عملکرد سازمان تامین اجتماعی در تحقق عدالت اجتماعی

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

حبیب الله کریمیان ¹ , مجید بدلی وند ² , سروش فتحی ³

1 - دانشگاه ازاد اسلامی واحد گرمسار
2 - دانشجوی دکترا جامعه شناسی (سیاسی ) گروه جامعه شناسی ،دانشکده علوم انسانی ، دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد گرمسار، سمنان
3 - دانشیار،گروه جامعه شناسی ،دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی،واحد تهران غرب،تهران

تاریخ دریافت : 1399/11/26 تاریخ پذیرش : 1400/01/21 تاریخ انتشار : 1386/10/01

کلید واژه: استحقاق و شایستگی, دسترسی برابر, عدالت اجتماعی, سازمان تامین اجتماعی,

چکیده مقاله :

عدالت اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین آرمان های بشری از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و صاحب نظران بوده است و نابرابری و یااحساس نابرابری مهمترین عامل ایجاداحساس بی عدالتی است .لذا تحت تاثیر نظریه های ارائه شده در این زمینه و خواست و اراده ملت ها برای کاهش نابرابری و تحقق عدالت به ویژه در دنیای مدرن نهادهاو سازمان های مختلفی ایجاد شده اند.هدف این مطالعه بررسی تحلیل جامعه شناختی نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی بر عدالت اجتماعی است . پزوهش حاضرمطالعه ای مقطعی و از نوع پیمایش است. جامعه آماری این پزوهش کلیه بیمه شدگان اداره کل تامین اجتماعی غرب تهران بزرگ از یک نمونه 385 نفر به شیوه نمونه گیری خوشه ای و تصادفی ساده انتخاب شدند. که اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزارspss بر مبنای میزان 12 شاخص خدمات سازمان تامین اجتماعی مورد تحلیل قرار گرفته اند.که مهم‌ترین تعهدات و خدمات مستمری بازنشستگی ، مستمری از کار افتادگی ، مستمری بازماندگان ، مقرری بیمه بیکاری ، غرامت دستمزد ایام بیماری ، غرامت دستمزد ایام بارداری ، پرداخت هزینه وسایل کمک پزشکی ، کمک هزینه ازدواج و کمک هزینه کفن و دفن است. تحلیل داده ها نشان می دهد که2/6درصدازپاسخگویان مورد مطالعه، نقش وجایگاه تامین اجتماعی رادرحدخیلی بد،4/17درصدازپاسخگویان درحد بد، 4/34درصدازپاسخگویان درحدمتوسط،4/27درصددر حدخوب و5/14درصد در حد خیلی خوب می دانند، بنابراین اکثریت پاسخگویان، نقش و جایگاه تامین اجتماعی را در حد متوسط می دانند.و انجام اقدامات عملی جهت بهبود آن ضروری به نظر می رسد.

چکیده انگلیسی:

Social justice as one of the most important human ideals has long been considered by thinkers and experts, and inequality or the feeling of inequality is the most important factor in creating a sense of injustice. Inequality and the realization of justice have been created especially in the modern world of various institutions and organizations. The purpose of this study is to examine the sociological analysis of the role and position of the Social Security Organization on social justice. The present study is a cross-sectional study of the survey type. The statistical population of this study was all insured persons of the General Department of Social Security West of Greater Tehran from a sample of 385 people were selected by cluster sampling and simple random sampling. The information collected using SPSS software has been analyzed based on the amount of 12 service indicators of the Social Security Organization. The most important obligations and services are pension, disability pension, survivors' pension, unemployment insurance benefit, sickness compensation, Compensation is maternity pay, medical allowances, marriage allowances and burial allowances. Data analysis shows that 6.2% of the respondents know the role and position of social security in a very bad degree, 17.4% of the respondents in a moderate degree, 34.4% in a moderate degree, 27.4% in a good degree and 14.5% in a very good degree, so the majority of respondents know The status of social security is considered to be moderate, and practical measures to improve it seem necessary.

متن کامل:



 

 

عملکرد سازمان تامین اجتماعی در تحقق عدالت اجتماعی

                        

مجید بدلی وند¹ ،حبیب الله کریمیان²،سروش فتحی³

چکیده

عدالت اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین آرمان های بشری از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و صاحب نظران بوده است و نابرابری و یااحساس نابرابری مهمترین عامل ایجاداحساس بی عدالتی است .لذا تحت تاثیر نظریه های ارائه شده در این زمینه و خواست و اراده ملت ها برای کاهش نابرابری و تحقق عدالت به ویژه در دنیای مدرن نهادهاو سازمان های مختلفی ایجاد شده اند.هدف این مطالعه بررسی عملکرد سازمان تامین اجتماعی در تحقق  عدالت اجتماعی است . روش تحقیق از نوع پیمایش  و  جامعه آماری کلیه بیمه شدگان اداره کل تامین اجتماعی غرب تهران بزرگ می باشد که   یک نمونه 385 نفری  با استفاده از فرمول کوکران تعیین و به شیوه نمونه گیری خوشه ای و تصادفی ساده انتخاب شدند. که اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزارspss بر مبنای میزان 12 شاخص خدمات سازمان تامین اجتماعی مورد تحلیل قرار گرفته اند.که مهم‌ترین تعهدات و خدمات سازمان تامین اجتماعی مستمری بازنشستگی ، مستمری از کار افتادگی ، مستمری بازماندگان ، مقرری بیمه بیکاری ، غرامت دستمزد ایام بیماری ، غرامت دستمزد ایام بارداری ، پرداخت هزینه وسایل کمک پزشکی ، کمک هزینه ازدواج و کمک هزینه کفن و دفن است. تحلیل داده ها نشان می دهد که2/6درصدازپاسخگویان مورد مطالعه، عملکردسازمان تامین اجتماعی رادرحدخیلی بد،4/17درصدازپاسخگویان درحد بد، 4/34درصدازپاسخگویان درحدمتوسط،4/27درصددر حدخوب و5/14درصد در حد خیلی خوب می دانند، بنابراین اکثریت پاسخگویان، عملکرد  تامین اجتماعی را در حد متوسط می دانند. یافته های استنباطی موید این واقعیت است که میزان تأثیر نقش و جایگاه تامین اجتماعی(ارائه خدمات بیمه ای و درمانی) بر هر یک از شاخص های عدالت اجتماعی به ترتیب عبارت اند از: نظام حمایتی و بازتوزیعی(77/0)، شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع(71/0) و استحقاق و شایستگی(64/0).

واژگان کلیدی: استحقاق و شایستگی، دسترسی برابر، سازمان تامین اجتماعی، عدالت اجتماعی، فرصتها و منابع.

