندگي و اعتماد اجتماعي در نهادينه شدن هنجارهاي شهروندي و هنجارمندي شهروندي بسيار مهم و رهگشا خواهد بود.
واژگان کلیدی: اجتماعي، فرهنگي، هنجارمندي، شهروندي، شهروندان.
مقدمه و طرح مسأله
شهروندي نقطه آغازين براي ورود به بسياري از مفاهيم جامعهشناختي امروزي و بررسي آنها به شمار ميرود. پيوند بسياري از مفاهيم از جمله مسئوليتپذيري، توسعه شهري، آزادي، مشارکت، عدالت، هويت، نابرابري اجتماعي، سرمايه اجتماعي و غيره با مفهوم شهروندي، منجر به تلاشهاي گسترده براي توسعه نظريه شهروندي، از نظريههاي کلاسيک شهروندي گرفته تا پيدايش نظريههاي پست مدرن در اين حوزه شده است. به گونهاي که ميتوان گفت اين مفهوم به مثابه پوياترين مفهوم اجتماعي جانعه مدرن و همچنين يکي از پرمناقشهترين مباحث مورد توجه جامعهشناسان و ساير رشتههاي مرتبط بدل شده است (آمينآقايي، 1396: 5). ترنر شهروندي را مجموعه از حقوق و الزامات اجتماعي دانسته که به افراد در يک جامعه شهري، هويت رسمي و قانوني داده است (رحيمي،1386: 75). تحولات پديد آمده در جوامع حتي در کشورهاي درحال توسعه، حرکت به سوي نظامهاي مديريت مشارکتي به ويژه از دهه 1960 را نشان ميدهد که لازمه آن رعايت اصول شهروندي و ايجاد نهادهاي مدني بر پايه اين اصول است. بنابراين ميتوان گفت کارکرد اصلي شهروندي، اداره جامعه مبتني بر رعايت حقوق ديگران و تعهد به انجام وظايف به منظور حفظ نهادهايي است که اين حقوق را برقرار و پايدار نگه ميدارند (فالکس، 2000: 167).
شهروندي از يک سو به افراد، اجازه دخالت آگاهانه در سرنوشت خود و جامعه را ميدهد تا از اعضاي خود انتظار داشته باشد و از سوي ديگر اين حق را براي جامعه قائل است حقوق ديگران را به رسميت بشناسد که اين امر با مشارکت آگاهانه، نقادانه و فعال آنان محقق خواهد شد. به بيان ديگر سلامت جامعه و تداوم انسجام آن نه تنها به عادلانه بودن نهادهاي جامعه، بلکه به خصايص، نگرشها، رفتارها و باورهاي اعضاي آن وابسته است. اين که حقوق و مسئوليت شهروندي معنا مييابد و نحوه حضور و دخالت افراد در فرايندهاي سياسي و اجتماعي نيز در نهادينه شدن فرهنگ شهروندي بازتاب مييابد. در اين شرايط اعضاي جامعه ضمن آشنايي و آگاهي از حقوق خود قادر ميگردند با گفتگو و رفتار مناسب و مؤثر، دولت و سازمانهاي مديريتي و اجرايي را ملزم به پاسخگويي و شفافيت نموده و با انجام تعهدات و مسئوليتهاي خود فضاي مناسبي براي رشد و توسعه جامعه از يک سو و زندگي بيشتر و رفاه بيشتر براي افراد از سوي ديگر فراهم کنند. در حقيقت حل مسائل و مشکلات اجتماعي نظير حفظ محيط زيست، بزهکاري، مسائل و مشکلات اجتماعي و...با برخورداري از حقوق مدني مثل حق مشارکت و امکانات زندگي نظير فضاهاي فرهنگي، تفريحي، خدماتي مناسبتر و با انجام تکاليف شهروندي ميسر خواهد شدکه از نوعي احساس تعلق به جامعه يا فرهنگ شهروندي نشأت ميگيرد. به اين ترتيب با شکلگيري فرهنگ شهروندي و ورود اعضاي جامعه به حوزههاي مختلف نظارتي و مشارکتي، مشکلات اجتماعي و شهري کاهش يافته، نيازها و انتظارات متعدد و متنوع افراد برآورده و پيشگيري از فساد و جرم در سطوح فردي و اجتماعي امکانپذير خواهد شد. بررسيها در زمينه شهروندي نشان ميدهد که در تعابير مختلف اغلب جنبههاي حقوقي مورد تأکيد قرار گرفته است؛ با اين همه تجربه شهروندي، تنها به موقعيت حقوقي فرد محدود نميشود، بلکه به روابط بين افراد و گروههاي اجتماعي نيز وابسته است. روابطي که در برخي موارد با فشارها و محدوديتهايي در ايفاي نقش شهروندي همراه است و به نوبه خود در احساس تعلق و وابستگي افراد و گروهها به نظام اجتماعي تأثير ميگذارد. اهميت مسأله شهروندي از اين جهت است که بر اساس اصول شهروندي همه اعضاي جامعه برابر فرض شده و از يک سو واجد حق برخورداري از تمام امتيازات و منافع بوده و از سوي ديگر مسئول و مکلف به مشارکت در جامعه هستند (محمدي و همکاران، 1389: 66).
امروزه شهروندي را قالب پيشرفته شهرنشيني ميدانند، شهرنشينان زماني که به حقوق يکديگر و قوانين اجتماعي احترام ميگذارند و به مسئوليت خويش در قبال شهروندان ديگر و اجتماع عمل ميکنند به شهروند ارتقاء مييابند. بنابراين شهروندي صرفاً به معناي زندگي در شهر نيست، بلکه وسعت استاني و کشوري را نيز در برميگيرد و با توجه به پيشرفتهاي تکنولوژي ارتباطات ميتوان شهروندي را براي جامعه جهاني نيز در نظر گرفت. از طرفي شهروندان همانند اجزايي از يک سيستم هستند که هر کدام کارکرد مشخصي دارند و ايجاد سامان و نظم در حوزههاي مختلف مستلزم انجام وظايف محوله، کارکرد صحيح هر يک از اين عناصر در کنار ساير مؤلفههاي اجتماعي، فرهنگي از جمله مديريت شهري است (جوادي و همکاران، 1401: 149).
مطالعه علمي شهروندي و فرهنگ شهروندي به مثابه نوعي فرايند از قرن 19 همگام با جامعه بدني و دولتهاي ملي شکل گرفته است. اين پديده در دهههاي اخير از مهمترين مسائل اجتماعي معاصر است. در اين روند شهروند و فرهنگ شهروندي از پوياترين مفاهيم اجتماعي و فرهنگي دنياي مدرن تلقي شده است؛ يا به عبارت ديگر بايد گفت که اساس جامعه مدني بر محور نهادهاي اجتماعي نظام شهروندي و فرهنگ حاکم بر آن شکل گرفته است. از اين رو شالودههاي اصلي جامعه مدني به مثابه نظام اجتماعي و سياسي را نهادهاي شهروندي مثل نهاد قانونگذاري و نهاد نظام حاکميت سياسي مردم بر مردم ميسازند (عاملي، 1380: 168). فرهنگ شهروندي از عوامل متعدد تاريخي، اجتماعي و سياسي تأثير ميپذيرد، اما براي شکلگيري فرهنگ شهروندي نياز به سه عنصر آرماني است که يکي شهروند فعال( در عرصه خصوصي) ديگري سازمان کارا و اثربخش(در عرصه عمومي) و سوم حاکميت خوب(در عرصه دولت) است (اذاني،1390: 8).
