بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست‌محیطی ورود گردشگران به نواحی روستایی کهمان از توابع شهرستان سلسله

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

حمید حسنوند ¹ , سید احمد فیروزآبادی ²

1 - آموزش و پرورش
2 - دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1392/12/02 تاریخ پذیرش : 1393/09/27 تاریخ انتشار : 1386/10/01

کلید واژه: روستاهای, کهمان, روستائی, گردشگری,

چکیده مقاله :

امروزه توسعه گردشگری به یکی از ابزارهای مهم در توسعه و رشد مناطق روستائی تبدیل شده است و جایگاه مناسبی در تحقیقات توسعه روستائی به دست آورده است. در این مطالعه تلاش شده است که به بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست‌محیطی ورود گردشگران به منطقه روستائی کهمان پرداخته شود. در این مطالعه از روش‌های ترکیبی کمی (پرسش‌نامه) و کیفی (مشاهده، مصاحبه و مطالعه اکتشافی) استفاده شده است. در قسمت پیمایش از بین 257 نفر سرپرست خانوار، با استفاده از فرمول کوکران 166 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند و در قسمت کیفی نیز با 32 نفر مصاحبه صورت گرفت. بدین منظور با بهره گرفتن از رویکردهای نظری تحقیق (منفعت‌طلبی، اقتصادی، اجتماع‌محور، داکسی اریدکس، سیکل زندگی مقاصد گردشگری باتلر، چارچوب دوگن) یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ورود گردشگران اثرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست‌محیطی مثبت و معناداری بر منطقه روستائی کهمان دارد. به طوری که در زمینه اقتصادی باعث ایجاد مشاغل جدید، افزایش درآمد؛ تمایل به مشاغل خدماتی، افزایش هزینه‌های زندگی و شکاف درآمدی و در حوزه اجتماعی- فرهنگی باعث افزایش ارتباطات گسترده و آگاهی عمومی، کاهش امنیت برای زنان و دختران، افزایش جرم و ... همچنین در زمینه زیست‌محیطی باعث بالارفتن انتظارات و آگاهی روستائیان در ارتباط با حفاظت محیط‌زیست‌ و ... شده است. بنابراین یافته‌ها حاکی از آن است که وجود برنامه‌ریزی نظام‌مند و مشارکت دادن روستاییان کهمان در بخش گردشگری می‌تواند اثرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست‌محیطی مثبتی را در پی‌داشته باشد.

چکیده انگلیسی:

. In this study we try to study the economical, social- cultural , and environmental effects of tourist’s intrance in kahman’s rural area. In this research has been used the mixed ways of quantitive (questionary) and qualitie research (observation, interview).In survey between 257 from family, 166 people were selected and in part of qualitive research In interview, theoritical saturation was gotten. With using a theoritical approaches of research, the findings show that interance of tourist has a singnicant and positives, economical, Social- Cultural a environmental effects on kahman’s rural area. also findings show that with systematic planning and participation of Kahman’s people In tourism part can has positive ecnomical, social- cultural and environmental effects.In economical part create new tobs, decreasing. Of unemployment and increasing of income, and in social- cultural part cause increasing of communication and common awareness of rural people. Also In environmental part increasing expectation and awareness of rural people in related to environment supporting and greeting. order in starting of sewage system in this area. thus we can say that tourism in Kahman area could increase attractiveness in this area and in economical part. Could moblize this area with none agricultural in come and from the view point of cultural- social part , create relation with other and inter them with other fields of social- cultural relation also in environmental part. Increase the sensitivity of local people to the environment because they know the environment as best source of themselves In future.

متن کامل:



 

چکیده

 

امروزه توسعه گردشگری به یکی از ابزارهای مهم در توسعه و رشد مناطق روستائی تبدیل شده است و جایگاه مناسبی در تحقیقات توسعه روستائی به دست آورده است. در این مطالعه تلاش شده است که به بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست­محیطی ورود گردشگران به منطقه روستائی کهمان پرداخته شود. در این مطالعه از روش­های ترکیبی کمی (پرسش­نامه) و کیفی (مشاهده، مصاحبه و مطالعه اکتشافی) استفاده شده است. در قسمت پیمایش از بین 257 نفر سرپرست خانوار، با استفاده از فرمول کوکران 166 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند و در قسمت کیفی نیز با 32 نفر مصاحبه صورت گرفت. بدین منظور با بهره گرفتن از رويكردهای نظری تحقیق (منفعت‌طلبي، اقتصادی، اجتماع­محور، داکسی اریدکس، سیکل زندگی مقاصد گردشگری باتلر، چارچوب دوگن) یافته­های تحقیق نشان می­دهد که ورود گردشگران اثرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست­محیطی مثبت و معناداری بر منطقه روستائی کهمان دارد. به طوری که در زمینه اقتصادی باعث ایجاد مشاغل جدید، افزایش درآمد؛ تمايل به مشاغل خدماتي، افزايش هزينه‌های زندگي و شكاف درآمدي و در حوزه اجتماعی- فرهنگی باعث افزایش ارتباطات گسترده و آگاهی عمومی، كاهش امنيت براي زنان و دختران، افزايش جرم و ... همچنین در زمینه زیست­محیطی باعث بالارفتن انتظارات و آگاهی روستائیان در ارتباط با حفاظت محیط­زیست­  و ... شده است. بنابراین یافته­ها حاکی از آن است که وجود برنامه‌ريزي نظام‌مند و مشاركت دادن روستاييان كهمان در بخش گردشگري مي‌تواند اثرات اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي و زيست‌محيطي مثبتي را در پي­داشته باشد.

 

واژگان کلیدی: گردشگری روستائی- اثرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست­محیطی- مشارکت- روستاهای کهمان.

 

 

 

 

بیان مسئله

        در شرایطی که قرن بیست‌و‌یکم سپری می‌گردد،اما هنوز توسعه روستایی با مسائل و چالش‌های متعددی مواجه است.چرا که رهیافت‌های گذشته در زمینه توسعه روستایی موفقیت‌آمیز نبوده ونتوانسته است مسایلی همچون فقر، اشتغال، بهداشت،امنیت غذایی و پایداری محیط‌زیست را تأمین کنند، این رهیافت‌ها در توزیع منافع حاصل از رشد وتوسعه نیز موفق نبوده وسبب مشکلات متعددی برای نواحی روستایی شده‌اند.از این رو بار دیگر توسعه روستایی مورد توجه قرار گرفته و نظریه‌پردازان، برنامه‌ریزان و مجریان حقوقی درصدد برآمدند تا با ارائه راهکارها و رهیافت‌های جدید،از معضلات ومسایلی که گریبانگیر روستاها شده بکاهند(افتخاری و مهدوی،1385 :2).یکی از این راهبردهایی که اخیراً در بسیاری از کشورها به اجرا در آمده ونتایج مثبتی نیز به همراه داشته است، توسعه وگسترش گردشگری در نواحی روستایی بخصوص نواحی روستایی پیرامون شهرهای بزرگ است که از پتانسیل‌های لازم برای گسترش آن برخوردار هستند (زینلیان،1386؛به نقل از مصطفی نژادیانی،1389: 3).

        امروزه گردشگری به عنوان یکی از صنایع، از بخش‌های اقتصادی با رشد بسیار بالا در جهان، بخصوص در کشورهای در حال توسعه است (رینزین وهمکاران 2007،تبت،2007).گردشگری یکی از راهبردهای ویژه توسعه روستایی برای ورود ارز وایجاد شغل و حمایت از رشد همه‌جانبه است(ویلسون،2001) و به دلیل اثرات چشمگیری که فعالیت‌های گردشگری در اقتصاد مناطق پذیرنده گردشگران بر جای می‌گذارد،باید توجه فراوانی به این فعالیت معطوف شود(علیزاده،1381).کاهش نقش کشاورزی و افزایش حاشیه‌ای شدن بسیاری از مناطق روستایی گردشگری را به عنوان منبع درآمد جدیدی در این مناطق تبدیل می‌کند (اردستانی،1387:203). همچنین فعالیت‌های گردشگری بیش از ده درصد از درآمد ها و فرصت‌های شغلی دنیا را به وجود آورده است تنها فعالیتی است که می‌تواند در کنار فعالیت‌های کشاورزی سنتی و صنایع روستایی که به سرعت در حال از بین رفتن هستند قرار گیرد، لذا این صنعت تولیدی می‌تواند فرصتی استثنایی برای احیای اقتصادی وتحرک نیروی انسانی وکار در مناطق روستایی و مناطق رو به افول ایجاد نموده،باعث شود که روستائیان علاوه بر فعالیت‌های روزمره خود، از منبع درآمد دیگری نیز بهره‌مند شوند(قادری،1383:16). به طوریکه گردشگری نیاز به نیروی آموزش دیده لازم به اندازه صنعت ندارد. همچنین در گردشگری نیاز به سرمایه نسبت به صنعت کمتر است.