 

 

 

 

مقدمه 

عدالت اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین آرمانهای بشری از دیر باز مورد توجه اندیشمندان و صاحب نظران قرار گرفته است. در اندیشه شرق باستان عدالت اجتماعی از جایگاه والایی برخوردار بوده است. (هزار جریبی، 1390). نابرابری و احساس نابرابری از مهمترین عوامل در احساس بی عدالتی است. این احساس، پیامدهای عدیده ای چون افزایش اضطراب اجتماعی، کاهش کرامت انسانی و حساسیت به حقوق اکثریت، فردگرایی، کاهش اعتماد اجتماعی، کاهش تمایل به اخلاق مسئولیت و کاهش روحیه ی همکاری و نظایر آن دارد (چلبی، 1389). عدالت اجتماعی از جمله ارزش های بنیادین جامعه است که توافق درباره طرز تلقی و برداشت شهروندان از آن می تواند در تقویت وفاق اجتماعی بسیار موثر باشد. (رحمانی بین کلایه، 1395: 12). طبق نتیجه تحقیقات محمود نوایی لواسانی، رحمت­اله صدیق سروستانی و محمدجواد زاهدی مازندرانی(1392)، رضا صفری شالی (1392) جعفر هزارجریبی(1390) و ایوبی ستاره (1395)، میزان احساس عدالت در جامعه در حد کم است . همچنین نتیجه تحقیقی که توسط بروکلین نموچک⁴(2018)، انجام شده نشان می دهد که سیستم های تامین اجتماعی بر عدالت اجتماعی تاثیر گذار هستند.

همچنین میانگین کلی به دست آمده از احساس عدالت در «طرح ملی پیمایش ارزش ها و نگرش‌های ایرانیان»، 27.26 در صد است(پيمايش ملي ارزش‌ها و نگرش‌هاي ايرانيان،1382)؛ و بر طبق نشست های تخصصی پژوهش های آسیب ها و تهدیدات اجتماعی ایران، میزان احساس بي عدالتي و نابرابري اجتماعي در ایران چیزی در حدود 81.8 در صد برآورد شده است (صالحی، 1388).

سازمان بين المللي كار(ILO)، تأمين اجتماعي را به معناي حمايتي مي داند كه جامعه از طريق اتخاذ معيارهاي عمومي براي رويارويي با شرايط اضطراري اقتصادي و اجتماعي – كه موجب كاهش شديد يا قطع درآمد افراد مي شود- از اعضاي خود به عمل مي آورد. اصطلاح تأمين اجتماعي در چارچوب اساسنامه اتحاديه بين المللي تأمين اجتماعي به معناي هر طرح يا برنامه اي است كه به دست قوه مقننه يا هر ترتيب اجباري ديگر كه اعضاي جامعه را در مقابل بروز حوادث ناشي از اشتغال، بيماريهاي ناشي از شغل، حاملگي، بيماري، نقص عضو، پيري، بازنشستگي، بازماندگي و مرگ از طريق پرداختهاي نقدي يا جنسي حمايت مي كند. سیستم تأمین اجتماعی سهم مهمی در رفاه انسان ها دارد و همچنین دستاوردهای کشورهای پیشرو به تدریج به کشورهای دیگر نیز گسترش می یابد. (Drezea,Kherab,2017). این سازمان، بعنوان یک سازمان بیمه ای دارای خدمات متنوعی است که بیمه شدگان از آن بهره مند می باشند و در ايجاد عدالت و رفاه اجتماعی، آسودگي خاطر و اميد به آينده در مردم اكثر جوامع نقش اساسي را به عهده دارد و" بي هيچ گونه اغراقي در صورت اجراي آن به مفهوم كلّيت آن، بر ساخت جمعيتي، مهاجرت، ساختار اقتصادي جامعه و توزيع مجدد درآمدها، و بعضاً جلوگيري از جنبش ها، و ساير مسايل از قبيل مرتفع نمودن عوارض بيكاري، كاهش رشد فقر، بيماري و غيره... تأثير دارد" (خسروی، 1388: 161). 

آنچه که اهمیت موضوع را بیشتر می کند این است سازمان تامین اجتماعی به عنوان یکی از بزرگترین سازمان های بیمه ای ، که با پوشش 42 میلیون نفر از جمعیت کشور اعم از بیمه شدگان و مستمری بگیران از خدمات درمانی و بیمه ای تامین اجتماعی استفاده می نمایند و در نتیجه تحلیل جامعه شناختی نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی بر تحقق عدالت اجتماعی از اهمیت فراوانی برخوردار است.(ویژه نامه تامین، آمار سال 1396). امروزه تأمين اجتماعي و جنبه هاي حمايتي آن به عنوان يك حق اجتماعي براي هر يك از افراد جامعه و يك تكليف قانوني دولتها شناخته شده است و كليه جوامع، صرف نظر از نوع نظام اقتصادي، سياسي يا اجتماعي آن را به عنوان يك ضرورت تاريخي تلقي نموده اند. همچنين نظام تأمين اجتماعي داراي سه راهبرد كلان امور بيمه اي، امور حمايتي و امور امدادي مي باشد. راهبرد امور بيمه اي مبتني بر اشتغال افراد بيمه شده جهت پرداخت مستمريهاي بازنشستگي، از كارافتادگي، بازماندگان، بيكاري و پرداخت هزينه هاي بيماري و زايمان است. منابع اين بخش بر اساس دريافت سهمي از دستمزد شاغلان، سهم كارفرمايان و همچنين سهم دولت شكل مي گيرد. راهبرد امور حمايتي شامل مساعدت هاي اجتماعي به اقشار فقير و آسيب پذير جامعه و خدمات اجتماعي در برگيرنده خدمات توانبخشي به معلولان و حمايت از خانواده هاي بي سرپرست و بدسرپرست است. منابع اين بخش از بودجه عمومي(يارانه ها) و مشاركت هاي مردمي تأمين مي شود. راهبرد امور امدادي شامل امداد جهت حوادث غيرمترقبه طبيعي همچون سيل، زلزله و حوادث غيرطبيعي همچون جنگ است. منابع اين بخش از طريق بودجه عمومي دولت و كمكهاي مردمي و هداياي جهاني تأمين مي شود.(پناهي،1384: 75) 