رعايت فرهنگ شهروندي در افزايش احساس مسئوليت اجتماعي، اعتمادپذيري و تعهد مدني مؤثر است؛ در حوزه فرهنگ شهروندي بايد به مجموعهاي از پارامترها و متغيرهايي اشاره کرد که جزء کليدواژههاي اصلي فرهنگ شهروندياند. اين مفاهيم کليدي همان مسئوليتپذيري شهروندي، قانونمند بودن شهروندان، مشارکت اجتماعي و هنجارپذيري از الگوهاي شهري است (شربتيان،1387: 120).
علاوه بر آن از آنجا که مفهوم شهروندي، ميتواند در جامعه چارچوب نظري را براي دستيابي به اشتراک نظر و توافق اتحادساز و ائتلاف گروهها، جريانها و طبقههاي مختلف اجتماعي فراهم آورد، ظرفيتهاي گستردهاي براي ايجاد و تثبيت مباني همبستگي ملي دارد. اين چارچوب که ماهيتي تجمعي- ائتلافي دارد، از اين ظرفيت برخوردار است که با همبسته و يکپارچه ساختن هويت ذيل همبستگي اجتماعي در درون دولت ملي، به چشماندازهاي ملي نظير مشارکت سياسي، تعلق ملي و هويت ملي معنا ميبخشد (قايدگيوي و همکاران، 1398: 80).
در ارتباط با هنجارمندي شهروندي، ميتوان گفت ارتباط هنجارمندي شهروندي با سازههاي اجتماعي و فرهنگي تعيينکننده، مهم و اثرگذار جامعهشناختي از جمله ساخت خانواده، طبقه اجتماعي، سبک زندگي و ...دوسويه و درهم تنيده است؛ همانطوري که هنجارمند و نهادينه شدن شهروندي بر سازههاي مهم اجتماعي و فرهنگي اثرگذار است، از سوي ديگر اين سازهها نيز بر هنجارمندي، تقويت و توسعه شهروندي اثرگذارند. هنجارمندي شهروندي شامل مجموعهاي از ارزشها، نگرشها و قوانين بنيادين مشترک است که دربردارندهي احساس تعلق، تعهد و احترام به ميراث مشترک، همچنين تشخيص حقوق و تکاليف شهروندي است اين پژوهش به دنبال پاسخگويي به اين سوال مهم جامعه شناختي است که آيا بين سازههاي اجتماعي و فرهنگي و هنجارمندي شهروندي ارتباط معناداري وجود دارد؟
پيشينه پژوهش
جن وانگ و چاک کونگ ونگ4 (2019)، در پژوهشي کوشيدهاند به اين پرسش پاسخ دهند که آيا ارزشهاي چيني تأثيري مستقيم بر رفتار شهروندي دارد. نتايج پژوهش مدل مفهومي تحقيق را تأييد کرد و ارتباط بين ارزشهاي چيني و رفتار شهروندي را نشان داد.
کوپسسکو5 (2011)، در تحقيقي با عنوان «جنبه هاي ساخت هويت در درون موقعيت جهاني شدن» بر مشکلات ساختاري هويت اجتماعي و فردي در شرايطي که جهاني شدن روي داده است، تمرکز کرده است. نويسنده مقاله مفهوم هويت را از ديدگاه مدرن و پست مدرن تحليل ميکند. در نهايت در اين تحقيق عنوان شده است که وجود يک رويکرد استراتژيک جديد براي تعريف و تفسير هويت در عصر جهاني شدن، به منظور توضيح و فهم تغييرات اجتماعي در سطوح محلي، منطقهاي و جهاني ضروري است.
باسل آکار6 (2012)، در پژوهشي نشان ميدهد که روابط متقابل پيچيدهاي بين مفاهيم شهروندي در سطح ملي، فنون يادگيري تکرار، واکنش احساسي به موضوعهاي مناقشه انگيز و فرصتهاي محدود براي تفکر انتقادي و درگيرشدن در گفتگوي کلاسي وجود دارد.
الکساندرا لوک سيت و درک اوري7(2010)، در پژوهشي تفاوتهاي فرهنگي در برخورد با مهاجرين را در کشور آمريکا مورد بررسي قرار دادند. نتايج تحقيق نشان داد که زندگي در همسايگي مهاجرين به تفاوتهاي شهروندان در محل کار متفاوت است و اين مسأله نيز با نوع ديدگاه مثبت اين کارمندان از مهاجرين ارتباط دارد.
رمضان آلاباس8 (2010)، تحقيقي با عنوان تصورات دانشآموزان مقطع ابتدايي از مفهوم شهروندي انجام دادهاند. نتايج اين تحقيق نشان داد که شهروندي از نظر آنها مبتني بر چهار مقوله اصلي زندگي در کشور، تعلق به ملتي خاص، جوان بودن و تکيه بر هويت ميباشد.
قايدگيوي و همکاران (1398)، در پژوهشي با عنوان تحليل رابطه هويت ملي و پايبندي به فرهنگ شهروند: مورد مطالعه کلان شهر شيراز، به اين نتيجه رسيدند که بين هويت ملي و ابعاد آن که عبارتند از هويت اجتماعي، هويت سياسي، هويت فرهنگي، هويت تاريخي، هويت جغرافيايي، هويت ديني و هويت زباني با پايبندي به فرهنگ شهروندي، رابطه معنادار، مثبت و مستقيم وجود دارد.
محمودي (1390)، در تحليل محتوا کتابهاي درسي تعليمات اجتماعي سه پايه دوره راهنمايي، به اين نتيجه رسيدند که 5/45 درصد محتواي کتابها به آموزش شهروند قانونمدار، 06/36 به شهروند مشارکتي و 44/18 به آموزش شهروندي، اختصاص داده شده است.
اذاني و همکاران (1390)، در مقاله خود پيرامون تحليل فرهنگ شهروندي در شهر يزد نشان ميدهند که شهروندان يزدي در ابعاد سه گانه شهروندي، يعني مشارکت جويي، مسئوليتپذيري شهروندي و رعايت قوانين و در نهايت پايبندي به اصول شهروندي در حد متوسطي قرار دارند.
چارچوب نظري پژوهش
شهروندي يکي از مهمترين ايدههاي اجتماعي است که به منظور کمک به شناخت بهتر جامعه، روابط دروني آن و هدايت کنشها و رفتارها به وجود آمده است. اين مفهوم ريشه در گسترهي تاريخ دارد و همواره مورد توجه متفکران بوده است. شهروندي مانند هر مفهومي ديگر در بستر تاريخي – اجتماعي و درون شبکههاي مفهومي، محتوا و معناي خود را آشکار ساخته و سير تحولي خود را داشته است. با اين همه تجربه شهروندي، تنها به پايگاه حقوقي فرد بستگي ندارد، بلکه به روابط بين افراد و گروههاي اجتماعي نيز وابسته است (محبي، 1384: 15).
از ديدگاه جامعهشناختي زﻧﺪگي اﻓﺮاد و ﻫﻮﻳﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻬﺮوﻧﺪ، ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻘﺎء و دوام اﺟﺘﻤـﺎع ﺑـﻮده و ﺿـﺮورﺗاً ﻫﻮﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮ ﻫﻮﻳﺖ اﻓﺮاد ارﺟﺤﻴﺖ دارد. در اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ، ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻋـﻀﻮﻳﺖ ﻛﺎﻣﻞ دراﺟﺘﻤﺎع وﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪ ات و وﻇﺎﻳﻒ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻗﺎﻟـﺐ ﻣـﺸﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺒﻠﻮر ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ، ﺑﻪ گونهاي ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﺪون اﺟﺒـﺎر و ﻣﺤـﺪودﻳﺖ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ و وﻇﺎﻳﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد و اﺟﺘﻤﺎع را دﻧﺒﺎلﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ. در اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ، ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﻋﻼوه ﺑﺮﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل درزﻧﺪگي ﺳﻴﺎﺳﻲ درﺑﺮدارﻧﺪه اﻧﺘﻈﺎراﺗﻲ چون ﺗﻌﻬﺪ و وﻓﺎداري ﺑﻪ ﻛﺸﻮر، ﻣﻠﺖ و دوﻟﺖ، دﻓﺎع از ﻣﻴﻬﻦ، اﻃﺎﻋﺖ از ﻗـﻮاﻧﻴﻦ، ﺗـﺴﺎﻣﺢ و ﻣﺪارا ﺑﺎ ديگران و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ (اولدفيلد9، 1990).