        در حقیقت سودآوری در اقتصاد گردشگری نسبت به اقتصاد صنعتی بالاتر است (رضازاده واسدالهی،1390:24). به گونه‌ای که محققان اعلام کرده‌اند که گردشگری بخشی از برنامه‌ای است که وابستگی کشورها به نفت را کاهش می‌دهد ودر همین رابطه بحث گردشگری روستایی نیز که در سال‌های اخیر مورد توجه ویژه قرار گرفته است، یکی از فعالیت‌های مهم و تأثیرگذار در توسعه و آبادانی روستاها بشمار می‌آید.این نوع گردشگری یکی از مؤلفه‌های اصلی توسعه روستایی بشمار رفته و به وسیله آن مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی،فرهنگی و خدماتی در روستاها وحتی یک منطقه رونق خواهد گرفت ومشکل مهاجرت وبیکاری جوانان، کمبود درآمد در روستاها کاهش یافته وموجب رفاه ورونق روستاها وافزایش آگاهی فرهنگی واجتماعی در جوامع روستایی خواهد شد(توکلی،1387؛به نقل از سلیمانی،:3:1388).

        با این همه باید به این نکته توجه داشت که گردشگری روستایی همانند تیغ دو لبه عمل می‌کند.از یک سو گردشگری روستایی موجب بازسازی مراکز تاریخی و باستانی در محدوده‌های پیرامون شهرها وروستاها می‌شود واز سوی دیگر گردشگری انبوه در مناطق حومه‌ای وروستاها سبب تخریب آثاربجای مانده از نیاکان می شود.گردشگری روستایی از یک طرف به بهبود کیفیت محیط‌زیست طبیعی کمک کرده وچهره زمین را زیبا وشاداب می کند.بعنوان مثال از طریق ایجاد فضاهای سبز ونظافت محیط و...واز طرف دیگر بدلیل ساخت و سازهای بی‌رویه، ریختن زباله‌ها وآشغال‌ها و... موجب فرسایش خاک و تخریب محیط­زیست می شود .گردشگری روستایی از یک  نظر سبب تبادلات فرهنگی میان جامعه میزبان(روستائیان)با گردشگران شده واز منظری دیگر با خطر از بین رفتن سنن وآداب ورسوم هزاران ساله و از بین رفتن ارزشها و هنجارهای اخلاقی روبروست.

        از یک طرف با رونق اقتصادی وافزایش اشتغال وکاهش بیکاری مواجه شده واز سوی دیگر با تورم و مصرف‌گرایی و تجمل‌گرایی روستائیان مواجه‌ایم(صالحی فرد،1390: 58). 

روستاهای منطقه کهمان با دارا بودن جاذبه‌ها طبیعی نظیر جنگل، آبشارها و چشمه‌های فراوان از یک دهه اخیر مورد توجه گردشگران داخلی قرار گرفته است. گسترش جریان‌های گردشگری در این ناحیه، توأم با فقدان برنامه‌ریزی و مدیریت کارآمد، اثرات مثبت و منفی اقتصادی، اجتمایی– فرهنگی و زیست‌محیطی را در این نا حیه در پی داشته است. این تحقیق اثرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی وزیست محیطی توسعه گردشگری را در روستاهای منطقه کهمان واقع در شهرستان سلسله را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و در پی آن بوده است تا مشخص کند اثرات مثبت و منفی متأثر از ورود گردشگران روستایی در این ناحیه کدامند؟ و راهکارهایی جهت افزایش و رونق گردشگری و پیشگیری از مسائل و مشکلات نا شی از ورود گردشگران در این منطقه ارائه دهد.

 

 

پیشینه پژوهش:

با توجه به وجود حجم عظیمی از پژوهش­های انجام شده در ارتباط با گردشگری روستایی، محقق ترجیحاً به مرور محدودی از پژوهش­ها در این زمینه پرداخته است.

جهت رعایت ساختار مقاله پیشینه تحقیق در جدول زیر آمده است و وجه تفاوت آن با پیشینه های قبلی در ادامه جدول بیان شده است.  

جدول (1): تحقيقات داخلي و خارجي

عنوان	سال	پديدآوراندگان	متغير مستقل	تغييرات وابسته
نقش گردشگري در توسعه پايدار گردشگري مورد مطالعه روستاهاي حسنلو، باليقچي، كوزه‌گران و شيخ معروف	1388	فيروزآبادي و قاسمی	گردشگری	توسعه پایدار روستایی
نقش توريسم در نواحي روستايي پيرامون شهرها و ارائه مدل استراتژيك(نمونه‌ موردي: دهستان لواسان كوچك)	1383	داور	توريسم	استفاده از كالاها و وسايل مصرفي، تغيير در نوع نگرش، مهاجرت، مسئوليت
گردشگري خانه‌هاي  دوم و اثرات بر نواحي روستايي(نمونه موردي: بخش رودبار قصران)	1384	صالحي‌نسب	گردشگري خانه‌های دوم	زيست‌محيطي، كالبدي، اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي
نقش صنعت گردشگري در توسعه اقتصادي و اجتماعي روستا(مورد مطالعه: دهستان سامان از توابع شهرستانشهركرد)	1384	تاجي	صنعت گردشگري	توسعه اقتصادي و اجتماعي
اثرات گردشگري بر ابعاد اقتصادي- اجتماعي و محيطي نواحي روستايي(ناحيه روستايي شهرستان نوشهر)	1386	عليقلي‌زاده	گردشگري	ابعاد اقتصادي، اجتماعي و محيطي
پتانسيل‌سنجي گردشگري روستايي در روستاهاي شهرستان اردبيل	1387	بخشي‌زاده	----------	-----------
تبيين راهبردهاي توسعه گردشگري كارآفريني روستايي در منطقه گردشگرپذير اورامان	1389	غنيان	توسعه گردشگري كارآفريني	توسعه پایدار
بررسي مشخصات توسعه گردشگري در لاك بالاتون و هان‌گري	2000	پوزکو و راتز	درک ساکنان و گردشگران از محیط فیزیکی	پایداری گردشگری
توريسم روستايي	2000	میسا و همكاران	توسعه توريسم	توسعه منطقه‌اي
رقابت و پايداري خوشه‌هاي گردشگري	2005	ليندل و همكاران	اثرات گردشگري	اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، زيست‌محيطي
نقش توريسم بر نواحي روستايي نيروالاس	2004	جنكينز	توريسم روستايي	توسعه روستايي
توان‌هاي توسعه توريسم روستايي در شهرستان مشكين‌شهر	1383	فيض‌الهي	توسعه توريسم روستايي	بهبود اقتصاد و كاهش مهاجرت
ارزيابي موانع توسعه صنعت گردشگري در استان لرستان	1382	مدهوش و ناصرپور	تعدد مراكز تصميم‌گيري، ضعف امكانات زيربنايي، ضعف بازاريابي، فقدان فرهنگ‌پذيرشي گردشگري	توسعه‌نيافتگي صنعت گردشگري
راهكارهاي توسعه گردشگري روستايي با استفاده از تكنينك SWOT	1385	افتخاري و مهدوي	--------	----------
بررسي اثرات توسعه گردشگري به ويژه در خانه‌هاي دوم در دهستان حيران	1389	حسني مهر و همكاران	توسعه گردشگري	ابعاد اجتماعي، اقتصادي، زيست‌محيطي
نقش گردشگري روستايي در توسعه روستايي	1381	افتخاري و قادري	گردشگري روستايي	توسعه روستايي
نقش گردشگري در توسعه پايدار روستايي، مورد مطالعه، روستاي زيارت شهرستان گرگان	1387	كيا	گردشگري	توسعه پايدار روستايي

 

 

از آنجایی که در منطقه گردشگری روستایی کهمان پژوهشی در مورد نقش گردشگری بر توسعه به طور کلی انجام نشده؛ در پژوهش حاضر با در نظر گرفتن و مرور تحقیقات پیشین سعی بر ان بوده است که به بررسی اثرات اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی ناشی از ورود گردشگران به منطقه روستایی کهمان پرداخته شود.

نقطه اشتراک پژوهش­های انجام شده در این نکته می­باشد که اکثر محققین (تاجی 1384، علیقلی­زاده 1386، لیندل و همکاران 2005، حسنی­مهر و همکاران 1389 و ... ) ابعاد اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی در نتیجه ورود گردشگران را بررسی نموده­اند ولی نسبت به مسئله حضور دولت و اقدامات انجام شده از سوی مسئولین در زمینه گردشگری در پژوهش­های مذکور این موضوع مغفول مانده است؛ همچنین نقش دولت در برنامه­ریزی در جهت توسعه گردشگری و رفع موانع و محدودیت­هایی در فراهم نمودن زمینه و فرهنگ مناسب گردشگری پرداخته شده است و در نهایت در باب حلقه مفقوده توسعه گردشگری که مشارکت و اجماع بین ساکنین، گردشگران و دولت می­باشد به بحث و بررسی گذاشته شده است که از جمله وجوه تمایز پژوهش مذکور با پژوهش­های انجام شده، می­باشد.