مسلماً هدف دولت‌ها ایجاد عدالت و افزایش توسعه انسانی است و دولت‌ها این مهم را با تأمین اجتماعی، به تحقق می‌رسانند. در واقع هدف تأمین اجتماعی، حمایت از افراد جامعه در برابر خطرات ناشی از فقدان یا زوال قدرت کسب درآمد که در پی آن خطرات اجتماعی و فرهنگی خواهد آمد، است. بر این اساس، سازمان تأمین اجتماعی به عنوان بزرگترین و گسترده ترین نهاد، جهت رسیدن به هدف اصلی خود یعنی، ایجاد عدالت و توسعه انسانی با شاخصه-های امید به زندگی، آمورش و درآمد ملی ناخالص سرانه تلاش می‌کند. این سازمان، برنامه‌های خود را در دو قالب برنامه های کوتاه مدت شامل: غرامت دستمزد، کمک بارداری و زایمان، کمک هزینه ازدواج، کمک هزینه کفن و دفن و بیمه بیکاری و برنامه های بلند مدت به صورت: بازنشستگی، مستمری از کار افتادگی، مستمری بازماندگان و حمایت‌های درمانی پی ریزی کرده است، و تا حدودی توانسته در این امر موفق شود و جایگاه نسبتاً خوبی را در سطح بین الملل کسب کند. اهمیت تأمین جتماعی تا جایی است که یکی از دلایل پیشرفت اقتصادی کشورها وجود تأمین اجتماعی قوی است و معیاری مهم در سنجش میزان توسعه یافتگی کشورها در سطح بین الملل بشمار می رود. در واقع اقتصاد و تأمین اجتماعی دارای همپوشانی هستند و هر چه یک کشور از نظر اقتصادی وضعیت بهتری داشته باشد، تأمین اجتماعی بهتری خواهد داشت و بالعکس، تأمین اجتماعی قوی موجب توسعه اقتصادی و توزیع عادلانه درآمد خواهد شد.( نیک پور ،1397). بنابراین اصل عدالت و برابري، جايگاه مهمي را در مباحث سياست اجتماعي به خود اختصاص داده است که سازمان تامین اجتماعی می تواند این مسیر را هموارتر کند، از آنجایی که عدالت اجتماعی، از مهم‌ترين نیازهای جامعه و عامل رشد انسان‌ها و روابط سالم ميان آن‌ها بوده و نابرابری، یکی از مهم‌ترين مشکلات جامعه و بهداشت روابط انسان‌ها محسوب مي‌شود با توجه به اهداف و وظایف سازمان تامین اجتماعی می توان انتظار داشت که در صورت داشتن عملکرد قابل قبول تا حدی عدالت اجتماعی در جامعه گسترده شود. لذا مساله اصلی تحقیق حاضر این است که سازمان تامین اجتماعی تا چه حد توانسته برعدالت اجتماعی جامعه تاثیر گذار باشد؟

 

 ملاحظات نظری

سازمان تامین‌اجتماعی :سازمان تامین‌اجتماعی یک سازمان بیمه‌گر اجتماعی است که پوشش دهنده کارگران حقوق بگیر و مزدی (به صورت اجباری) و صاحبان حرف و مشاغل آزاد (به صورت اختیاری) را در بر می‌گیرد.

جمعیت تحت پوشش این سازمان بیش از 14 میلیون و 700 هزار نفر بیمه‌شده اصلی وبیش از 3 میلیون و 900 نفر مستمری بگیر می باشد که با در نظر گرفتن خانواده بیمه‌شدگان به بیش از 44 میلیون نفر می‌رسد. سازمان تامین‌اجتماعی براساس قانون، یک نهاد عمومی غیردولتی است که عمده منابع مالی آن از محل حق‌بیمه‌ها با مشارکت کار فرما و بیمه شده تامین می گردد و متکی به منابع دولتی نیست و به همین دلیل سرمایه و دارایی‌های آن متعلق به افراد تحت پوشش در نسل‌های متوالی است و قابل ادغام با هیچ یک از سازمان‌ها و موسسه‌های دولتی یا غیردولتی نمی باشد.

تکیه گاه اصلی این سازمان، مشارکت سه جانبه کارفرمایان، بیمه‌شدگان و دولت در عرصه‌های مختلف سیاستگذاری و تصمیم‌گیری‌های کلان و تامین مالی است. (ویژه نامه تامین(1398) آمار، سازمان تامین اجتماعی کشور).

تعهدات سازمان تامین اجتماعی: تعهدات این سازمان برابر استانداردهای تعیین شده به‌وسیله سازمان جهانی کار و سازمان بین‌المللی تامین‌اجتماعی تنظیم شده و چگونگی ارائه خدمات و تحقق این تعهدات به وسیله این سازمان را قانون معین کرده است. که مهم‌ترین تعهدات و خدمات سازمان تامین اجتماعی مستمری بازنشستگی ، مستمری از کار افتادگی ، مستمری بازماندگان ، مقرری بیمه بیکاری ، غرامت دستمزد ایام بیماری ، غرامت دستمزد ایام بارداری ، پرداخت هزینه وسایل کمک پزشکی ، کمک هزینه ازدواج و کمک هزینه کفن و دفن است.(موسسه فرهنگی و هنری آهنگ آتیه(1395).

عدالت: عدالت مفهوم بسیار پیچیده‌ای است و ارتباط و نسبت آن با سایر مفاهیم اجتماعی چون آزادی، اخلاق و... نیز مزید بر علت شده است و بحثِ تعریف، این امر را پیچیده‌تر ساخته و آن را واژه‌ای مناقشه‌پذیر می‌نماید. اما به زبانی ساده می توان گفت عدالت برای افراد بشر مهم است زیرا که از یک نیاز طبیعی اساسی منتج می شود. افراد نیاز های فردی متفاوتی دارند که از طریق تعامل با دیگران به بهترین نحو، ارضاء می شود. این نیازها طیفی از نیاز های اقتصادی از قبیل پول و امکانات مادی تا نیاز‌های اجتماعی- احساسی از قبیل احترام را در بر می گیرد؛ در این میان عدالت به افراد، استانداردهایی ارائه می دهد تا قضاوت نمایند که آیا این نیاز ها در محیط های اجتماعی که اغلب پیچیده هستند، برآورده می گردند؟ و این برآوردگی چگونه است؟ (پور عزت، 25:1380).

عدالت اجتماعی: واژه‌ی عدالت اجتماعی، از جمله مفاهیمی است که در فلسفه سیاسی مورد بحث قرار گرفته، دیدگاه ها و برداشت‌های متعددی از آن ارائه شده است. این واژه یِ ترکیبی، بیانگر مفهوم خاصی از عدالت است که با اقسام دیگر آن، از قبیل عدالت طبیعی، عدالت سیاسی، عدالت اقتصادی، عدالت فردی و اخلاقی، تفاوتهایی دارد. واقعیت این است که دغدغه ی خاطر همیشگی شهروندان هر جامعه-ای، عدالت اجتماعی است. عدالت اجتماعی چیزی است که در واقع به مردم آرامش و رفاه و آسایش می‌دهد و تبعیض و نابرابری و ناامنی و استبداد و بردگی و ظلم و زورگویی و محرومیت و فقر و اختناق را از میان می‌برد. این نوع عدالت اشاره به این دارد که گروه‌های مختلف اجتماعی، اقوام، نژادها، ادیان و مذاهب از امکان یکسانی برای بارور نمودن و بیان دیدگاه‌های مورد علاقه‌شان برخوردار باشند یعنی هویت‌های مختلف اجتماعی ـ فرهنگی بتوانند در عین حفظ ارزش‌ها و سبک زندگی‌شان در حد استحقاق خود در حیات جامعه حضور سازنده داشته باشند (سروش، 28:1386).