ﺷﻬﺮوﻧﺪي در درون ﻳﻚ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﻜﻞ ﻣﻲگيرد ﻛـﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ، ﺳﻨﺖﻫﺎ، ﻧﻬﺎدﻫﺎ، ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و...ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺨـﺸﻴﺪه و ﺗـﺎ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻋﻮاﻣﻞ پابرجا ﺑﺎﺷﻨﺪ، اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮد را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣﺤـﻮري در ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻫﻮﻳـﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺣﻔﻆ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در ﺑﺤﺚ ﻫﻮﻳﺖ ﺷـﻬﺮوﻧﺪي آنچنان ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻧﺌﻮﻟﻴﺒﺮالﻫﺎ و ﻧﺌﻮاﺟﺘﻤﺎعگرايان ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚﺷﺪهاﻧﺪ، ﺣﻘـﻮق و ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﺗﻜﺎﻟﻴﻒو وﻇﺎﻳﻒ آﻧﺎن اﻫﻤﻴـﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ و در ﺷـﻜﻞگﻴـﺮي ﻫﻮﻳـﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺗﺮدﻳﺪ و ﺗﺸﺘﺘﻲ ﺣﺘﻲ آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد. در واﻗﻊ ﺷﻬﺮوﻧﺪي در ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺣﻘﻮق و ﻫﻮﻳﺖ ﺳﻄﻮح ﺳﻪگانه آن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ. در ﺳﻄﺢ اول، ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻋـﻀﻮﻳﺖ در ﻳﻚ ﺟﺎيگاه و اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در اﺟﺘﻤﺎع را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ، ﺳﻄﺢدوم، ﺷـﻬﺮوﻧﺪي در ﺑﻌﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲگيرد ﻛﻪ ﺑﻴﺎنگر ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎ و ﻣﺼﻮﻧﻴﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻣﻨﺰﻟﺖ ارﺗﺒﺎط دارد و در ﺳﻄﺢ ﻧﻬﺎﻳﻲ، ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎريﻛﻨﺶ ﻓﺮدي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و درك اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐاﺳـﺖﻛـﻪ ﻓـﺮد ﺑﺨـﺸﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ. اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ پﻨﺪاﺷﺖﻫﺎ از ﺷﻬﺮوﻧﺪي ارﺗﺒﺎط ﺗﻨگـﺎﺗنگي ﺑـﺎ ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ رﺳﻤﻲ دارد (جوپک10، 2007).
در ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ ديگر، ﺑﺤﺚ از اﻳﻦ ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و راﺑﻄه ﺷـﻬﺮوﻧﺪي و ﻧـﺎﺑﺮاﺑﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮارگرفته و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد که ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ جايگـﺎه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻳﺎ ﺷﺄن و ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑستگي ﻧﺪارد، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ اﻗﺘـﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ. در اﻳﻦگونه روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑـﻪﺗـﺄﺛﻴﺮات آﻣـﻮزش ﺑـﺮ ﺷﻜﻞگيري ﺷﻬﺮوﻧﺪي اﺷﺎره ﺷﺪه و از ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در پديد آﻣﺪن ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي و آزرده ﺷﺪن وﺟﺪان ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﻣﺆﺛﺮ ﺑـﻮده ﻛـﻪ ﻣـﺎﻧﻊ ﻣـﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲﺷﻮد. آﻣﻮزش ﺑﻪﻋﻨﻮان پديدآورﻧﺪه داﻧﺶپاﻳﻪ، ﻣﻬﺎرتﻫـﺎ و نگـﺮشﻫـﺎ، ﺗﻘﻮﻳـﺖﻛﻨﻨـﺪه وﺟﺪان ﺷﻬﺮوﻧﺪي و ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ و آﻣﻮزش ﻣﺪﻧﻴﺖ، ﺑﺎﻋﺚ ﻇﻬﻮر و ﺗﺜﺒﻴـﺖ ﺷـﻬﺮوﻧﺪي ﺟﺪﻳﺪ ﺷﺪه و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺷﻜﻞگيري ﺷﻬﺮوﻧﺪي درﻛـﺸﻮرﻫﺎي دموکراتيک دارد. از ﻧﻈﺮ دﻻپاز، وﺟﺪان ﺷـﻬﺮوﻧﺪي ﻣﻌـﺎدل اﻋﺘﻘـﺎد راﺳـﺦ ﺑـﻪﺷـﻬﺮوﻧﺪ ﺑـﻮدن اﺳـﺖ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ چون ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻬﺮوﻧﺪي، دوﻟـﺖ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣـﺴﺌﻮل اﻋﻄـﺎي ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﻳﻒ از ﻃﺮﻳﻖ اﻋﻤﺎل ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣـﺸﺮوﻋﻴﺖ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ وﺟﺪان ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرد. دوﻟﺖ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در پديد آﻣﺪن وﺟﺪان ﺷﻬﺮوﻧﺪي دارد، زﻳﺮا اگر دوﻟﺖ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﻬﺮوﻧﺪ رﻓﺘﺎر ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ، آﻧـﺎن ﻗـﺎدر ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ وﺟﺪان ﺷﻬﺮوﻧﺪي را ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﻨﺪ (دلاپاز11، 2008).
ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﺎ روﻳﻜﺮد روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻫﻢ ﻛـﻪ ﺑـﻪ رﻋﺎﻳـﺖ ﻋـﺰتﻧﻔـﺲ و ﻓﺮدﻳـﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺗﺄﻛﻴﺪدارد، ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﻫﻮﻳـﺖ ﻓـﺮدي در چـارچوب فرهنگ ﺷﻬﺮوﻧﺪي اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و در روﻳﻜـﺮد ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﻮﺟـﻪ و ﻣﺮاﻋـﺎت ﻧﻘـﺶ و ﺷـﺌﻮن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ راﺑﻄه دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷـﻜﻞ ﻣﻲگيرد. ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي رﺳﻤﻲ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖﺣﻘـﻮق ﺷـﻬﺮوﻧﺪي اﻓﺮاد ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در اﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺧﻮد در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ ﺣﻜﻮﻣـﺖ و ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣﺘﻌﻬـﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. در ﺻﻮرت ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ دو ﻃﻴﻒ از وﻇﺎﻳﻒ و ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ، فرهنگ ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺷـﻜﻞ ﻣﻲگيرد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎرﻳﻒ، عنصر اﺻﻠﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي، اﻣﻨﻴﺖ ﺷﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻘﻮق ﻛﻠﻴﺔ از ﺑﺮﺧﻮرداري ﺑﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﻬﺮوﻧﺪي،رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، ﺗﺄﻣﻴﻦ اجتماعي، آموزش و بهداشت همگاني و مانند آن اﺳـﺖ، به معيار اصلي همبستگي ملي تبديل ميشود (کيويستو(1378).