 

چارچوب نظری

در چند دهه اخير، ديدگاه‌ها و نظريه‌هاي متعدد و متفاوتي براي توسعه روستايي، ارائه شده است كه يا منحصراَ در ارتباط با مسائل و مقتضيات خاص جامعه روستايي هستند و يا از نظريه‌هاي كلي توسعه و توسعه منطقه‌اي نشأت گرفته‌اند. برخي از نظريه‌ها توجهي خاص به جنبه‌ها يا زمينه‌هايي از زندگي روستايي و برخي چند بعد يا تمامي ابعاد و جوانب مربوط به مناطق روستايي را در بر مي‌گيرد.در رابطه با رويكردهاي توسعه گردشگري، يكي از پركاربردترين و مشهورترين فهرست‌ بندي‌ها در زمينه توسعه گردشگري مربوط به گتس(1987) مي‌شود. او چهار رويكرد يا رهيافت عمده را با ويژگي‌هاي هر يك از آنها را مطرح كرد: رويكرد منفعت‌طلبي يا بهره‌كشي، رويكرد اقتصادي، رويكرد فضايي/كالبدي، رويكرد اجتماع‌محلی(Hall:2000). رويكرد منفعت‌ طلبي اين رويكرد شيوه غالب توسعه گردشگري از زمان گردشگري انبوه است منابع طبيعي و فرهنگي(انسان) به عنوان وسيله‌اي جهت توسعه گردشگري موراد استفاده و بهره‌برداري قرار مي‌گيرد(وثوقي، 1390:56). در واقع جهت توسعه گردشگري، بايستي نهايت بهره‌برداري از اين منابع صورت گيرد.اين رويكرد در واقع نگرش ساده‌اي بر گردشگري است با اين برداشت كه توسعه گردشگري به طور ذاتي بسيار خوب و براي جامعه ميزبان داراي منفعت و مزايايي است. بر اين اساس توجه كمتري نسبت به پيامدهاي منفي(اقتصادي، اجتماعي، زيست‌محيطي) گردشگر مي‌گردد. گتس معتقد است اين رويكرد اگرچه قديمي است، اما همچنان بر بسياري از برنامه‌ريزي‌ها سايه افكنده است.

- رويكرد اقتصادي: گردشگري به عنوان يك فعاليت اقتصادي

اين رويكرد گردشگري را به عنوان يك صنعت(مشابه صنايع ديگر) در نظر مي‌گيرند وبا نگرش اقتصادي بر توسعه و بازاريابي تأكيد دارد. در رويكرد اقتصادي، گردشگري به فعاليتي اطلاق مي‌شود كه مي‌تواند توسط دولت به عنوان ابزاري يراي نيل به اهداف عيني رشد اقتصادي، اشتغال‌زايي، تحقيقات، بازاريابي و كمك به ارتقاي آن استفاده در رويكرد اقتصادي به اين موضوع كه چه  كساني از توسعه گردشگري سود برده و يا زيان مي‌بينند، توجهي نمي‌شود)رضوانی،1387: 165).

 - رويكرد فضايي/كالبدي. اين رويكرد تاكيد بر جنبه‌هاي فضايي گردشگري و برنامه‌ريزي منابع طبيعي بر اساس تحليل منابع و دسترسي به آنها دارد. در اين رويكرد به گردشگري به عنوان پديده‌اي با مبناي اكولوژيكي، نگريسته مي‌شود. بنابراين توسعه آن بايستي مبتني بر الگوهاي فضايي باشد كه پيامدهاي منفي گردشگري بر محيط را كاهش مي‌دهد.

يكي از مسائل مهم در اين چارچوب، مسئله ظرفيت‌هاي تحمل انساني و طبيعي، آستانه محيطي و تعيين حدود است و در اين رابطه برنامه‌ها و الگوهايي را نيز پيشنهاد مي‌دهد(وثوقی،1387: 56).

- رويكرد اجتماع محور

از اواخر دهه 1970 توجه نسبت به پيامدهاي منفي اجتماعي و زيست‌ محيطي گردشگري افزايش يافت. . بر اساس نظر طرفداران اين رويكرد، تمام برنامه‌ريزي‌هاي توسعه گردشگري، بايستي همراه با اهداف و اولويت‌هايي براي جامعه محلي باشد.كوك¹ از طرفداران سرسخت رويكرد اجتماع محلی، معتقد است توسعه گردشگري بايستي بيشتر از نظر جامعه محلي قابل‌ قبول باشد. وي ضمن تأكيد بسيار بر توسعه اجتماع محلی تا آنجا پيش مي‌رود كه بيان مي‌كند جاذبه‌هاي محلي گردشگري را تنها در صورتي مي‌توان تجهيز و فعال كرد كه جامعه محلي بر آن صحه گذارد. بر اساس رويكرد اجتماع محلی ، جامعه محلي و نه گردشگران به عنوان نقطه كانوني در برنامة‌ريزي توسعه گردشگري مورد توجه قرار دارد.

مدل داكسي اريدكس²: بدون شك يكي از مدل‌هايي كه در توسعه مدل‌هاي تئوري سهم بسزايي داشته، شاخص رنجش گردشگري اريدكس بود كه به وسيله داكسي در سال 1975 پيشنهاد شد. اين مدل يك مدل تئوري چهار مرحله‌اي است كه تلاش كرده واكنش جامعه ميزبان نسبت توسعه گردشگري را بيان كند. اين مدل تشخيص داده كه اثرات بد و نامساعد توسعه گردشگري ممكن است منجر به ناراحتي و رنجش در جامعه شود و اين ناراحتي به وسيله درجه ناسازگاري بين گردشگران و ساكنان مشخص شده است.اين مدل به طور اساسي پيشنهاد كرده كه با افزايش تعداد گردشگران و توسعه مقاصد گردشگري نگرش ساكنان از رضايت‌مندي به خونسردي، سپس به رنجش و در نهايت به مخالفت منجر مي‌شود. بنابراين اين مدل يكي از قدرت‌مندترين گزارش‌هايي است كه ارتباط بين توسعه گردشگري و واكنش ساكنان را بيان مي‌كند.

 

سيكل زندگي مقاصد گردشگري باتلر³

مدل باتلر مربوط به سال 1980 به نام سيكل زندگي مناطق گردشگري(TALC)⁴ كه اساس آن بر پايه زمان و تعداد گردشگران است و شامل شش مرحله است:

-       اكتشاف(شناسايي)⁵: تعداد كمي مكتشف از مكان گردشگري ديدن كرده‌اند.

-       آسيب‌پذيري⁶: جامعه تعداد محدودي از منابع را براي گردشگران فراهم و تأمين كرده است.

-       توسعه⁷: رشد سريع گردشگران صورت پذيرفته و جامعه به عنوان يك منطقه گردشگري شناخته شده و كنترل محلي و دخالت محلي كاهش مي‌يابد.

-       تثبيت⁸: تعداد گردشگران در حال افزايش است اما با سرعت كمتر، بازاريابي توسعه‌يافته و براي گسترش گردشگران فصلي تلاش مي‌كند.

-       ايستايي(ركود)⁹: تعداد گردشگران به حداكثر رسيده و به دليل حداكثر رسيدن تعداد آنان مشكلات شروع شده و به مناطق فشار وارد مي‌كند.

كاهش(انحطاط)¹⁰: و بازگشت: پيامدها مشخص شده‌اند و توسعه گردشگري با واكنش ركود مواجه شده است(سلیمانی،1388: 44). در اين مدل تلاش شده كه واكنش رفتاري و نگرش جامعه ميزبان به فعاليت‌هاي گردشگري بيان كند. او پيشنهاد كرد كه مناطق گردشگري در ابتدا به وسيله تعداد كمي از گردشگران بازديد مي‌شوند كه به علت كمبود امكانات و تسهيلات در مضيقه هستند. بعد از آن به مناطقي كه تسهيلات و آگاهي نسبت به آنها رشد مي‌كند، تعداد تماشاگران افزايش مي‌يابد كه ناشي از تلاش بازاريابان با هم و بخش اطلاعات و تأمين تسهيلات بيشتر است. بعد از اين مرحله تعداد تماشاچيان كاهش مي‌يابد در سطحي كه به ظرفيت تحمل مي‌رسند.

چارچوب دوگن¹¹

مانند مدلي كه داكسي و باتلر ارائه دادند، دوگن در سال 1989 چارچوبي را به وسيله شناسايي و بازنگري در نتايج اصلي واكنش رفتاري گردشگران با ساكنان بسط داد. چارچوب دوگن پيشنهاد كرد كه جوامع مشابه و همگن به وسيله يك واكنش ويژه نسبت به گردشگري مشخص شده‌اند تا اينكه بالاخره متنوع و گوناگون شده‌اند؛ توسعه گردشگري همگني نسبي جوامع را به ناهمگني نسبي دگرگون مي‌كند. با ارزيابي وسعت و اندازه اثرات مثبت و منفي كه درك مي‌شود، واكنش ساكنان به ترتيب به عنوان شكلي از پذيرش يا مخالفت پنداشته مي‌شود. اين مدل مخالفت، عقب‌نشيني¹²، حفظ حدود¹³، تجديد حيات و پذيرش را به عنوان مراحلي كه ساكنان جوامع براي هماهنگي با اثرات گردشگري توسعه مي‌دهند، پيشنهاد كرده است.