در مقام تعریف باید گفت که فیلسوفان و نظریه پردازان سیاسی و اجتماعی در ارائه‌ی تعریف دقیق از عدالت اجتماعی، با یکدیگر توافق نداشته و تعاریف متفاوت  گوناگونی از مفهوم عدالت اجتماعی و اصول توزیع عادلانه، ارائه کرده‌اند. تعاریف و اصول ارائه شده درباره‌ی عدالت اجتماعی را می‌توان به چهار گروه عمده یعنی تعاریف مبتنی بر اصل برابری، اصل نیاز، اصل شایستگی و اصل حق انتسابی تقسیم کرد.  تعاریفی که براساس "اصل برابری" عنوان گردیده‌اند، توزیعی را عادلانه می‌دانند که منابع، امتیازات و وظایف به طور برابر بین افراد تقسیم شوند. در تعاریف دیگری "اصل نیاز" به عنوان معیاری برای توزیع عادلانه‌ی منابع و امتیازات، میزان قرار گرفته است. تعاریف مبتنی بر "اصل شایستگی" نیز، توزیعی را عادلانه فرض می‌کنند که بر‌اساس شایستگی، استعداد و سعی و کوشش افراد انجام بگیرد و تعاریف دیگری نیز هستند که معیار توزیع عادلانه را داشتن موقعیتی خاص، یا اصل و نصبی خاص (مانند مرد و زن بودن)  که به فردی یا چیزی اعطا شده می‌دانند و آن را "اصل حق انتسابی"، نام می‌نهند (رضاپور، 66:1375).

اگر بخواهیم به سراغ تعریفی کامل‌تر از عدالت اجتماعی برویم می توانیم نظر جان راولز را بیاوریم که عدالت اجتماعی را به مفهوم بی طرفی می‌داند و  زمانی عدالت اجتماعی را قابل تحقق می‌یابد که دولت بی طرف باشد. جان راولز در کتاب خود دو اصل را به عنوان اصول عدالت اجتماعی مطرح می‌کند:

هر کس باید از حقی برابر، متناسب با گسترده ترین نظام کلی آزادیهای اساسی که با نظامی مشابه از آزادیها برای همه سازگار تر باشد، برخوردار باشد.

نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی باید به گونه ای تنظیم شود که اولاً، بیشترین منفعت را برای کم بهره ترین افراد، در بر داشته باشد. ثانیاً، مناصب و مشاغل، تحت شرایط مناسب و متناسب با نظام فرصتهای برابر در دسترس همگان باشد.

 همان گونه که ملاحظه می شود اصل اول دربارة آزادی و برابری استفاده از آزادیهای اساسی و اصل دوم درباره نابرابریها است. از نظر وی، تنها آن دسته از نا‌برابری‌ها، بی‌عدالتیِ پذیرفته شدنی است که به سود همگان باشد. بنابراین، هر چند که در مفهوم عدالت اجتماعی، برابری فرصتها و شرایط و بی طرفی به عنوان رکن اساسی آن به رسمیت شناخته شده است، از نظر جان راولز، برخی از نا‌برابری‌ها (نابرابری‌هایی که به سود همگان باشد) نیز پذیرفته می شود. پس برابری و مساوات از مهم ترین ابعاد و بلکه اصلی ترین معنای عدالت است (واعظی، 90:1388).

قوانین عدالت اجتماعی: 1- اینکه مصلحت همگانی محترم نگه داشته شود2- همکاری، نه کشمکش 3- مصلحت اولیه خاص فرد همان جایگاه وی در مصلحت همگانی است 4- هریک مستقیما" مسئول است 5- نهاد های عالی تر هرگز نبایست نهادهای پائین تر را جابجا کنند6- آزادی و وابسگی 7- تمامی منافع حیاتی بایستی سازماندهی شوند. .( نوابخش، فتحی، مختارپورو جعفروند،1397 : 88-80).

ویژگی های عدالت اجتماعی: 1- تنها بر اساس اعضای گروها 2- زمان بر است 3- هیچ چیزی نا ممکن نیست 4- مراقبت ابدی 5- کارایی 6- شما می توانید آن را بدست آورید یا آن را به حال خود رها سازید.( همان: 91-104)

امروزه برخی عدالت اجتماعی را عبارت از "وجود فرصت های برابر اجتماعی" برای کسب آموزش و مهارت و دسترسی به سرمایه ی مالی و فیزیکی می دانند. در واقع عدالت اجتماعی معطوف به سیاست‌های رویه ای و توزیعی یا اجرایی است؛ که نهایتا جامعه را به سمت نوعی تعادل بین طبقات برخودار و محروم از مواهب طبیعی سوق می دهد (هزار جریبی، 46:1390).

در سخنِ پایانی از تعریفِ مفهومی عدالت اجتماعی، باید اضافه کرد که، عدالت و رفاه اجتماعی، پدیده ای است که با پیدایش و گسترش سازمان ها، نهاد ها، مؤسسات دولتی و غیر دولتی، ابعاد گسترده‌تری به خود گرفت و اکنون به عنوان شاخه ای از فرایند توسعه به شمار می رود. بر خور داری همگانی از رفاه، درآمد مطلوب، هزینه های اجتماعی، سرمایه های در گردش جامعه (نقدینگی) به منظور تأمین اجتماعی هر چه بیشتر و... از موارد عدالت اجتماعی محسوب گشته و از اهمیت و اعتبار زیادی بر خور دار شده است. عدالت اجتماعی، سبب ساز نظم و تعادل در نظام و جامعه بوده و  هر-گونه سهل‌انگاری و بی توجهی در بر قراری این عدالت و تعادل عمومی، احتمال عدم تحقق اهداف سیاسی، اقتصادی و اجتماعیِ نظام، کاهش کاراییِ توان بالقوه ی جامعه، کاهش امنیت و آسایش عمومی و... را در پی خواهد داشت؛ که در نهایت نا به سامانی های اقتصادی و اجتماعی را دامن می زند و آشوب های سیاسی را فزونی می بخشد (حق جو، 77:1381).