موريس جانوويتز12 با مرور تاريخي به مسأله شهروندي و بررسي کاربردهاي مختلف آن توسط رهبران، روشنفکران و افراد عادي سه گونه تعريف را از هم تفکيک ميکند: 1- شهروندي به صورت يک واژه توصيفي، تجربي – عيني شامل مجموعه تعهدات و حقوق مشخص واگذار شده به افراد شايسته بر يک دولت خاص مثل دولت- شهرهاي دوران باستان و دولت- ملت در دوره معاصر2. شهروندي به صورت يک قضاوت اخلاقي دربرگيرنده مجموعه اخلاق و خصايل فردي به عنوان يک شهروند خوب و واقعي3- شهروندي به صورت يک واژه تحليلي مشتمل بر حمايت دولت از اعضاي خود، ايجاد فرصتهايي از طرف دولت براي اعضا در زمينه مشارکت سياسي. يا از ديگاه مارشال شهروندي نوعي منزلت اجتماعي است که جامعه آن را به تمامي اعضا اهدا نموده و به موجب آن تمامي افراد از جايگاه، وظايف و حقوق برابر که توسط قانون حمايت و تثبيت شده برخوردارند (توسلي، 1382: 40).
در بحث فرهنگ شهروندي نيز سه نوع حقوق شهروندي از ديدگاه مارشال تعريف شده است: 1- حقوق مدني و شهروندي مدني که عبارت از حقي است که امکان تملک دارايها، التزام به قراردادها، آزاديهاي حزبي و آزادي فکر و انديشه را فراهم ميکند2. حقوق سياسي و شهروندي سياسي که عبارت است از حقوقي که امکان مشارکت مردم را در تصميمات عمومي کشور با تشکيل احزاب سياسي و برگزاري انتخابات فراهم ميکند3- حقوق اجتماعي و شهروندي اجتماعي که عبارت از حقوقي است که امکانات رفاهي حمايتي از فرد و خانوادههاي آسيبپذير را به منظور ايجاد تعادل در زندگي رفاهي آنها فراهم ميآورد و شامل کمکهاي مالي و رفاهي به افراد مسن، معلول و افراد و خانوادههاي بيکار، فراهم آوردن شرايط مساوي بهرهمندي امکانات آموزشي، مسکن و سلامتي براي همه اعضاي جامعه است (فتحي،1391: 173).
هربت و آلن سيزر13 در تحليل ابعاد شهروندي بيان ميکنند که شهروندي داراي چهار بعد است: بعد مدني، يعد سياسي، بعد اجتماعي و اقتصادي و بعد فرهنگي. بعد مدني شهروندي به شيوه زندگي شهروندان که به طور معمول در راستاي هدفهاي آزادمنشانه جامعه است، اشاره دارد، بعد سياسي شهروندي به طور عمده شامل حق رأي و مشارکت سياسي شهروندان است. بعد اجتماعي و اقتصادي شهروندان به ارتباط بين افراد در يک موقعيت اجتماعي و همچنين به مشارکت در يک فضاي باز سياسي اشاره دارد (فتحي و ارجاگاه، 1388: 11).
در عصر حاضر شهروندي يک ضرورت اجتماعي است که به صورت سازهي اجتماعي ناشي از بسترهاي اجتماعي و فرهنگي جامعه همراه با تنوع فرهنگها، معاني مختلفي را در جامعه شکل ميدهد؛ بر اين اساس شهروندي يک نوع قرارداد متقابل اجتماعي و يک سلسله حقوق متقابل دولت برمردم و مردم بر دولت است (عاملي، 1380: 168).
به طور کلي نظريههاي رايج، شهروندي را مفهومي به هم پيوسته از حقوق و وظايف مدني، سياسي و اجتماعي ميدانند که به مثابه نوعي پايگاه، شأن و عضويت اجتماعي به تمامي افراد جامعه اعطا شده و فارغ از تعلقات طبقاتي، نژادي، قومي، مذهبي و اقتصادي همگان را يکسان و برابر فرض کرده است. در واقع اين مفهوم افراد را واجد حق برخورداري از تمامي امتيازات، منابع و مزاياي حاصله از جامعه ميداند و نهايتأ مسئول، مکلف و موظف به مشارکت در جامعهاي که در آن زندگي ميکنند، محسوب ميکند. توجه و تأکيد همزمان بر حقوق و مسئوليتهاي شهروندي و روابط متقابل اين دو، تا آنجا اهميت دارد که آمارتيا سن از آن به عنوان عمدهترين موتور توسعه ياد ميکند. سن مؤولفههاي حقوق شهروندي را ذيل پنج دسته از آزاديها ميگنجاند که شامل آزاديهاي سياسي، امکانات آقتصادي، فرصتهاي اجتماعي، تضمين وضوح و شفافيت و بالاخره امنيت حمايتي ميشوند و گرچه در نگاه او اين آزاديهاي ارتباط عميقي با توسعه دارند، اما تأکيد او بر هر نوع آزادي که تنها بر آزادي متکي بر مسئوليت است. به باور سن اقتصاد و توسعه مبتني بر آزادي، مفهوم و ديدگاهي مسئولانه است و نه انفعالي و انسانها نبايد دريافتکنندگان بيتفاوت دستاوردهاي برنامه توسعه باشند. بنابراين ميتوان گفت تأکيد، ترويج و گسترش آزادي در معناي حقوق متکي بر مسئوليتهاي شهروندي و نه صرفاً حقوق، به نوعي هم هدف توسعه خواهد بود و هم خود ابزاري براي توسعه؛ به عبارتي ديگر توسعه به منزله گسترش شهروندي سياسي، مدني، اجتماعي و فرهنگي است(گلبهاري و همکاران،1399: 298).
شکل 1- مدل تحليلي پژوهش
فرضيات پژوهش
به نظر ميرسد بين مصرف رسانهاي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.
به نظر ميرسد بين ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.
به نظر ميرسد بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.
به نظر ميرسد بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.
به نظر ميرسد بين اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.
به نظر ميرسد بين سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.
روش شناسي تحقيق
منطق حاکم بر روششناسي تحقيق حاضر مبتني براستراتژي قياسي و روش تحقيق کمي است. طرحهاي قياسي به طور کلي به طرحهايي اطلاق ميشود که با اتخاذ رويکرد قياسي- فرضيهاي و تعيين چارچوب نظري از پيش تعيين شده صورت ميپذيرند. در اين پژوهش هدف اين است که هنجارمندي شهروندان شهر بروجرد که در قالب مسئوليتپذيري شهروندي، حقوق شهروندي و مشارکت شهروندي معنا پيدا ميکند و سازههاي اجتماعي و فرهنگي مؤثر بر هنجارمندي شهروندي که عبارت از مصرف رسانهاي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي، طبقه اجتماعي و اقتصادي، اعتماد اجتماعي و سبک زندگي ميباشد، از طريق مصاحبه با پرسشنامه ساخت يافته مورد سنجش قرار گيرد. بنابراين با استفاده از تکنيک پيمايش و با ابزار پرسشنامه دادههاي کمي جمعآوري شد و با استفاده از نرم افزار اسپياساس14 نتايج مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت.
جامعه و نمونه آماري تحقيق
جامعه آماري در اين پژوهش شهروندان 64-15 سال ساکن در شهر بروجرد است و با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر به عنوان
نمونه آماري انتخاب شدند. انتخاب نمونهها با استفاده از نمونهگيري خوشهاي چند مرحلهاي صورت گرفت.
روايي و پايايي تحقيق
ابزار پرسشنامه در اين تحقيق داراي اعتبار يا روايي صوري و پايايي است. پرسشنامه داراي روايي صوري است، بدين معنا که تعدادي از متخصصان و صاحبنظران کليت آن را در جهت پاسخگويي به هدف اصلي تحقيق تأييد نمودهاند. به منظور سنجش پايايي قسمتهاي مختلف پرسشنامه که هرکدام متغيري واحد را مورد سنجش قرار داده است از تکنيک ضريب آلفاي کرونباخ استفاده شده است. نتايج بدست آمده بر اساس جدول شماره 1- نشان دهندهي وجود پايايي در حد قابل قبول يا خوب براي قسمتهاي مختلف پرسشنامه است.