اين مدل تشخيص داده كه ناهمگني جمعيت ميزبان ناشي از دلايل متعدد است كه بسيار به ارتباطات بين گردشگران و ميزبان وابسته است كه در يك زمان  در جامعه هستند. اين‌چنين فرض شده تا زماني كه توسعه گردشگري به طور معني‌دار وابسته به علاقه و نگرش دولت است، سياست‌هاي آن به طور عمده واكنش غالب نسبت به گردشگري را تعيين مي‌كنند. همچنين مدل دوگن پيشنهاد مي‌كند كه گردشگري در جوامع روستايي شروع به توسعه مي‌كند زيرا كه نسبتاً همگن هستند و سپس آن را به جامعه شهري يا ناهمگن تغيير مي‌دهد(مانتريبيو، 2007: -179).

 

 

با توجه به اثرات گسترده­ای که گردشگری بر جامعه روستایی داشته و پژوهش گران فراوانی این مهم را بررسی نموده‌اند؛ در این پژوهش نیز با مرور پژوهش‌های انجام شده در این زمینه و بررسی مدل‌های نظری از جمله مدل داکسی، باتلر، دوگن، آپ و کرمتون و همچنین مطالعه اکتشافی محقق در منطقه روستایی کهمان اقدام به بررسی اثرات متغیرهای اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست‌محیطی درمنطقه روستایی کهمان پرداخته شده است که ورود گردشگران به جامعه مورد بررسی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست‌محیطی چه پیامدهایی را بر جایی گذاشته است و یا به عبارت دیگر جامعه میزبان متحمل چه اثراتی خواهند بود و اینکه آیا ورود گردشگران عاملی در جهت رونق اقتصادی منطقه بوده یا در جهت کاهش تولیدات روستایی ؛همچنین ابعاد اجتماعی-فرهنگی جامعه میزبان تا چه حد دستخوش تغییرات ناشی از ورود گردشگران بوده؛ و در نهایت بررسی ابعاد مثبت و منفی زیست‌محیطی ناشی از ورود گردشگران به منطقه روستایی کهمان مطمع نظر قرار گرفته است. از آنجایکه عوامل اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست‌محیطی به عنوان سه عنصر اصلی توسعه بشمار می‌آیند و نیز در ارتباط با هم هستند، بنابراین در این پژوهش نیز مدلی مبنی بر بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست‌محیطی ورود گردشگران به منطقه روستایی کهمان در نظر گرفته شده است؛ که اثرات اقتصادی را با شاخص‌هایی از جمله (افزایش درآمد، اشتغال، قیمت زمین و ...) اثرات اجتماعی-فرهنگی نیز با مؤلفه‌هایی نظیر(افزایش آگاهی، کاهش مهاجرت، افزایش مشارکت های مردمی، آموزش و ...) و در نهایت اثرات زیست‌محیطی را در جنبه‌هایی از جمله (حفاظت و بهبود محیط زیست، حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری و بهبود جاده‌هاو...)به محک آزمون قرار گرفته است.زفریس... قبل از روش منتقل 

روش تحقیق

    به منظور بررسی اثرات ورود گردشگران به منطقه  روستایی کهمان از سه شاخص اقتصادی ، اجتماعی – فرهنگی و زیست محیطی  استفاده شده است (جدول1). روش تحقيق مورد استفاده در اين پژوهش از رهیافتی ترکیبی (کمی و کیفی) استفاده شده است، از لحاظ نحوه گردآوری داده ها اسنادی و پیمایشی مقطعی، و از لحاظ روش  از نوع پژوهش های توصيفي – تحلیلی است. در این پژوهش روستاهای (دره­تنگ علیاء و سفلی) منطقه کهمان از توابع شهرستان سلسله از استان لرستان جامعه آماری می­باشند. بر طبق آمار و ارقام بدست آمده توسط خانه بهداشت، جمعیت روستاها به تفکیک روستای دره تنگ علیا 792 نفر و 181 خانوار، روستای دره­تنگ سفلی با جمعیت 474 نفر و 94 خانوار، در مجموع جمعیت کل منطقه کهمان 1266 نفر و 275 خانوار می­باشد. ابتدا حجم تعداد خانوار نمونه در ناحیه مورد مطالعه، براساس فرمول کوکران (166 خانوار) انتخاب و سپس به هر یک از روستاهای مورد مطالعه بر اساس تعداد خانوار سهمیه متناسب تخصیص داده شد.

 ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه ای است که محقق آن را با توجه به اهداف پژوهش تهیه کرده است، اساسا از سوالات بسته با پاسخ های در طیف لیکرت پنج مقیاسی( کاملا موافقم: 5، تا کاملا مخالفم: 1) تشکیل شده است، که سوالات آن در محدوده ی سه بعد تعریف شده اند.

 

برای سنجش اعتبار درونی ابزار تحقیق، از روش اعتبار محتوا برای افزایش اعتبار پرسشنامه استفاده شد. در این روش، با استفاده از مقیاس های آزمون شده در پژوهش های توسعه گردشگری روستایی، سایر مطالعات انجام گرفته در این حوزه و نظر خواهی از استادان و کارشناسان، گام اول برداشته شد. سپس پرسشنامه ی تدوین شده طی دو مرحله مقدماتی و نهایی پر شد و با بررسی نهایی تدوین گردید. به منظور سنجش پایایی ابزار تحقیق از آلفای کرونباخ استفاده شد، که مقادیر آن برای هر بعد به صورت جداگانه در جدول (1 ) نشان داده شده است. از آمار توصیفی برای خلاصه سازی نتایج پیمایش، آزمون T تک نمونه ای برای آزمون فرضیه ها در محیط نرم افزاری آماری SPSS استفاده شده است

در بخش کیفی پژوهش حاضر، با فنونی از جمله مشاهده، مصاحبه نیمه ساخت یافته، با ساکنین منطقه روستایی کهمان شهرستان سلسله و بهره گرفتن از روش نمونه­گیری مبتنی بر هدف و نظری و فنون تحقیق کیفی، در فرایند تدریجی پژوهش نمونه­گیری از افراد و تفسیر مصاحبه­ها، گام به­ گام انجام ­شده است؛ به همین ترتیب نمونه­گیری از افراد سرپرست خانوار تا مرحله اشباع نظری ادامه پیدا کرده و در طی این فرایند با 32 سرپرست خانوار مصاحبه به عمل آمده است.

 

فرضیات تحقیق

1- به نظر می رسد ورود گردشگران به منطقه گردشگری کهمان دارای اثرات اقتصادی در منطقه بوده  است.

2- به نظر می رسد ورود گردشگران به منطقه گردشگری کهمان دارای اثرات اجتماعی - فرهنگی در منطقه بوده  است.

3- به نظر می رسد ورود گردشگران به منطقه گردشگری کهمان دارای اثرات زیست محیطی در منطقه بوده  است.

یافته های پژوهش

الف) توصیف داده ها

            نتایج نشان می­دهد که حداقل سن پاسخگویان 20سال و حداکثر سن آنها 80 سال می باشد و میانگین سنی پاسخگویان نیز 44سال برآورد می گردد. همچنین از مجموع 160 نفر سرپرست خانوار 78 درصد مرد و 22 درصد زن بوده اند.

  در خصوص سطح تحصیلات پاسخگویان باید گفت که از کل پاسخگویان حدود5 درصد دارای تحصیلات کم سواد قرآنی بوده‌اند که کمترین فراوانی با تعداد 5 نفر به خود اختصاص داده است و بیشترین فراوانی مربوط به افراد بیسواد است که 36 نفر معادل 5/22درصد می‌باشد. همچنین26 نفر معادل 3/16 درصد افراد نمونه دارای تحصیلات لیسانس، 6 نفر معادل 8/3 درصد نهضت و فوق لیسانس، 14 نفر معادل 8/8 درصد ابتدایی،17 نفر معادل6/10 درصد راهنمایی و سیکل،12 نفر معادل5/7 درصد متوسطه (دیپلم ناقص)، 23 نفر معادل 4/14 درصد دیپلم یا پیش‌دانشگاهی و 15 نفر معادل 4/9 درصد دارای تحصیلات فوق دیپلم می باشند.

   نتایج تحقیق در مورد نوع شغل پاسخگویان نشان می دهد که حدود 6/5 درصد شغل خود را دامدار و کارگر بوده‌اند که کمترین فراوانی با تعداد هر کدام 9 نفر به خود اختصاص داده است و بیشترین فراوانی مربوط به افراد دارای شغل کشاورز است که 84 نفر معادل 5/52 درصد می‌باشد. همچنین 15 نفر معادل 4/9 درصد کارمند و 43 نفر معادل 9/26 درصد آزاد بوده‌اند. 

 

            نتایج در خصوص شاخص ها نشان می دهد که  میانگین نمره­ی اثرات اقتصادی 24/44 با انحراف استاندارد 67/8 است. همچنین میانگین نمره برای شاخص اجتماعی – فرهنگی 13/116 با انحراف استاندارد 3/22 می باشد. در ارتباط با شاخص زیست محیطی میانگین نمره برابر با 86/40 با انحراف استاندارد 17/7 می باشد.