  چارچوب نظری:

گفتمان های لیبرالیستی، نئولیبرالیستی، سوسیالیستی، جان راولزی، جامعه گرایان و اسلامی جزء گفتمان های مطرح درباره عدالت اجتماعی هستند. چگونگی ایجاد و برقراری عدالت اجتماعی در هر یک از این گفتمان ها متفاوت بوده و هرکدام نسبت به عدالت اجتماعی نگاه خاصی دارند.(اختری و ذلفقاری، 1395 : 2). واژه‌ی عدالت اجتماعی، اشاره به این دارد که گروه‌های مختلف اجتماعی، اقوام، نژادها، ادیان و مذاهب از امکان یکسانی برای بارور نمودن و بیان دیدگاه‌های مورد علاقه‌شان برخوردار باشند یعنی هویت‌های مختلف اجتماعی ـ فرهنگی بتوانند در عین حفظ ارزش‌ها و سبک زندگی‌شان در حد استحقاق خود در حیات جامعه حضور سازنده داشته باشند (سروش، 28:1386). در میان اندیشمندان گوناگون ، نظرات متفاوتی درباره مفهوم عدالت، ابراز شده است. به نظر هابز، عدالت عبارت است از عمل به تعهداتی که فرد از سر نفع طلبی به آن ها رضایت داده است. پس اساس عدالت، قرارداد است. هیوم نیز که متأثر از اندیشه‌ هابز و الهام بخش مکتب اصالت فایده بود، عدالت را در تأمین منافع متقابل می‌دید(ویلکسیون⁵ و همکاران،2009).مسأله عدالت، اصلاً در جایی پدید می‌آید که منافع و اختلاف آن ها در کار باشد. از همین رو مردم می‌توانند، درباره عمل عادلانه به توافق و وضع قرارداد برسند؛ چنین قرارداری باید، با توجه به نفع فردی، عادلانه تلقی شود (بشیریه، 1379: 116).

آمارتيا سن در كتاب «ايده عدالت»، به تبيين عميق‌تر ديدگاه خود در باب عدالت پرداخته است. به نظر او هر يك از فيلسوفان عدالت يك نقطه كانوني را براي قضاوت خويش برگزيده‌اند: تئوري‌هاي مبتني بر مطلوبيت، رضايت‌مندي و شادماني جامعه را و تئوري‌هاي مبتني بر منابع، درآمد يا مصرف (رفاه) بالاتر را مهمترين اطلاعات براي قضاوت پيرامون عدالت اجتماعي دانسته‌اند. سن به هيچيك از دو رويكرد مذكور تعلق ندارد بلكه رويكرد مبتني بر آزاد بودن (يا قادر بودن) در انتخاب را مي‌پسندد و عنوان می‌دارد که: «جامعه‌اي عادلانه است كه افراد بتوانند اولويت‌ها و خواست‌هاي زندگي خويش را آنگونه كه خود مي‌انديشند برآورده سازند». او همچنين بسط و تعميق آزادي را مهمترين راهكار رفع بي‌عدالتي مي‌داند زيرا هم در فرصتها و هم در فرايندها ارزش بيشتري را برای افراد فراهم مي‌كند. البته سن از موضع اختيارگرايي محض (ليبرتارين) به آزادي نمي‌نگرد بلكه تصريح مي‌كند « همزمان با فرصتهايي كه آزادي در اختيار مردم جامعه قرار مي‌دهد مسئوليتهاي آن مردم نيز در قبال تصميماتي كه آزادانه مي‌گيرند بالا مي‌رود ». بنابراين ديدگاه آزاد بودن در انتخاب یا قابليت، در دل خود، پايبندي به وظايف و تكليف‌گرايي را نيز با خود به همراه دارد. اين ويژگي در نگرشهاي بديل مانند مطلوبيت‌گرايي وجود ندارد (سن، 1390).

نظریة عدالت رالز که شاخص‌ترین نظریة‌ عدالت اجتماعی غربی در دهه‌های أخیر است، بر توافق قراردادی به صورت پایه و اساس تشخیص اصول عدالت تکیه می‌کند. در کتاب نظریه‌ای درباره عدالت مورد توجه رالز است، رسیدن به"عدالت به مثابه انصاف" است. رالز درباره عدالت ابراز می‌دارد که برداشت او از عدالت به مثابه انصاف مناسب‌ترین مبنای اخلاقی را برای یک جامعه دموکراتیک تشکیل می‌دهد. بنابراین در این کتاب رالز در پی پایه‌ریزی این مبنای اخلاقی است؛ اگر چه او این ایده را بسط نمی‌دهد و همچنین این اصول عدالتی که در موقعیت اولیه انتخاب می‌شوند، یک راهنمای جامعی برای انتخاب فردی محسوب نمی‌شوند. برای رسیدن به اصول عدالت رالز از ابزاری استفاده می‌کند که کاملاً اخلاقی هستند. مدعای اصلی در سنت قرارداد اجتماعی را می‌توان در یک جمله بیان کرد: اجتماعات و نهادهای سیاسی نظیر دولت و قوانین آن از یک توافق نخستین میان افراد، شکل می‌گیرند که توجیه کننده همین نهادها نیز هست. (Rawls,2000:10)

رالز در مجموع از دو اصل نام می برد، این دو اصل عبارتند از:

اصل اول: هر شخصی باید حق برابر نسبت به گسترده‌ترین نظام جامع آزادی‌های اساسی برابر داشته باشد که با نظام مشابه آزادی برای همگان منافاتی نداشته باشد.

اصل دوم: نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی باید چنان سامان یابند که هر دوی آن‌ها:الف) بیشترین نفع را برای محرومترین افراد داشته باشد...؛ ب) به مناصب و مشاغلی متصل باشند که در شرایط منصفانه و برابر از نظر فرصت به روی همه گشوده باشند.

اصل اول «اصل آزادی»نام دارد و بخش اول اصل دوم، «اصل تفاوت» و بخش دوم اصل دوم، «اصل فرصت برابر» نام دارد. اصل آزادی بر اصل دوم عدالت اولویت دارد. یعنی آزادی تضمین شده در اصل اول را نمی‌توان فدای منافع اقتصادی و اجتماعی کرد.

در میان متفکران اسلامی نیز، آراء بسیار متفاوتی در باب عدالت اظهار شده است که به عنوان نمونه، می توان به نظریات استاد مطهری اشاره داشت، ایشان عدالت را به منزله پایه‎های ساختمان معنا کرده است.از طرف دیگر از نظر استاد مبنای بحث عدالت در اسلام را باید در خود قرآن کریم جستجو کرد همچنین وی قرآن را علت اصلی حساسیت مسلمانان نسبت به عدل و پرداختن به ‌آن در حوزه‎های مختلف اسلامی‌می‎داند.