تعاريف سازههاي تحقيق
سبک زندگي
سبک زندگي به مجموعه عملکردهايي گفته ميشود که فرد آنها را به کار ميگيرد که نه تنها نيازهاي جاري او را برآورده ميسازند، بلکه روايت خاصي را هم که وي براي هويت شخصي خود برگزيده است در برابر ديگران مجسم ميسازد(گيدنز، 1387: 120). در اين تحقيق براي عملياتي کردن سبک زندگي از شاخص هاي الگوي گذران فراغت، الگوي بازنمايي بدن، الگوي مصرف رسانه، الگوي تغذيه و الگوي خريد استفاده شده است.
مصرف رسانهاي
رسانههاي جمعي به مجموعه وسايل ارتباط جمعي که در انتقال پيام به شکل هاي مکتوب، سمعي و بصري به مردم نزديک و دوردست، با سرعت هرچه بيشتر نقش دارند اطلاق ميگردد؛ خواه در سلطه دولت باشد يا نباشد. شاخص رسانهها ارتباطاتشان با جمع است (آقابخشي،1375: 231). شاخصهاي مصرف رسانهاي در اين پژوهش عبارتنداز رسانههاي خارجي و داخلي از قبيل تلويزيون ماهوارهاي، تلويزيون داخلي، اينترنت، شبکههاي اجتماعي و...
ساخت خانواده
خانواده به عنوان مجموعهاي از نقش ها و پايگاه ها که داراي روابط متقابل نسبتاً پايدار با يکديگر هستند داراي ساخت است. در اين تحقيق ساخت خانواده به عنوان کيفيت يا چگونگي روابط بين نقش هاي مختلف در درون خانواده تعريف شده است. بر اساس نوع روابط موجود ميان نقش هاي مختلف در درون خانواده، به ويژه نقش هاي پدري، مادري و فرزندي مي توان انواع متنوعي از ساخت را تشخيص داد. خانواده هايي که در آن ها روابط قدرت به صورت عمودي، افقي يا دو رديفي است، خانواده هايي که در آن ها روابط گفتگو به صورت همه جانبه، چرخشي يا فاصله اي است. خانواده هايي که نوع روابط قدرت در آن ها به طور عمودي و بر پايه ي تسلط پدر (پدر سر) يا مادر (مادر سر)، است يا اين که نوع روابط بصورت افقي است، خانواده هايي که نوع روابط بين افراد بر اساس سلطه گري، وابستگي شديد يا سهل انگاري است و خانواده هايي که نوع روابط آموزشي بر اساس استقلال آموزي، تسلط آموزي يا مراقبت آموزي است. خانواده هايي که نوع روابط بر پايه اجبار يا مشارکت بنا شده است (قاسمي،1380: 72). در اين پژوهش براي سنجش ساخت خانواده از شاخصهاي روابط و چگونگي ارتباطات و تعامل بين اعضاي خانواده استفاده شده است.
طبقه اجتماعي و اقتصادي
طبقه اجتماعي يکي از مهمترين متغيرها در تحقيقات اجتماعي است، پايگاه اجتماعي اقتصادي فرد بر فرصت هاي تحصيل، درآمد، شغل، ازدواج، سلامتي، دوستان و حتي انتظارات زندگي مؤثر است. با توجه به تعاريف و مفاهيم موجود در اين زمينه ميتوان گفت كه پايگاه اقتصادي اجتماعي شامل گروهي از افراد است كه در بخشي از شاخص هاي عيني همچون تحصيلات، مشاغل و ثروت يا درآمد داراي موقعيت هاي تقريبا يكساني هستند و شيوه زندگي كم وبيش يكساني را دنبال ميكنند و در نتيجه از منزلت اجتماعي بالنسبه يكساني برخوردارند. در پژوهش حاضر از روش عيني براي سنجش طقه اجتماعي و اقتصادي استفاده شده است. بدين ترتيب که مطابق با روش عيني، شاخصهاي درآمد، شغل پدر، شغل مادر تحصيلات پدر، تحصيلات مادر و نوع منزل مسكوني به منظور پايگاه اجتماعي اقتصادي افراد در جامعه مورد مطالعه مورد استفاده قرار ميگيرد، همچنين از آنجايي که در کليه تحقيقات معتبر صورت گرفته پيرامون طبقه اجتماعي و اقتصادي از شاخص شغل يا پايگاه شغلي نيز استفاده ميگردد. در تحقيق حاضر نيز مرتبه شغلي افراد به عنوان يکي از مهمترين شاخصهاي تعيين طبقه اجتماعي و اقتصادي افراد در نظر گرفتهشده است.
اعتماد اجتماعي
اعتماد عبارت است از تمايل فرد به قبول ريسک در يک موقعيت اجتماعي، که اين تمايل مبتني بر حس اطمينان به اين نکته است که ديگران به گونه اي که انتظار مي رود عمل نموده و شيوه اي حمايت کننده در پيش خواهند گرفت. به تعبير فوکوياما، اعتماد انتظاري است که در يک اجتماع منظم، صادق و داراي رفتار تعاوني خود را نشان مي دهد (شارع پور،1383: 72). در اين پژوهش از شاخصهاي اعتماد بنيادي، اعتماد بين شخصي و اعتماد تعميم يافته براي سنجش سازه اعتماد اجتماعي استفاده شده است.
هنجارمندي شهروندي
شهروندي مقولهاي درباره عملکرد افراد است به گونهاي که در يک جامعه دموکراتيک بتوانند در محيط خود و محيط اجتماعي ديگران اثرگذار باشند. شهروندي را ميتوان عضويت در يک دولت و ملت با حقوق و تعهدهاي همگاني در يک سطح مشخص شدهاي از برابري تعريف کرد.(غفاري نسب و همکاران،1395: 138). در اين پژوهش هنجارمندي شهروندي به واسطه شاخصهاي مسئوليتپذيري شهروندي، حقوق شهروندي و مشارکت شهروندي مورد سنجش قرار گرفته است.
روش تجزيه و تحليل داده‌ها
الف) روش توصيفي:
در اين پژوهش با استفاده از روشهاي آماري توصيفي اعم از جداول توزيع فراواني، درصد و محاسبه شاخصهاي گرايش مرکزي و انحرافي به بررسي هر يک از متغيرهاي مورد نظر تحقيق پرداخته شده است.
ب) روش استنباطي:
از آزمونهاي آماري متناسب (ضريب همبستگي پيرسون و ضريب رگرسيون با استفاده از نرم افزار SPSS استفاده شده است.
جدول1- مقدار ضريب آلفاي کرونباخ متغيرهاي تحقيق
متغير | ضريب آلفاي کرونباخ |
|---|---|
هنجارمندي شهروندي | 86/0 |
مصرف رسانهاي | 78/0 |
ساخت خانواده | 82/0 |
انزواي اجتماعي | 80/0 |
طبقه اجتماعي و اقتصادي | 87/0 |
اعتماد اجتماعي | 84/0 |
سبک زندگي | 89/0 |
نتايج جدول 1- نشان ميدهد ضريب آلفاي کرونباخ همه متغيرهاي مستقل و وابسته پژوهش بالاتر از 7/0 و قابل قبول ميباشند.