جدول(3) آماره­های توصیفی شاخص­ها

اثرات زیست محیطی	اثرات اجتماعی - فرهنگی	اثرات اقتصادی	شاخص­ها
86/40	13/116	24/44	میانگین
17/7	3/22	33/75	انحراف استاندارد
34	138	47	حداقل
24	44	21	حداکثر
58	182	68	دامنه تغییرات

 

             ب) تحلیل داده ها (آزمون فرضیه ها)

              در پژوهش حاضر با استفاده از تکنیک آماری آزمون  T تک نمونه ای به تحلیل دادها پرداخته شده است. پرسش اصلی در این مطالعه بررسی اثرات  ورورد گردشگر به منطقه گردشگری کهمان  است که در 3 بعد اقتصادی اجتماعی – فرهنگی و زیست محیطی  مورد آزمون قرار گرفته است. همانطور که جدول(1) نشان می دهد ورود گردشگر اثرات اقتصادی اجتماعی – فرهنگی و زیست محیطی  در منطقه مورد مطالعه داشته است.

جدول(1) محاسبه آماره های مربوط به تحلیل داده ها در ابعاد اقتصادی اجتماعی – فرهنگی و زیست محیطی  

ابعاد	تعداد مشاهدات	میانگین	خطای استاندارد میانگین	آماره t محاسبه شده	درجه آزادی	سطح معناداری
اقتصادی	166	2438/44	2437/2	27/3	165	001/0
اجتماعی – فرهنگی	166	1313/116	7631/1	91/2	165	004/0
زیست محیطی	166	8688/40	1753/7	29/3	165	001/0

 

خلاصه یافته­های حاصل از بخش کیفی پژوهش

جدول شماره(7): اثرات مطلوب (مثبت) و نامطلوب(منفي) اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي و زيست محيطي ورود گردشگران به منطقه روستايي كهمان

نوع اثر	اثرات
اقتصادي(مثبت)	كاهش بيكاري، ايجاد فرصت‌هاي شغلي و خدمات عمومي كه منافع دوطرفه دارند، ارزش اقتصادي پيدا كردن زمين‌هاي كشاورزي روستايي، ايجاد روحيه سرمايه‌گذاري در منطقه، ايجاد تنوع در فعاليت‌هاي اقتصادي و منابع درآمدي، بهبود سيستم‌هاي حمل‌و‌نقل و زيرساخت‌هاي روستا و تغيير كاربري زمين
اقتصادي(منفي)	كاهش شاغلان در بخش كشاورزي، عدم تمايل جوانان به انجام فعاليت‌هاي كشاورزي و تمايل به مشاغل خدماتي، كاهش روحيه توليدگرايي در روستا، كاهش مشاركت نيروي كار زنان روستايي در بخش‌هاي زراعت و دامداري، فصلي بودن مشاغل، افزايش هزينه‌های زندگي و شكاف درآمدي
اجتماعي- فرهنگي(منفي)	افزايش نزاع و درگيري، ايجاد تعارض‌هاي هويتي در ميان جوانان روستايي، تمايل به تقليدگرايي و مدگرايي از گردشگران، كاهش امنيت براي زنان و دختران روستايي جهت انجام فعاليت‌هاي كشاورزي، به وجود آمدن فضاهاي غيرامن به خاطر ورود افراد خلافكار به منطقه، افزايش جرم و جنايت، افزايش توقعات و انتظارات كه باعث القاي نيازهاي جديد يا فرانيازها در سطح روستا شده است، كاهش مشاركت‌هاي سنتي، كاهش اعتماد افراد به هم و كاهش روابط بين خانواده‌هاي روستايي نسبت به گذشته و تغيير در زبان محلي و گويش‌ها
اجتماعي- فرهنگي(مثبت)	ايجاد آگاهي بيشتر در ارتباط با نيازهاي زندگي، علاقه و انگيزه بيشتر روستاييان كهمان به حفظ و در بعضي موارد احيا آداب و رسوم محلي، افزايش سرمايه اجتماعي، افزايش آگاهي نسبت به مسائل روز، بهبود شرايط زندگي و سطح سلامت و آموزش روستاييان كهمان، مبادله فرهنگي ميان گردشگران و روستاييان، كاهش مهاجرت به شهر و افزايش دلبستگي به ماندگاري در منطقه، ايجاد امكان آشنايي مردم با نحوه زندگي ساير نواحي
زيست‌محيطي(منفي)	رها كردن زباله‌ها در سطح روستا، زمين‌هاي كشاورزي، آلوده كردن رودخانه كهمان، شكستن شاخ‌و‌برگ درختان، آتش روشن كردن در زير درختان، چيدن ميوه درختان، آلوده و گل‌آلود كردن چشمه‌ها و رودخانه كهمان، از بين رفتن و يا كاهش حجم گياهان دارويي در منطقه، آلودگي آب‌و‌هوا، ايجاد سروصدا و ترافيك، شكار برخي از جانوران و پرندگان
زيست‌محيطي  ( مثبت)	به وجود آمدن انگيزه جهت حفظ و حمايت از محيط‌ طبيعي روستايي كهمان، افزايش انتظارات مردم در جهت سلامتي و حفظ محيط روستا از طريق سيستم فاضلاب و ...، پي به اهميت گونه‌هاي گياهي و جانوري و حمايت بيشتر از آنها

                    منبع: یافته­های کیفی تحقیق

 

بحث و نتیجه گیری

در پژوهش حاضر ابتدا با انجام مطالعه‌اي اكتشافي و بهره گرفتن از نظرياتي در باب توسعه روستايي و گردشگري روستايي سعي در پروراندن مسئله پژوهش شده است. مسئله‌اي كه در اين پايان‌نامه مدنظر بوده، به بررسي اثرات اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي و زيست‌محيطي ورود گردشگران به منطقه روستايي كهمان پرداخته شده است. در راستاي مسئله مذكور و پرسش‌هاي پژوهش و با بهره گرفتن از دو رهيافت كمي و كيفي نتايج حاصل از پژوهش در ادامه ذكر خواهد شد.

در این تحقیق بعد از بررسي‌هاي به عمل آمده و آزمون فرضيات پژوهش يافته‌ها حاكي از تأييد سه فرضيه مطرح شده در تحقيق است، به طوريكه در فرضيه اول در نتيجه آزمون‌هاي آماري نشان داده شد كه ورود گردشگران باعث افزايش درآمد، ايجاد شغل، تغيير كاربري اراضي، گران شدن قيمت زمين و ... شده است، همچنان كه در بخش يافته‌هاي كيفي نيز اين موضوع مورد تأييد واقع شد، به طوريكه مصاحبه‌شوندگان بر اين نكته تأكيد داشتند كه ورود گردشگران باعث كاهش بيكاري، ايجاد فرصت‌هاي شغلي و خدمات عمومي كه منافع دوطرفه دارند، ارزش اقتصادي پيدا كردن زمين‌هاي نامرغوب روستايي، ايجاد روحيه سرمايه‌گذاري در منطقه، ايجاد تنوع در فعاليت‌هاي اقتصادي و منابع درآمدي، بهبود سيستم‌هاي حمل‌و‌نقل و زيرساخت‌هاي روستا و تغيير كاربري زمين شده است.

همچنانكه يافته‌هاي اين بخش نيز مورد تأييد پژوهشگران حوزه گردشگري روستايي از جمله تاتوگلو و همكاران(2000)، گوئل و ولنتر(2003)، گالديني(2007)، زاهدي(1385)، صالحي‌فرد(1390)، كاظمي(1387) و ... قرار گرفته است. همچنانكه باتلر با بررسي مطالعات و تحقيقات مختلف تأثير گردشگري در كشورهاي در حال توسعه بيان مي‌كند كه همه تحقيقات بررسي شده نشان داده‌اند كه گردشگران منافع اقتصادي گسترده براي روستاييان در جوامع روستايي ايجاد كرده‌آند، اگرچه در اين تحقيقات ميزان منابع حاصله از گردشگري بسيار متفاوت بيان گرديده است، مي‌توان گفت كه گردشگري روستايي داراي مزاياي بسياري براي نواحي روستايي است:

اول آنكه موجب افزايش درآمد روستاييان مي‌شود، زيرا گردشگران به هنگام اقامت در روستا و يا اطراف آن، نياز به مكاني براي استراحت و خورد و خوراك هستند. پذيرايي از آنها از طريق ايجاد خانه، رستوران، قهوه‌خانه و فروشگاه مي‌تواند درآمد خوبي براي روستاييان به همراه بياورد.

دومين فايده حضور گردشگران، افزايش فرصت اشتغال است و همچنين كاظمي كه اشتغال‌زايي، ايجاد درآمد براي ساكنان محلي، كاهش فقر، افزايش سرمايه‌گذاري و توسعه زيربناي اقتصادي رااز جمله مهم‌ترين آثار اقتصادي توسعه گردشگري به شمار مي‌آورد.