استاد مطهری می گوید:«در قرآن کریم تصریح شده که حکمت بعثت و ارسال رسل این است که عدل و قسط بر نظام زندگانی بشر حاکم باشد: «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط». قرآن به‌ دنبال آن است که بذر عدل را در دل جامعه اسلامی بپراکند و این امر تا اندازه‌ای اهمیت دارد که گاهی خدا از مقام فاعلیت و تدبیر الهی به مقام اقامه عدل یاد می‌کند. نیکی عدالت از نظر اسلام و قرآن تا اندازه‌ای است که رعایت آن را نه فقط نسبت به مسلمانان بلکه نسبت به کفار نیز توصیه می‌کند.

در مجموع باید گفت که در اندیشۀ لیبرالیستی غرب معاصر، عدالت ناظر به حفظ و صیانت از حقوق اساسی فردی است و صفت عادلانه و اومانیستی، تقریباً معادل و مترادف هم بکار گرفته می‌شود.در نگرش سوسیالیستی نیز عدالت اجتماعی به معنای عدالت توزیعی و در توزیع محصولات، امکانات و فرآورده‌هاست که البته هر کدام دارای نقض و نارسایی هستند

اما ابعاد عدالت اجتماعی در اسلام دارای ویژگیهای زیر می باشد:

1. برابری دسترسی در تعیین سرنوشت و تحقّق مسئولیّت خلافت عمومی انسان در زمین؛

2. برابری دسترسی در ادارۀ جامعه، نظارت بر حکومت و آزادی سیاسی؛

3. برابری دسترسی در مقابل قانون، مقرّرات عمومی و امتیازات اجتماعی؛

4. عدالت توزیعی در بُعد ثروت و منابع اقتصادی جامعه؛

5. عدالت توزیعی در بُعد قدرت و منابع سیاسی جامعه؛

6. برابری در دسترسی به معیشت و سطح زندگانی؛

7. اعتدال در سلوک و معاشرت اجتماعی؛

8. برابری در آموزش و پرورش؛

9. برابری در قضاوت و دادرسی؛

10.توازن اجتماعی و تأمین عمومی و تکامل همیاری اجتماعی.(جمشیدی، 1380: 581).

بر همین اساس است که سیمون کوزنتس، یکی از شاخص های «توسعۀ اجتماعی» را مساوات خواهی می داند، بدین معنی که در اصل هیچ تفاوت طبیعی بین افراد جامعه وجود ندارد. او نیز اذعان می دارد که، حاکمیت اندیشه ها و ارزشهایی نظیر «عدالت اجتماعی و مساوات طلبی» می تواند بستر مناسبی را برای توسعۀ اجتماعی در یک جامعه فراهم سازد. توسعه، به طور کلی، فرایندی چند بعدی و پیچیده است که برآیند آن آسایش و آرامش جامعه بشری «بدون حضور عوامل تبعیضی» می‌باشد. بر این پایه، «توزیع عادلانه ی درآمدها و برابری فرصت ها» مورد توجه علوم انسانی است. (الوانی و پورعزت، 21:1382). ارتباط عدالت با توسعه‌ی انسانی نیز به همین صورت مشهود است.(سالاروند ،1393: 24)؛ اگر توسعۀ انسانی را متضمن بهبود در شاخص هایش (افزایش فرصت های تحصیلی، بهداشتی، درآمد و اشتغال در تمامی زمینه ها، آزادی‌های اقتصادی و سیاسی) بدانیم، «عدالت اجتماعی» به عنوان یکی از محوری ترین ارزشها می‌تواند با ایجاد فرصت های مساوی و تضمین دسترسی برابر به امکانات و امتیازات و برخورداری متناسب ملت ها از مواهب جامعه و فراهم کردن زمینه شکوفایی استعدادها ، مقابله با تبعیض و زیاده طلبی و فقر زدایی و تامین زندگی شرافتمندانه برای همه افراد جامعه، مستقیما در توسعۀ اجتماعی تاثیر گذار باشد (سن، 1382: 28-24).

جدول شماره1: تقسیم بندی عدالت بر پایه رویکردها

ایدئولوژی سیاسی	معنا و شاخص عدالت	راهبرد افزایش عدالت
لیبرالیسم	توزیع عادلانه قدرت	دموکراسی
نئولیبرالیسم	توزیع عادلانه قدرت، شهروندمداری، حداقل دخالت دولت	دموکراسی و تورایمنی تامین اجتماعی
راولز	منفعت محرومترین ها	دخالت دولت در مدیریت منافع به منفعت محرومین، گسترش تامین اجتماعی محرومترین افراد در جامعه
سوسیالیسم	توزیع عادلانه ثروت براساس نیاز	توزیع عادلانه منابع، برابر بودن منابع
محافظه کاران	ثبات وضعیت شکل گرفته در تاریخ	عدالت نیازی به راهبرد ندارد
رفاه گرایان	برابری در فرصت دستیابی به منابع	دخالت دولت در برابری فرصت دستیابی به منابع، رواج تامین اجتماعی
اسلام	تخصیص مالکیت ثروت های به عموم، موظف کردن مسئولان جامعه نسبت به توزیع ثروت ها، مسئول شمردن آنها در برابر محرومیت محرومان	رشد و تکامل همه افراد با جهت گیری به نفع طبقات آسیب پذیر

 

در طول تکمیل نظریه‌ی انتظارات فزاینده و منحنی تحولات سینوسیِ جوامعِ تد رابرت گر و دیویس نظریه‌ی محرومیت نسبی خود را نیز مطرح کرد. (مردانی و دیگران، 123:1389). در این تئوری، محرومیت نسبی، محک احساس نارضایتی موثر جامعه در تحولات اجتماعی محسوب می‌شود. (گر، 49:1378). در مجموع تئوری‏های که ارائه گردید هر یک از طریق تأکید بر شاخص های خاص عدالت اجتماعی خاصی اشاره شد. بدین ترتیب مجموعه نظریات صاحبنظران به ما نشان داد که عدالت دارای ابعاد و اضلاع مختلفی می باشد و ما در تحقیق حاضر عدالت را از ابٌعاد عدالت« شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع»، «استحقاق و شایستگی» و «نظام حمایتی و بازتوزیعی» مدنظر قرار خواهیم داد. سازمان تأمین اجتماعی یک سازمان بیمه‌گر اجتماعی است که مأموریت اصلی آن پوشش کارگران مزد و حقوق بگیر (به صورت اجباری) و صاحبان حرف و مشاغل آزاد (به صورت اختیاری) است. جمعیت تحت پوشش این سازمان، شامل حدود 12میلیون نفر بیمه شده و بیش از 2 میلیون نفر مستمری‌بگیر است که با درنظر گرفتن افراد خانواده بیمه‌شدگان، جمعیت تحت پوشش این سازمان برای خدمات درمانی به بیش از 37 میلیون نفر می رسد. براساس قانون، سازمان تأمین اجتماعی یک سازمان عمومی غیردولتی است که بخش عمده منابع مالی آن از محل حق بیمه‌ها (با مشارکت بیمه شده و کارفرما) تأمین می شود و متکی به منابع دولتی نیست. به همین دلیل، دارایی‌ها و سرمایه‌های آن متعلق به اقشار تحت پوشش در نسل‌های متوالی است و نمی تواند قابل ادغام با هیچ یک از سازمان‌ها و مؤسسات دولتی یا غیردولتی باشد.