يافته هاي پژوهش
يافته هاي توصيفي
يافته هاي تحقيق
در اين قسمت توصيفي از پاسخگويان در رابطه با متغيرهاي اصلي تحقيق ارائه شده است. نمونه آماري اين تحقيق، 384 نفر از شهروندان شهر بروجرد ميباشد. به لحاظ جنسيتي 52/0 از نمونه آماري زن و 48/0 مرد ميباشند. به لحاظ سني نمونه آماري در ده گروه سني طبقهبندي شدهاند. 6/14 درصد از پاسخگويان در گروه سني 15- 19 سال قرار گرفتند، 1/18 درصد در گروه سني 24-20 ساله، 4/15 درصد در گروه سني 29- 25 ساله1/15 درصد در گروه سني34-30 ساله، 3/14 درصد در گروه سني 39- 35 ساله، 4/5 درصد در گروه سني 44-40 ساله 1/4 درصد در گروه سني49-45 ساله، 9/5 درصد در گروه سني54-50 ساله، 5/3درصد در گروه سني 59- 55 ساله و6/3درصد در گروه سني 64-60 ساله قرارگرفتند.
جدول 2- رتبهبندي نمره هنجارمندي شهروندي
فراواني تجمعي | درصد فراوني | فراواني | هنجارمندي شهروندي / رتبه |
031/0 | 031/0 | 118 | کم |
076/0 | 045/0 | 174 | متوسط |
| 024/0 | 92 | بالا |
0100/0 | 0100/0 | 384 | کل |
نتايج جدول2- نشان ميدهد 031/0درصد از شهروندان هنجارمندي شهروندي با رتبه کم دارند، 045/0درصد از شهروندان، هنجارمندي شهروندي در حد متوسط دارند و 024/0 درصد از شهروندان هنجارمندي شهروندي در حد بالا دارند.
يافتههاي استنباطي
نتايج جدول 1- نشان ميدهد رابطه همبستگي مثبت و معناداري بين متغيرهاي مستقل مصرف رسانهاي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي، اعتماد اجتمادي و سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي وجود دارد، ولي بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه همبستگي معناداري وجود ندارد. همچنين نتايج جدول بيانگر رابطه همبستگي منفي و معناداري بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي ميباشد.
ضرايب همبستگي بين متغيرهاي مستقل و هنجارپذيري شهروندي
متغيرهاي مستقل | شاخص آماري متغير وابسته | ضريب همبستگي پيرسون (r) | سطح معنيداري (sig) | تعداد نمونه(n) |
مصرف رسانهاي | هنجارمندي شهروندي | 58/0 | 000/0 | 384 |
ساخت خانواده | 63/0 | 000/0 | ||
انزواي اجتماعي | 42/0- | 000/0 | ||
طبقه اجتماعي و اقتصادي | 361/0 | 127/0 | ||
اعتماد اجتماعي | 67/0 | 002/0 | ||
سبک زندگي | 53/0 | 000/0 |
آزمون فرضيه 1- به نظر ميرسد بين مصرف رسانهاي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.
با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 000/0 است و چون اين عدد کمتراز 0.05 است، لذا بين دو متغير مصرف رسانهاي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري کمتر از 05/0 ميتوان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين مصرف رسانهاي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه مصرف رسانه اي و هنجارمندي شهروندي تاييد ميشود. همچنين نوع رابطه همبستگي مثبت و برابر 58/0 ميباشد، به اين معنا که هرچه مصرف رسانهاي بيشتر باشد، هنجارمندي شهروندي هم بيشتر است.
آزمون فرضيه 2- به نظر ميرسد بين ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندان رابطه معناداري وجود دارد.
با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 000/0 است و چون اين عدد کمتراز 0.05 است، لذا بين دو متغير ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري کمتر از 05/0 ميتوان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي تاييد ميشود. همچنين رابطه همبستگي ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي از نوع مثبت و برابر با 63/0 ميباشد.
آزمون فرضيه 3- به نظر ميرسد بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.
با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 000/0 است و چون اين عدد کمتراز 0.05 است، لذا بين دو متغير ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري کمتر از 05/0 ميتوان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي تاييد ميشود. همچنين رابطه همبستگي از نوع منفي و برابر با 42/0- ميباشد؛ به اين معنا که هرچه انزواي اجتماعي بيشتر باشد، هنجارمندي شهروندي کمتر ميشود.
آزمون فرضيه4 - به نظر ميرسد بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.
با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 127/0 است و چون اين عدد بالاتر از 0.05 است، لذا بين دو متغير طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود ندارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري بالاتر از 05/0 ميتوان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي تأييد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رد ميشود.
آزمون فرضيه5 - به نظر ميرسد بين اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.
با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 002/0 است و چون اين عدد کمتراز 0.05 است، لذا بين دو متغير اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري کمتر از 05/0 ميتوان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي تاييد ميشود. همچنين رابطه همبستگي اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي از نوع مثبت و برابر با 57/0 ميباشد.
آزمون فرضيه6 - به نظر ميرسد بين سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.
با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 000/0 است و چون اين عدد کمتراز 0.05 است، لذا بين دو متغير سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري کمتر از 05/0 ميتوان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي تاييد ميشود. همچنين رابطه همبستگي سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي از نوع مثبت و برابر با 53/0 ميباشد.
تحليل رگرسيون چندگانه
در اين پژوهش به منظور روابط چند متغيري چندگانه و بخش اثرات جمعي وهمزمان متغيرهاي مستقل برمتغير وابسته پژوهش، تعيين همبستگي چندگانه بين متغيرهاي مستقل با متغير وابسته تحقيق و نيز بيان توان تبيين مدل هاي پژوهش از تكنيك تحليل رگرسيون چندگانه استفاده شده است. با توجه به تعداد زياد متغيرهاي مستقل، از روش گام به گام يا مرحله به مرحله كه روش مناسبي براي اين امر مي باشد استفاده شده است. در روش گام به گام اولين متغير مستقل براساس بالاترين ضريب همبستگي صفر مرتبه با متغير وابسته وارد تحليل ميشود، از آن پس ساير متغيرهاي مستقل برحسب ضريب همبستگي در تحليل وارد مي شوند (سرمد و ديگران، 1382: 93). در اين روش احتمال دارد برخي از متغيرهايي كه درمرحله اول داراي قدرت تبيين بالايي بودند درمراحل بعدي حذف شوند. در هر مرحله متغير با متغيرهايي باقي مي مانند كه پس از تفكيك مشاركت متغرهاي مقدم برآن ها داراي بيشترين مجذور همبستگي R باشد. هر مرحله باآزمون F مورد ميگيرد (ساعي، 1381 : 179).
نتايج ذیل با توجه به مقدار سنجه آزمون Fو معناداري آن در سطح اطمينان 99 درصد نشان مي دهد معادله رگرسيون معتبر و نتايج آن قابل تحليل مي باشد. ضريب همبستگي چندگانه پنج متغير باقيمانده در تحليل رگرسيون با متغير وابسته 430/0 درصد مي باشد كه به معناي اين است که 430/0 درصد واريانس هنجارمندي شهروندي به عنوان متغير وابسته با متغيرهاي مستقل مصرف رسانهاي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي تبيين و پيشبيني ميشود و درصد باقيمانده به وسيله متغيرهاي ديگري تبيين مي شوند. با توجه به ضرايب رگرسيون هر يك از متغيرهاي معادله رگرسيون كه از ضرايب استاندارد شده (بتا) بوده وقابليت مقايسه را دارند به ترتيب متغيرهاي مصرف رسانهاي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي بيشترين تأثيرگذاري را درتبيين واريانس هنجارمندي شهروندي را دارند.