در كنار اثرات مثبت ورود گردشگران به منطقه روستايي كهمان، بحث در ارتباط با هزينه‌ها و اثرات منفي اقتصادي ورود گردشگران لازم مي‌نمايد، به طوريكه در نتيجه تجزيه و تحليل‌هاي نهايي شاهد اثرات منفي در حوزه اقتصادي از جمله: كاهش شاغلان در بخش كشاورزي، عدم تمايل جوانان به انجام فعاليت‌هاي كشاورزي و تمايل به مشاغل خدماتي، كاهش روحيه توليدگرايي در روستا، كاهش مشاركت نيروي كار زنان روستايي در بخش‌هاي زراعت و دامداري، فصلي بدون مشاغل، افزايش هزينه‌هاي زندگي و شكاف درآمدي. همچنانكه گوئل و ولنتر(2003) و گالديني(2007) اين اثرات را تأييد مي‌نمايند.

فرضيه دوم: همچنانكه در بخش يافته‌هاي كمي فرضيه(ورود گردشگران اثرات اجتماعي- فرهنگي بر منطقه مورد مطالعه داشته است) تأييد شده است. در بخش يافته‌هاي كيفي نيز اين موضوع مورد بحث قرار گرفت، كه در نهايت نتايج حاكي از دو نوع اثرات مثبت و منفي اجتماعي- فرهنگي ورود گردشگران بر جامعه روستايي كهمان بوده است. اثرات منفي اجتماعي- فرهنگي كه شامل افزايش نزاع و درگيري، ايجاد تعارض‌هاي هويتي در ميان جوانان روستايي، تمايل به تقليدگرايي و مدگرايي از گردشگران، كاهش امنيت براي زنان و دختران روستايي جهت انجام فعاليت‌هاي كشاورزي، به وجود آمدن فضاهاي غيرامن به خاطر ورود افراد خلافكار به منطقه، افزايش جرم و جنايت، افزايش توقعات و انتظارات كه باعث القاي نيازهاي جديد يا فرانيازها در سطح روستا شده است، كاهش مشاركت‌هاي سنتي، كاهش اعتماد افراد به هم و كاهش روابط بين خانواده‌هاي روستايي نسبت به گذشته، افزايش ميزان گناه و تغيير در زبان محلي و گويش‌ها.

بطور كلي از نظراجتماعي- فرهنگي ورود گردشگران باعث شده كه مردم روستايي منطقه كهمان پي به افزايش و بهبود خدمات و امكانات اجتماعي مانند مهد كودك، تأسيس ورزشگاه، عابر بانك و ...، توجه به حفظ الگوهاي فرهنگي در زمينه موسيقي، لباس و صنايع دستي، ايجاد غرور و مباهات نسبت به فرهنگ محلي و ايجاد امكان مبادلات فرهنگي ميان خود و ديگران ببرند.

اثرات مثبت اجتماعي- فرهنگي ورود گردشگران به منطقه روستايي كهمان را مي‌توان ايجاد آگاهي بيشتر در ارتباط با نيازهاي زندگي، علاقه و انگيزه بيشتر روستاييان كهمان به حفظ و در بعضي از موارد احيا آداب و رسوم محلي، افزايش سرمايه اجتماعي، افزايش آگاهي نسبت به مسائل روز، بهبود شرايط زندگي و سطح سلامت و آموزش روستاييان كهمان، مبادله فرهنگي ميان گردشگران و روستاييان، كاهش مهاجرت به شهر و افزايش دلبستگي به ماندگاري در منطقه، ايجاد امكان آشنايي مردم با نحوه زندگي ساير نواحي.

نهايتاَ مي‌توان گفت نتايج به دست آمده در باب اثرات منفي و مثبت اجتماعي- فرهنگي ورود گردشگران به منطقه روستايي كهمان تأييدي بر نظريات پژوهشگراني از جمله هالدر(2007)، صالحي‌فرد(1390)، رضواني(1387)، علي قلي‌زاده فيروزجايي(1386)، داور(1386)، جمعه‌پور و احمدي(1390) و اردستاني(1387) بوده است.

فرضيه سوم: همان­طوري كه ملاحظه شد، ورود گردشگران اثرات زيست‌ محيطي بر منطقه روستايي كهمان به همراه داشته است، در بخش كمي مورد تأييد قرار گرفت و در بخش كيفي نيز اين اثرات مشاهده شد، بطوريكه ساكنين روستايي منطقه كهمان ابراز نارضايتي از ورود گردشگران و آسيب‌هايي كه به محيط‌زيست آنها وارد مي‌كنند دارد، بطوريكه دغدغه خاطر خيل عظيمي از مردم اين دو روستا  وجود زباله‌ها و آلوده شدن رودخانه منطقه بوده است كه اين خود عاملي در جهت توجه بيشتر مردم روستا نسبت به پاكيزيگي و حفظ و نگهداري از منابع طبيعي مانند: باغات، رودخانه، چشمه‌ها، گياهان، جانوران و ... شده است، همچنانكه يافته‌هاي پژوهش تأييدي بر نظريات صاحب‌ نظراني از جمله: صالحي‌فرد(1390)، رضواني(1387)،هالدر(2007)،زاهدي(1385)، محلاتي(1381)، گوئل و ولنتر(2003) مي‌باشد.

 

پیشنهادات        

اقتصادي:

-       بكارگيري نيروي كار جوان روستايي منطقه كهمان در بخش توليدي در زمينه‌هاي زراعت، دامداري، باغداري، زنبورداري و شيلات- كه در اثر ورود گردشگران و عدم برنامه‌ريزي درست دولت، گرايش به انجام مشاغل غیر رسمی(توزيع و فروش مواد مخدر ، مشروبات الكلي و ...) پيدا كرده‌اند.

-       بكارگيري نيروي كار زنان روستايي- كه در اثرورود گردشگران ديگر از آنها جهت انجام امور كشاورزي استفاده نمي‌شود- در توليد صنايع دستي و خانگي( قالي‌بافي، توليد لبنيات محلي و ...).

-       احداث هتل و اقامتگاه و بكارگيري مردم منطقه در انجام ارائه خدمات مربوطه- از آنجايي كه هزينه احداث اين امكان زياد است و نياز به سرمايه‌گذاري بلندمدت دارد- لذا نياز به حمايت مالي از سوي دولت است.

-       تأسيس كارخانه‌هايي با توجه به ظرفيت منطقه روستايي كهمان: 1- به دليل فراواني آب تأسيس شيلات و واحدهاي پرورش ماهي 2- تأسيس كارخانجات بسته‌بندي و توليد خيارشور 3- با توجه به وجود باغات انبوه گردو در منطقه نياز به احداث كارخانه جهت فرآوري ،آماده و بسته‌بندي اين محصول براي عرضه به گردشگران و بازار است.

-       از آنجا كه افراد جوان‌تر تمايل بيشتري به حمايت گردشگري روستايي دارند، بنابراين در برنامه‌ها بر اين قشر از ساكنان سرمايه‌گذاري بهينه‌تر خواهد بود.

-       با توجه به ورود گردشگران فروان و به دليل نبود سرمايه كافي و عدم مسئوليت‌ پذيري افراد نسبت به منطقه تفريحي، مي‌توان با ايجاد يك سازمان(محلي- مردمي) به امورو مسائل مربوط به منطقه مذكور بپردازند، بطوريكه با تأسيس عوارض در ورودي منطقه كهمان؛ درآمد حاصل از آن را صرف بهبود و بهسازي ارائه خدمات بيشتر شود(تعريض و بهسازي جاده‌ها، نصب لوله آب، ايجاد سطل زباله، سرويس‌هاي بهداشتي و ...).

-       بالا بردن سطح امكانات تفريحي و رفاهي، با توجه به ظرفيت بالاي آبي منطقه و وجود رودخانه خروشان مي‌توان با تأسيس استخرهاي شنا و قايقراني در رودخانه و همچنين با توجه به وجود يخچال‌هاي برفي در كوه‌هاي گرين و سردسير بودن اين منطقه، مي‌توان از ظرفيت ورزشي(پيست اسكي، جشن‌هاي زمستاني، ساختن مجسمه‌هاي يخي و برفي) استفاده نمود و به علت وجود دره‌هاي بسيار زيبا و پوشيده شده از جنگل با احداث تله‌كابين در منطقه در جهت جذب بيشتر گردشگران و درآمدزايي بهره برد.

-       ايجاد مراكز موقت عرضه محصولات باغي و زراعي در فصل برداشت

اجتماعي- فرهنگي

در اين پژوهش پيشنهاد مي‌شود كه زمينه مناسب را براي ارتباط هرچه بيشتر گردشگران با ساكنان و حضور و مشاركت بيشتر آنان در برنامه‌ها را فراهم نمايند و در تدوين برنامه‌هاي طرح گردشگري كهمان، تعدادي از افراد نماينده روستا(ريش سفيدان، دهيار، افراد بانفوذ روستا) در جلسات كارشناسي حضور داشته باشند.

-       در پژوهش حاضر پيشنهاد مي‌شود كه در زمينه‌هاي اطلاع‌رساني و تبليغات و افزايش دانش و آگاهي ساكنان و حتي در برگزاري كلاس‌هاي آموزشي از همكاري عمومي استفاده گردد و توجه و همكاري سازمان صدا و سيما و شبكه استاني افلاك و مسئولين استاني را در اين امر جلب شود.