پیشینه پژوهش

طاهری علی، هاشم آرام(1394) از  تحقیق خود تحت عنوان راهبردهای ارتقاء و توسعه شاخص‌های عدالت اجتماعی در بنگاه‌های اقتصادی نتیجه گرفتند هدف اصلی این تحقیق بررسی وضعیت شاخص‌های عدالت در بنگاه‌های اقتصادی برای ارائه راهبردهای ارتقاء عدالت است. به طور کلی در این مطالعه وجوه عدالت اجتماعی با رویکردهایی که به تبیین موضوع پرداخته اند مانند، برابری، نیاز، انصاف و فردگرایی اقتصادی، مورد بررسی قرار گرفت و همچنین به رویکردهای سیاستگذاری و حوزه‌های آن اعم از حوزه‌های سلامت، آموزش، اقتصاد، امنیت اجتماعی، خدمات رفاهی و مسکن، که مشخصا در زمره سیاستگذاری اجتماعی – اقتصادی  قرار می گیرند، پرداخته شد. از آنجا که این تحقیق در راستای چشم انداز اکثر بنگاه‌های اقتصادی «ارائه خدمات مطلوب به کارکنان و ارتقای سطح رفاه کارکنان و خانواده‌ها» سعی در شناخت وضعیت شاخص‌های عدالت و راهبردهای ارتقاء شاخص‌های عدالت است، در وهله اول یک مطالعه اکتشافی است که سعی در شناخت وضعیت شاخص‌های عدالت در بنیاد بنگاه‌های اقتصادی دارد و در وهله دوم یک مطالعه کاربردی است که ضمن شناخت وضعیت شاخص‌های عدالت، با نتایج بدست آمده می توان راهبردهای ارتقای شاخص‌های عدالت را مشخص نمود. روش تحقیق پیمایش و ابزار جمع آوری داده‌ها و اطلاعات پرسشنامه ساخت یافته و جعیت آماری اعضای تعاونی بنگاه‌های اقتصادی دولتی و شیوه تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات در دو بخش توصیفی و تحلیلی با توجه به آمار توصیفی و استباطی بوده است.  یافته‌های تحقیق نشان داد میزان رضایتمندی و به عبارت بهتر میزان تحقق برابری و عدالت در بنگاه‌های اقتصادی در حد متوسط است. 

زارع‌ شاه‌آبادی اکبر  ، امیر مختار اسکندری‌ فرد ،  مهدی نیک‌ عهد(1393) در تحلیل جامعه‌شناختی رابطه عدالت اجتماعی با اعتماد اجتماعی (مورد مطالعه: شهروندان شهر شیراز)  نتیجه می گیرند : اعتماد اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد سرمایه اجتماعی در جوامع امروزی از اهمیت بسزایی برخوردار است.  عدالت نیز به عنوان یکی از ویژگی های کشورهای توسعه یافته به شمار میرود. این پژوهش نیز با هدف بررسی تاثیر عدالت اجتماعی بر اعتماد اجتماعی صورت گرفته‌است. این مطالعه با روش پیمایش و به صورت مقطعی انجام شده‌است. داده‌های مطالعه حاضر از 384 نفر از شهروندان شهر شیراز که با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای انتخاب شده بودند، گرد‌آوری گردید برای دستیابی به داده‌های مورد نیاز از پرسشنامه استاندارد استفاده شده‌است که در این پرسشنامه از آلفای کرونباخ  و اعتبار سازه ای استفاده شده است. نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین ابعاد عدالت اجتماعی و اعتماد رابطه آماری معناداری وجود دارد. در میان ابعاد عدالت بعد رویه ای با میزان همبستگی 39/0 بیشترین رابطه را با اعتماد داشته است پس از آن بعد توزیعی با مقدار همبستگی 35/0و بعد شناختی با 30/0 رابطه معناداری با اعتماد داشتند و بعد بین فردی عدالت با مقدار 17/0کمترین رابطه معنادار را با اعتماد داشته است. اما نتایج مدلسازی نشان داد که بین ابعاد عدالت، تنها عدالت توزیعی با ضریب استاندارد 697/0 و عدالت شناختی با 447/0 و عدالت بین فردی با ضریب تعیین 259/0 با اعتماد رابطه دارد. 

 نوایی لواسانی محمود ، رحمت­اله صدیق سروستانی و محمدجواد زاهدی مازندرانی(1392) در تحقیقی با عنوان «احساس عدالت و عوامل اجتماعی مرتبط با آن" نتیجه می گیرند . بین احساس عدالت و پایگاه اجتماعی و اقتصادی افراد، بین احساس محرومیت نسبی و میزان احساس عدالت و بین جهت­گیری ارزشی افراد و میزان احساس عدالت رابطه وجود دارد. بین احساس عدالت و احساس عزت نفس، هم­بستگی ضعیفی به­دست آمد. در این تحقیق نتیجه­گیری می­شود که اگر قرار است اصول عدالت مطابق قرار دادی عمومی شکل گیرد، برای برقراری احساس عدالتی متوازن در جامعه، باید همه­ی افراد فارغ از پایگاه اجتماعی و اقتصادی، این مقدمات و اصول و نحوه­ی اجرای آن را بپذیرند.

ایران نژاد   ابراهیم  ،  محمد حسین جمشیدی ، احمد فرشبافیان(1391) در تحقیق تحت عنوان عدالت اجتماعی در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)  عدالت از شؤون و مقومات وجود و محور زندگانی انسان است که بدون آن آدمیان معنای زندگی را در نمی یابند و جامعه نیز  جز با قیام به قسط و گسترش آن قوام نمی یابد.بعلاوه عدالت و قسط، عدالت خواهی و قسط طلبی شأنی از شؤون فطری انسان است که بدون آنان اسانیت انسان معنا نمی یابد و آدمی که دارای عقل سلیم است با جذبه ای خاص به سوی عدل و داد در حرکت است. عدل  و داد نه تنها عامل رشد،توسعه، رفاه و امنیت در جامعه که عامل وحددت و یکپارچگی جامعه نیز هست. عدالت و داد در وجود انسان  » استقامت  « و » اعتدال  «  می آفریند و در جامعه بشری نیز »استقامت « ،  »اعتدال «  ،» استحقاق   «، » فضیلت «  واستقلال را به بار میآورد.