جدول23- تحليل رگرسيون چند متغيره
ضريب همبستگي چندگانه(R):591/0 مقدار (F):586/28 ضريب تعيين ( | |||||
متغير | ضريب استاندارد شده(beta) | ضريب همبستگي چندگانه ( R) | ضريب تعيين ( | ضريب تعديل شده ( | سطح معنا داري (sig) |
مصرف رسانهاي سبک زندگي ساخت خانواده انزواي اجتماعي اعتماد اجتماعي | 36/0 31/0 24/0 16/0- 12/0 | 490/0 456/0 572/0 423/0 329/0 | 275/0 365/0 418/0 347/0 324/0 | 271/0 362/0 412/0 341/0 319/0 | 000/0 000/0 000/0 000/0 000/0 |
بحث و نتيجهگيري
هنجارمندي شهروندي يک مکانيزم اجتماعي است که به مثابه عامليت و تعهد هنجاري حول محور حقوق شهروندي و مسئوليتپذيري شهرمندي عمل مينمايد. در واقع هنجارمندي شهروندي به معناي عامليت همزمان نسبت به حقوق و مسئوليتهاي شهروندي و روابط متقابل اين دو است. هنجارمندي شهروندي اين امکان را براي شهروندان فراهم ميکند که از يک سو در راستاي حقوق و امکان اثرگذاري آگاهانه بر سرنوشت خود و جامعه حرکت نمايند و از سوي ديگر يا مسئوليتپذيري نسبت به جامعه بر اساس نرم، انتظارات و هنجارهاي جامعه، کنش و تعاملات چارچوبمند و هنجاري را سرلوحه خويش قرار دهند. هدف اين پژوهش تحليل سازههاي اجتماعي و فرهنگي اثرگذار بر هنجارمندي شهروندي در بين شهروندان بروجرد ميباشد. نمونه آماري پژوهش، 384 نفر از شهروندان شهر بروجرد ميباشد. 52/0 از نمونه آماري زن و 48/0 مرد ميباشند. به لحاظ سني نمونه آماري در ده گروه سني طبقهبندي شدهاند. 6/14 درصد از پاسخگويان در گروه سني 15- 19 سال قرار گرفتند، 1/18 درصد در گروه سني 24-20 ساله، 4/15 درصد در گروه سني 29- 25 ساله1/15 درصد در گروه سني34-30 ساله، 3/14 درصد در گروه سني 39- 35 ساله، 4/5 درصد در گروه سني 44-40 ساله 1/4 درصد در گروه سني49-45 ساله، 9/5 درصد در گروه سني54-50 ساله، 5/3درصد در گروه سني 59- 55 ساله و6/3درصد در گروه سني 64-60 ساله قرارگرفتند.
دادههاي پژوهش نشان ميدهد 031/0درصد از شهروندان هنجارمندي شهروندي با رتبه کم دارند، 045/0درصد از شهروندان، هنجارمندي شهروندي در حد متوسط دارند و 024/0 درصد از شهروندان هنجارمندي شهروندي در حد بالا دارند.
نتايج آزمون فرضيات نيز بيانگر اين است که رابطه همبستگي مثبت و معناداري بين متغيرهاي مستقل مصرف رسانهاي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي، اعتماد اجتمادي و سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي وجود دارد، ولي بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه همبستگي معناداري وجود ندارد. همچنين نتايج پژوهش بيانگر رابطه همبستگي منفي و معناداري بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي ميباشد.
يافتههاي پژوهش نشان ميدهد بين دو متغير مصرف رسانهاي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج داده‌ها و سطح معناداري کمتر از 05/0 ميتوان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين مصرف رسانهاي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه مصرف رسانهاي و هنجارمندي شهروندي تاييد ميشود. همچنين نوع رابطه همبستگي مثبت و برابر 58/0 ميباشد، به اين معنا که هرچه مصرف رسانهاي بيشتر باشد، هنجارمندي شهروندي هم بيشتر است.
در خصوص رابطه ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي نيز با توجه به سطح معناداري کمتر از 05/0 ميتوان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي تاييد ميشود. رابطه همبستگي ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي نيز از نوع مثبت و برابر با 63/0 ميباشد. همچنين در ارتباط با متغير انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي ميتوان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي تاييد ميشود. رابطه همبستگي نيز از نوع منفي و برابر با 42/0- ميباشد؛ به اين معنا که هرچه انزواي اجتماعي بيشتر باشد، هنجارمندي شهروندي کمتر ميشود. در خصوص رابطه دو متغير طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي نيز ميتوان گفت با توجه به نتايج داده‌ها و سطح معناداري بالاتر از 05/0، فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي تأييد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رد ميشود. در خصوص رابطه همبستگي بين متغير اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي نيز با اتکا به نتايج داده‌ها و سطح معناداري کمتر از 05/0 ميتوان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي تاييد ميشود. همچنين رابطه همبستگي اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي از نوع مثبت و برابر با 57/0 ميباشد و در نهايت با توجه به نتايج ضريب همبستگي و سطح معناداري کمتر از 05/0 ميتوان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي تاييد ميشود. همچنين رابطه همبستگي سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي از نوع مثبت و برابر با 53/0 ميباشد.
نتايج ضريب همبستگي چندگانه پنج متغير باقيمانده در تحليل رگرسيون با متغير وابسته 430/0 درصد مي باشد كه به معناي اين است که 430/0 درصد واريانس هنجارمندي شهروندي به عنوان متغير وابسته با متغيرهاي مستقل مصرف رسانهاي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي تبيين و پيشبيني ميشود و درصد باقيمانده به وسيله متغيرهاي ديگري تبيين مي شوند. با توجه به ضرايب رگرسيون هر يك از متغيرهاي معادله رگرسيون كه از ضرايب استاندارد شده (بتا) بوده وقابليت مقايسه را دارند به ترتيب متغيرهاي مصرف رسانهاي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي بيشترين تأثيرگذاري را درتبيين واريانس هنجارمندي شهروندي را دارند.
با اتکا به نتايج پژوهش ميتوان گفت هنجارمندي شهروندي از سويي تحت تأثير سازههاي اجتماعي و فرهنگي ساخت و سامان مييابد و از سوي ديگر خود نيز در سازمان و ساختدهي به سازههاي اجتماعي و فرهنگي اثر گذار و ساختدهنده ميباشد. در واقع هنجارمندي شهروندي ازسازههاي مهم جامعهشناختي به شمار ميآيد که به مثابه تعادل، توازن، هماهنگي و همافزايي بين حقوق و مسئوليتهاي شهروندي عمل مينمايد و در اين بين نقش ساخت خانواده تعاملي، مشارکتي و گفتگويي، همچنين رسانههاي مسئوليت مدار و ديگر سازههاي مهم جامعهشناختي از قيبيل سبک زندگي و اعتماد اجتماعي در نهادينه شدن هنجارهاي شهروندي و هنجارمندي شهروندي بسيار مهم و رهگشا خواهد بود. از اين رو پيشنهاد ميشود علاوه بر سياستگذاريهاي اجتماعي و فرهنگي که در راستاي نهادينه شدن هنجارمندي شهروندي صورت ميپذيرد، سياستسازيهاي لازم در راستاي هنجارمندي شهروندي و تسهيلگري به وابسطه سازههاي مهم و اثرگذار در حوزه خانواده، رسانه، سبک زندگي، اعتماد اجتماعي و ...جهت هم افزا کردن و نهادسازيهاي مؤثر در راستاي توسعه و تکامل يخشيدن هرچه بهتر هنجارمندي شهروندي صورت گيرد.
منابع
آقابخشي، علي (1375)، فرهنگ علوم سياسي، تهران: اطلاعات و مدارک ملي ايران.
امينآقايي، مهرناز؛ زاهدي، محمد جواد و شياني، مليحه (1396)، بررسي ابعاد و تحليل شهروندي فعال، مجله جامعشناسي ايران، 18(3)، 37-3.