-       با توجه به وجود فضاهاي غيرايمني(كوهستاني و جنگلي بودن) در منطقه و ورود اراذل، حضور نيروهاي انتظامي و تأسيس پاسگاه ضروري مي‌باشد.

-       ايده اصلي اين پژوهش بر احياي بخش خصوصي، به ويژه سرمايه‌گذاري خود روستاييان است به نحوي كه حتي خود روستاييان بتوانند در بسياري موارد جايگزين بخش دولتي شده و كارها را به پيش ببرند.از آنجايي كه دولت به عنوان يك تصميم‌گير در تمام عرصه‌هاي كشور دخالت مستقيم و موثر دارد، بنابراين هر نوع تصميم و سياست‌گذاري مي‌تواند بر توسعه صنعت گردشگري و يا عدم توسعه آن موثر باشد. از عوامل دولتي كه مي‌تواند بر عدم توسعه صنعت گردشگري موثر باشد، مي‌توان به روشن نبودن اهداف و سياست‌هاي گردشگري و تصدي‌گري دولت در عرصه گردشگري، همچنين اقدامات سليقه‌اي محدودكننده مقامات غيرمسئول و حمايت ناكافي دولت از سرمايه‌گذاري در بخش گردشگري اشاره كرد. بنابراين مي‌بايست براي اين بخش انگيزه لازم فراهم شود كه در اين زمينه لازم است كه اقدامات ذيل صورت گيرد: واگذاري بخشي از تصدي‌گري و اجرايي بخش دولتي به بخش خصوصي و روستاييان، فراهم ساختن تسهيلات بانكي و اعطاي وام‌هاي كم‌بهره به بخش خصوصي و روستاييان، خارج ساختن عمليات اداري سرمايه‌گذرايبخش خصوصي و روستاييان از روندهاي مرسوم و گسترده اداري و به راه انداختن كار آنها در كمترين فاصله زماني.

-       در رابطه با عوامل فرهنگي- اجتماعي كه شايد بتوان گفت يكي از مهم‌ترين عوامل در برنامه‌ريزي و توسعه روستايي در ايران است، لازم است كه از طرف مردم و با مشاركت‌ شان با دولت اقدامات زير صورت گيرد: تهيه و اجراي يك استراتژي اطلاع‌رساني مرتبط با بخش گردشگري به ويژه در رابطه با آداب و رسوم منطقه به گردشگران با هدف آگاه ساختن آنها و احترام و ارزش گذاشتن به رسوم و سنت‌هاي روستاييان از طرف گردشگران، تجهيز مدارس موجود در روستا، ايجاد كتابخانه و مراكز فرهنگي در روستا، اجراي برنامه‌هاي فرهنگي و اوقات فراغت(از ديدگاه اكثر پاسخگويان نظير ايجاد ورزشگاه، احداث و راه‌اندازي پارك و ...) در روستا، اجرا و تهيه برنامه‌هايي براي بالا بردن سطح آگاهي منطقه روستايي كهمان از گردشگري و گردشگران، ايجاد زيرساخت‌هاي مناسب و احداث تأسيسات و امكانات لازم جهت حفظ آثار سنتي و فرهنگ مردم روستاي مورد مطالعه.

-       حمايت از تشكيل گروه‌ها و انجمن‌هاي محلي در رابطه با گردشگري و تلاش در جهت بيشتر كردن آگاهي‌هاي جامعه محلي در خصوص پذيرش گردشگران و مشاركت دادن آنها در تصميم‌گيري‌ها و اجراي اقدامات عمراني و توسعه‌اي در سطح محدوده و منطقه.

-       بازنگري طرح جامع گردشگري كهمان و همچنين اولويت‌‌بندي نيازها و اقدام برنامه‌ريزي شده براي رفع موانع توسعه گردشگري در منطقه روستايي كهمان.

زيست‌محيطي

-       نصب سطل‌هاي زباله و ايجاد سيستم حمل‌ زباله ناشي از ورود گردشگران و همچنين راه‌اندازي سرويس‌هاي بهداشتي  كه تحت نظارت انجمن محلي يا دهيار منطقه باشد.

-       با توجه به وجود گونه‌هاي مختلف جانوري و گياهي در منطقه كهمان، پيشنهاد مي‌شود كه در اين منطقه يك منطقه حفاظت‌شده ايجاد شود كه در آن گونه‌هاي مختلف جانوري و گياهي جهت جذب بيشتر گردشگران وجود داشته باشد.

-       احداث پاركينگ عمومي و همچنين ايجاد سيستم حمل‌و‌نقل عمومي.

-       تأسيس جايگاه ويژه براي زيست‌ بانان در منطقه كهمان و دادن امكانات و تجهيزات لازم به آنها

-       با توجه به وجود پتانسيل‌هاي منطقه روستايي كهمان مانند وجود يخچال‌ها و اكوسيستم‌هاي كوهستاني، وجود گونه‌هاي گياهي و جانوري مختلف، وجود دره‌هاي زيبا و بي‌نظير و پوشيده از جنگل  و وجود چشمه‌هاي فراوان در طول رودخانه كهمان لازم است كه اقداماتي براي جلوگيري از ايجاد عوامل زيست‌ محيطي منفي نظير چراي مفرط و خارج از ظرفيت، تغيير كاربري اراضي كشاورزي و منابع طبيعي، نامناسب بودن وضعيت بهداشتي  بسياري از منابع مهياي گردشگري و ريختن زباله در سطح مراتع و روستا، دادن مجوز به روستاييان براي ساخت مغازه يا هتل و ... بر روي زمين‌هاي كشاورزي خود و ... از طرف مردم و دولت صورت گيرد.

-       با توجه به پوشش جنگلي منطقه مورد مطالعه و رعايت نكردن نكات ايمني بعضي از گردشگران، آتش‌ سوزي امكاناتي چون برج‌هاي ديده‌باني و پاسداري از محيط و امكانات و تجهيزات كامل اطفاء حريق در اختيار قرار گيرد تا اين ثروت طبيعي و خدادادي به خاكستر تبديل نشود.

-       تشويق سازمان‌ها، ادارات و ارگان‌هاي مختلف در سطح استان جهت برگزاري اردوها و سفرهاي گروهي به منطقه روستايي كهمان.

-       نصب تابلوهاي هشدار چراي دام و همچنين شكار ممنوع در سطح منطقه.

-       با توجه به كوهستاني بودن منطقه كهمان و نبود امكانات تفريحي، ايجاد پناهگاه‌هاي كوهستاني با تجهيزات كافي براي گردشگراني كه مي‌خواهند شب را در كوه‌هاي گرين اقامت كنند، ضروري است.

 

 

 

 

منابع

·       افتخاري، ركن‌الدين، قادري اسماعيل(1381)، نقش گردشگري روستايي در توسعه روستايي(نقد و تحليل چهارچوب‌هاي نظريه‌اي)، فصلنامه مدرس، دوره6، شماره دوم.

·       تقوي، نعمت‌الله(1384)، جامعه‌شناسي روستايي، انتشارات دانشگاه پيام‌نور، تهران.

·       دولت‌آبادي، فيروز و رحيم يعقوب‌زاده، 1388، گردشگري فرهنگي، مؤسسه انتشارتي كميل، تهران.

·       رضواني، علي‌اصغر(1377)، روابط متقابل شهر و روستا با تأكيد بر ايران، دانشگاه پيام‌نور، تهران.

·       رضواني، محمدرضا(1387)، توسعه گردشگري روستايي با رويكرد گردشگري پايدار، انتشارات دانشگاه تهران.

·       زاهدي، شمس‌السادات(1376)، توسعه توريسم و اكوتوريسم پايدار، دانشگاه علامه طباطبايي، تهران.

·       سازمان مديريت و برنامه‌ريزي استان لرستان، 1382، آمارنامه استان لرستان، معاونت آمار و اطلاعات.

·       سقايي، مهدي(1386)، بررسي زمينه‌ها و راهكارهاي توسعه گردشگري روستايي بخش طالقان از شهرستان ساوجبلاغ، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، دانشكده كشاورزي تهران، گروه توسعه روستايي.

·       سليماني هاروسي، خديجه )1388(، تبيين انتظارات ساكنان مناطق گردشگري استان خوزستان نسبت به توسعه گردشگري روستايي، پايان‌نامه كارشناسي ارشد و گروه ترويج و آموزش كشاورزي، اهواز، دانشگاه ملا ثاني.

·       شريف‌زاده، ابوالقاسم و مرادنژادي، همايون(1381)، توسعه پايدار و توريسم روستايي، ماهنامه جهاد، سال 22 ، شماره 251-250.

·       صالحي‌فرد، محمد (1390)، گردشگري روستايي(مباني برنامه‌ريزي و طرح‌هاي ساختاري)، مشهد: مرنديز، چاپ اول.

·       صيدالي، محسن، سليمانگلي، رضا و هادي قراگوزلو(1390)، بررسي اثرات گردشگري در توسعه روستايي، (مورد مطالعه: روستاهاي دهستان چهل چاي، شهرستان مينودشت)، فصلنامه فضاي گردشگري، سال اول، شماره 3، صص 88-70.