اذاني، مهري؛ حاتمي، مجتبي و حاتمي، حسين (1390)، تحليلي بر فرهنگ شهروندي در شهر يزد، مجله برنامه ريزي فضايي، شماره 1، 102-81.
توسلي، غلامعباس و نجاتي حسيني، سيد محمود (1382)، واقعيت اجتماعي شهروندي در ايران، مجله انجمن جامعهشناسي ايران،5(2).
ساعي، علي (1381). تحليل آماري در علوم اجتماعي، تهران: كيان مهر.
سرمد، زهره؛ بازرگان عباس و حجازي، الهه (1378). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، تهران : انتشارات آگه.
شارع پور،محمود (1382). بررسي سرمايه اجتماعي و حفظ آن، كتاب ماه علوم اجتماعي، 36.
شربتيان، محمدحسن (1387)، تأملي بر مباني فرهنگ شهروندي و ارائه راهکارهايي براي گسترش آن، فصلنامه فرهنگي- پژوهشي فرهنگ خراسان، 2 و 3(8 و 9)، 154-119.
جوادي، مريم؛ شياني، مليحه؛ محسني تبريزي، عليرضا و وديعه، ساسان (1401)، بررسي رابطه ميان بي اعتمادي اجتماعي و مسئوليتگريزي شهروندي، مجله جامعهشناسي ايران، 23(1)، 170-148.
فالکس، کيث (1384)، شهروندي، ترجمه محمد تقي دلفروز، تهران: انتشارات کوير.
فتحي واجارگاه، کورش و واحدچوکده، سکينه (1388)، آموزش شهروندي در مدارس، چاپ اول، تهران: انتشارات کتابيران.
فتحي، سروش و ثابتي، مريم (1391)، توسعه ساختار سازماني شهري و گسترش فرهنگ شهروندي، فصلنامه مطالعات شهري، 2(2).
غفاري نسب؛ قاسمينژاد، محمد علي و مساوات، سيد ابراهيم (1395)، پژوهشهاي جامعهشناختي فرهنگي شهروندي و هويت ملي: زنان شهر فيروزآباد، فصلنامه مطالعات ملي، 66، سال هفدهم، شماره 2، 146-129.
قاسمي، وحيد (1380)، گونه شناسي وتبيين فرهنگ سياسي دانشجويان،پايان نامه دکتري جامعهشناسي، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبيات و علوم انساني
قايدگيوي، فرود؛ حقيقتيان، منصور و بهيان، شاپور(1398)، تحليل رابطه هويت ملي و پايبندي به فرهنگ شهروند: مورد مطالعه کلان شهر شيراز، فصلنامه مطالعات ملي، 20(1)، 104-79.
گلبهاري، ندا و رجبلو، علي (1399)، بررسي آموزش شهروندي درکتب درسي تعليمات اجتماعي مقاطع سوم تا نهم با تأکيد بر ساختار جديد آموزشي 3-3-6.
گيدنز،آنتوني (1387)، تجدد و تشخص: جامعه و هيت شخصي در عصر جديد، ترجمه ناصر موفقيان، نشر ني.
رحيمي، محبوبه (1386)، بررسي ميزان درک از شهروندي در بين دانشجويان دانشکدهي ادبيات و علوم انساني، دانشگاه فردوسي، دانشکده ادبيات و علوم انساني، مشهد.
عاملي، سعيدرضا (1380)، تعامل جهاني شدن، شهروندي و دين، نامه علوم اجتماعي، 9(18)، 175-150.
محبي، بهرام (1384)، فلسفه حقوق بشر؛ گفتار چهاردهم: حقوق اساسي و حقوق شهروندي، نشريه پرتو مهر، ماهنامه اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان، 86، 10-4.
محمدي، محمد علي؛ شياني، مليحه و روشنفکر، پيام (1389)، عوامل مرتبط با هويت شهروندي در شهر تهران، فصلنامه علمي پژوهشي رفاه اجتماعي، سال دهم، شماره 38.
محمودي، محمدتقي (1390)، تحليل محتواي کتابهاي درسي تعليمات اجتماعي دوره راهنمايي تحصيلي از منظر نوع رويکرد آموزش شهروندي، فصلنامه پژوهش در برنامه ريزي درسي، 2(2-1)، 108-96.
Akar, Bassel (2012), Teaching For Citizenship in Lebanon: Teacher Talk About the Civice Classroom, Teaching and Teacher Education, Vol. 3, No, 28, PP 470-480.
Alabas, Ramazan (2010), primary school students conceptions of citizenship, Prosedia social and Behavioral Scienc, Vol. 1, No. 2. PP. 2528-2532.
Coposescu, S. (2011), »Aspects of Identity Construction in The Context of Golobaliztion«, Bulletin of The Transilvania University of Brasov, Series VII: Social Sciences, Low, Vol .4(53), No.2.
Deschamps, Jean-Claude & Devos, Thierry (1998) “Regarding therelationship between social identity and personal identity”, InStephen Worchel: Francisco J. Morales; Dario Paez; Jean-ClaudeDeschamps (eds.) Social identity:International Perspectives London: Sage.
De la Paz, Gabriel (2008) Citizenship Identity and Social Inequality www.civiced.org/pdfs/delaPazGabriel.
Faulks. K (2000) Citizenship. New York: RoutedgeGergen, Kenneth J. (1996) Technology and the Self: From the Essentialto the Sublime. Constructing the Self in a Mediated World, London: Sage.
Gergen, Kenneth J. (1996) Technology and the Self: From the Essentialto the Sublime. Constructing the Self in a Mediated World, London: Sage.
Louksyte, Aleksandra and Derek Avery (2010), The Effect of citizenship dissmillilarity and national praide on attitudes toward immigrants: Investigating meditors and moderators of intergroup contact, International Journal of Intercultural Relations, Vol 34, No 6, PP 629- 641.
Isin, Engin F. and Patricia K. Wood (1999) Citizenship and Identity, London: Sage.
Tajfel, Henri; Turner, John (1979) ”An Integrative Theory of IntergroupConflict” in Austin, William G.; Worchel, Stephen; The SocialPsychology of Intergroup Relations. Monterey, CA: Brooks-Cole. pp. 94–109.
Joppke, Christian (2007) Transformation of Citizenship: Status, Rights, Identity.
Oldfield. A. (1990) Citizenship And Community: Civic Rebublicanism And The Modern World, London: Routledge.
Wang, jen and chak-keung Wong (2011), Understanding organizational citizenship behavior from a cultural perspective: An empirical study within the context of hotels in Mainland Chaina, International Jornal of Hospitaliti Management, Vol 30, No 4, PP 845-854.
[1] استاديار گروه جامعهشناسي دانشگاه پيام نور، صندوق پستي4697-19395، تهران، ايران، (نویسنده مسئول)
(E mail: nalahdadi@pnu.ac.ir)
[2] استاديار گروه جامعهشناسي دانشگاه پيام نور، صندوق پستي4697-19395، تهران، ايران
(E mail: sgoodarzi1355@pnu.ac.ir)
[3] استادیار گروه حقوق دانشگاه پيام نور، صندوق پستی4697-19395، تهران، ایران
(E mail: beigih@pnu.ac.ir)
[4] 1 Wang, jen and chak-keung Wong
[5] 2 Coposescu
[6] 1 Akar Bassel
[7] 2 Louksyte, Aleksandra and Derek Avery
[8] 3 Alabas, Ramazan
[9] 1 Oldfield
[10] 2. Joppke
[11] 3 De la paz
[12] 1.Morris Janowitz
[13] 2 Herbdt and Sears
[14] 1 spss