·       ضرغام بروجني، حميد (1389)، برنامه‌ريزي توسعه جهانگردي، تهران، نشر و چاپ مهكامه.

·       ضرغام، حميد(1376)، راهكارهاي توسعه جهانگردي در ايران، مجموعه مقالات نخستين همايش جهانگردي جمهوري اسلامي ايران، منطقه آزاد كيش، جلد اول.

·       فيروزآبادي، سیداحمد، قاسمي، معصومه (1388)، مطالعه نقش گردشگري در توسعه پايدار روستايي(مورد مطالعه: روستاهاي حسنلو، ياليقچي، كوزه‌گران و شيخ معروف)، نامه علوم اجتماعي، 17(37)، 114-91.

·       قادري، زاهد  (1383)، اصول برنامه‌ريزي توسعه پايدار گردشگري روستايي، انتشارات سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌هاي كشور، تهران.

·       قاسمي، ايرج (1388)، برنامه‌ريزي كالبدي حوزه‌هاي گردشگري روستايي، تهران، ناشر بنياد مسكن انقلاب اسلامي.

·       قاسمي، معصومه (1387)، بررسي كاركردها و قابليت‌هاي گردشگري در توسعه اجتماعي، (مطالعه موردي شهرستان نقده)، تهران، دانشكده علوم اجتماعي.

·       قنبري، يوسف (1387)، گردشگري روستايي، رويكرد جديد در مديريت روستايي كشور، پيك نور، سال هفتم، شماره دوم، اصفهان.

·       كاظمي، مهدي(1387)، مديريت گردشگري، انشارات سمت، تهران.

·       كيايي‌پور، بهاره (1389)، نقش صنعت گردشگري در توسعه اقتصادي- اجتماعي روستاها(مورد مطالعه: روستاهاي گچسرو سپهدار در كرج)، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تهران.

·        محلاتي، صلاح‌الدين(1381)، محيط‌زيست طبيعي و توسعه جهانگردي پايدار، ماهنامه اطلاعات سياسي اقتصادي، شماره 186-185، انتشارات اطلاعات، تهران.

·       مخدوم، مجيد (1372)، توانمندي‌هاي طبيعي ايران براي جذب اكوتوريست سمينار ايرانگردي و جهانگردي، تهران.

·       مدهوشي، مهرداد، ناصرپور، نادر(1382)، ارزيابي موانع توسعه صنعت گردشگري در استان لرستان، فصلنامه پژوهشنامه بازرگاني، شماره 28، 58-25.

·       مصطفي نژاديان، مرضيه (1389)، تبيين و تحليل ايجاد توسعه گردشگري روستايي مبتني بر ديدگاه جنسيتي، مطالعه نواحي روستايي گردشگري شهرستان تهران، پايان‌نامه كارشناسي ارشد و گروه ترويج و آموزش كشاورزي، دانشگاه اهواز، دانشگاه ملا ثاني.

·       منشي‌زاده، رحمت‌اله (1389)، گردشگري روستايي راهكاري سازنده براي توسعه روستايي(نمونه موردي: روستاي فهليان).

·       ناراسايا، ام. لاكشمي (1390)؛ گردشگري توسعه، ترجمه قهرمان رستمي و مهدي رمضان‌زاده، لسبويي، انتشارات نور علم، تهران.

·       نجفي اسدالهي، فرشاد و عليرضا رضازاده (1390)، حوزه‌ها و مفاهيم توريسم و جهانگردي، چاپ محيا، تهران.

·       وثوقي، ليلا(1390)، تحليل فرايند توسعه گردشگري در مناطق روستايي، با تأكيد بر مدل خوشه گردشگري(مورد مطالعه: رودبار قصران، شهرستان شميرانات)، پايان‌نامه دكتري، دانشگاه تهران.

 

 

Broen, M. Dennis. 2003. Rural tourism, Annotated Bibliography. Published in London.

Butler,R.W.1980. The concept of a Tourist Area life cycle of Evolution,Canadian Geo grapher. 24:5-12.

Charles. Goeldner. J.R.Brent Ritchie(2006), Tourism: principles, practices, philosophies. 10th ed. John wiley and sons. Inc.

Galdini, R.2007. Tourism and the city: opportunity for regeneration. Tourismos: an internation mulitidisciplinary journal of tourism. Vol2. N2.pp:95-111.

Gaul,D. Volunteer, F.2003. Enrironmental impact of Ecotourism: A Review of Gumus, F, Eskin, I. Veznili, A.N. and Gumus, M.2007. Arail ability of Rural Tourism for GallipoliVillage: the potentials and attitudes. International tourism biennial. Pp :169-157.

Haldar, P. 2007. Rural tourism- challenges and opportunities. International marketing conference on marketing and society. Pp :129-111.

Jenkins, Jhn Michael(2004), Tourism policy Rural new south wales, published in Elzerier.

Kindle, siegline and jo ao carlos, 2005. Tourism cluster competiti veness and sustain ability, BAR, V.2, N.2, P.62-47. Avaiable online at :www. Anpad. Org. lr bar.

Mesa et all(2000), cultural and Heritage Tourism Models Arund Michigan. Arizona university. Amesterdam.

Mishra,M.J. , Dash, N.1.2003. Revitasation of rural areas thrugh tourism. Proceeding of the third international coference on enrironment and health. Chennai,india, 15-17 desember. Pp:113-116.

Petric,L. 2003. constraints and possibilities of the rural tourism development with Regional science association.

Rinzin, C. , Walter, J. , Vermeulen, V. and Glasbergen, P. 2007. Ecoto urism AS A Mechznism For Sustanaiable Development: The Case of Bhutan. Environmental Sviencec, 4(2): 125-109.

Thabet,A. 2007. An Approach to A stategy For Improving Libyas Torism Industry. International Tourism Biennial. PP:13-3.

Viljen, Jand Tlabela, k.2007. rural tourism development in south Africa: trends and chllenges. Cape TOWN: hsrcpress.

Wilson, S. 201. Factors For Success In Rural Tourism Davelopment. Journal of Travrl Reasearch, Baulder, 40(2): 139-132.

Hamiltion M.J.Maddison D.J. and Tol R.S.J.2009.Climate Change And International Tourism: A Simulation Study. Working Paper FNU-31.

        Matina T. 2006. Dimitrios S. International Attachment And Attitudes Tward Development; Journal Of Travel Reasearch Boulder Vol. 32.Iss3.PP:29-35.

        Monterrubio J.C.2007.Tourism Impact Assessment: A Critical Reviwe of Tourism Perception Studie. International Tourism Biennial. PP 179-189.

        Ozan H.Yalcinkaya S2007. Investigation Of Susatnable Tourism Concept For Uzungol. International Tourism Biennial. PP: 112-120.

        Tosun C.2001. Challengs Of Susatnable Tourism Development In The Developing Work: The Case Of Turkey. Tourism Management 22. PP:289-303.

        Vanderwerf J.L.2008. Creative Destructio and Rural Tourism Study Annals Of Creemore Ontario.

 

 

 

 

 

 

 

 

study the economical, social-cultural and environmental effects of interance of tourism to the Kaman’s rural area (from selseleh town)

Dr. seyed ahmad firouzabadi¹⁴

Hamid hasanvand¹⁵

 

 

 

 

Abstract

Today, the development of tourism has become as one of the important tools In growth of rural area and has gotten a suitable place In rural development researches. In this study we try to study the economical, social- cultural , and environmental effects of tourist’s intrance in kahman’s rural area. In this research has been used the mixed ways of quantitive (questionary) and qualitie research (observation, interview).

In survey between 257 from family, 166 people were selected and in part of qualitive research In interview, theoritical saturation was gotten. With using a theoritical approaches of research, the findings show that interance of tourist has a singnicant and positives, economical, Social- Cultural a environmental effects on kahman’s rural area. also findings show that with systematic planning and participation of Kahman’s people In tourism part can has positive ecnomical, social- cultural and environmental effects.

In economical part create new tobs, decreasing. Of unemployment and increasing of income, and in social- cultural part cause increasing of communication and common awareness of rural people. Also In environmental part increasing expectation and awareness of rural people in related to environment supporting and greeting. order in starting of sewage system in this area. thus we can say that tourism in Kahman area could increase attractiveness in this area and in economical part. Could moblize this area with none agricultural in come and from the view point of cultural- social part , create relation with other and inter them with other fields of social- cultural relation also in environmental part. Increase the sensitivity of local people to the environment because they know the environment as best source of themselves In future.

Keys words: rural tourism , participation, economical, social-cultural and environmental effects, Kaman’s rural .

 

17

 

---

[1] 1- Cooke

[2] 2- Doxeys Irridex

 

[3] 1. Butlers Tourism Destination Lifecycle

[4] 2. Tourism Area Life Cycle

[5] 3. Exploration

[6] 4. Involvement

[7] 5.Development

[8] 6. Consolidation

[9] 7. Stagnation

[10] 8. Decline & Rejuvenation

[11] 1. Dogans Framework

[12] 2. Retreation

[13] 3.Boundary Maintenance

[14]  prophosoor Development sociology university of tehran

[15]   Ma Development sociology university of tehran

 

---