در بررسی دیدگاه امام خمینی در مورد مفهوم عدالت اجتماعی ابتدا واژه عدالت و قسط از لحاظ تاریخی در اندیشه اسلامی  بررسی شده است . سپس در ادامه مقاله به بحث در مورد معانی و موضوعات عدالت از دیدگاه امام (ره) پرداخته شده ا ، و نهایتا برخی از راهکارهای اساسی که ایشان برای عملی شدن عدالت اجتماعی در  نظر دارد از لابه لای مکتوبات و فرمایشاتشان استنتاج و استخراج گردیده است

ابوالحسن تنهایی حسین ، کتایون حکیمی(1391) در  بررسی تطبیقی رابطه بین مفهوم عدالت و هویت اجتماعی در قرن معاصر از دیدگاه هربرت بلومر (تفسیرگرا) و آنتونی گیدنز (ساخت گرا)  معتقد است عدالت و هویت دو مفهوم مناقشه انگیزي است که همواره یکی از دغدغه هاي اندیشمندان حوزه هاي مختلف علوم انسانی به ویژه علوم اجتماعی میباشد. مسئله اصلی این پژوهش درك دقیقتر و عمیقتر این دو مفهوم، رابطه اي که بین این دو برقرار است و عوامل مؤثر بر این دو مفهوم میباشد. براي پاسخ به سؤالات فوق سعی شده است دو پارادایم ساختگرایی و تفسیرگرایی مورد بررسی قرار گیرد. در پارادایم ساختگرایی، گیدنز و در پارادایم تفسیرگرایی، بلومر مورد توجه قرار گرفته اند. نتیجه بررسی نشان میدهد بنا به نظر تفسیرگرایان، در دیالکتیکی بودن رابطه بین عدالت و هویت شکّی نیست، ساختگراها هم که در ابتدا اشاره اي به نوع رابطه نداشتند به تدریج به این باور رسیدند که نوعی رابطه دیالکتیکی بین این دو مفهوم برقرار است.

هزارجریبی جعفر (1390)، در تحقیقی با عنوان «بررسی احساس عدالت اجتماعی و عوامل موثر بر آن». نتیجه می گیرد میزان احساس عدالت در بین 40% از پاسخ گویان در حد کم و خیلی کم و در مقابل بین 11%، بالاست. در نهایت نیز 49% از پاسخ گویان میزان احساس عدالتی بینابین دارند. بر اساس مدل رگرسیونی، عوامل تبیین کننده­ی رفاه متغیرهای اعتماد به کارایی مسئولان، دین­داری، مقایسه خود با دیگران و احساس امنیت، تاثیر فزاینده بر میزان احساس عدالت در افراد دارد و متغیرهای احساس بیگانگی و منطقه مسکونی تاثیر کاهنده دارند. عوامل تبیین کننده­ی رفاه بر طبق مدل رگرسیونی نشان می­دهد که متغیر­های اعتماد به کارایی مسئولین (با ضریب 57/0)، دین­داری (با ضریب20/0)، مقایسه­ی خود با دیگران (با ضریب 16/0)، احساس امنیت (با ضریب 10/0)، دارای تأثیر افزاینده بر میزان احساس عدالت در بین افراد می­باشند؛ اما متغیر­های احساس بیگانگی (با ضریب 09/0-) و منطقه­ی مسکونی (نیز با ضریب 09/0-) دارای تأثیر کاهنده بر میزان احساس عدالت می‌باشند. در مجموع متغیر­های مذکور توانسته­اند 53/0 درصد از تغییرات متغیر احساس عدالت را تبیین کنند. این یافته­ها به عبارتی دیگر نشان می­دهد که تغییر­پذیری بالای 50درصد از میزان احساس عدالت اجتماعی، تابعی از متغیر­های فوق می­باشد.

عریضی، حمیدرضا (1383) در تحقیقی با عنوان »رویکردهای عدالت اجتماعی در بین معلمان شهر اصفهان». نتیجه می گیرد شکاف فزاینده بین مفهوم عدالت اجتماعی به عنوان یک مفهوم مجرد و واقعیت های فقدان عدالت در زندگی در چهار رویکرد به عدالت اجتماعی ظاهر می شود.جهت گیری اخلاق کار به زندگی اجتماعی، نشان دهنده دیدگاه تناسب است که از طریق دو دیدگاه فردگرائی اقتصادی و انصاف بیان می شود .دیدگاه برابری خواهی شامل رویکردهای دیگر یعنی انصاف و نیاز است.تناسب نشان دهنده تمایل به پاداش دادن به افرادی در جامعه است که در پیشرفت جامعه سهم دارند. و دریغ داشتن این پاداش از افرادی است که مساعدتی به پیشرفت جامعه ندارند. برابری خواهی نشان دهنده دسترسی برابر به خدمات اساسی و رفتار یکسان با همه افراد جامعه و توزیع مجدد ثروت است.در این بحث درباره رویکردهای مختلف و رابطه آن ها با جهت گیری اجتماعی، انگیزش پیشرفت و عدالت توزیعی و ارزش ها در بین 150معلم دبیرستانی در اصفهان نشان دهنده الگوی معنی داری از روابط است.اعتبار تمیزی چهار مقیاس عدالت اجتماعی را می توان با توجه به همبستگی های متوسط بین ارزشها و دیدگاه های تناسب در عدالت اجتماعی یعنی فردگرایی اقتصادی و انصاف و یا دیدگاه های برابری خواهی شامل برابری و نیاز مشاهده کرد.

 عریضی سامانی و گل پرور (1384) از نتایج تحقیقی تحت عنوان «رابطه بین رویکردهای عدالت اجتماعی با مولفه های برابری سیاسی». نشان دادند که بین فردگرایی اقتصادی با برابری فرصتی و مشارکتی (در عدالت سیاسی رابطه مندی معنادار وجود دارد. همچنین بین انصاف در عدالت اجتماعی و برابری فرصتی و مشارکتی نیز رابطه منفی وجود داشت. بین برابری در عدالت اجتماعی و برابری توزیعی، برابری قانونی و برابری مشارکتی رابطه مثبت معنادار بدست آمد. بین نیاز در عدالت اجتماعی و برابری توزیعی و برابری مشارکتی و بین نیاز در عدالت اجتماعی و برابری قانونی  به ترتیب رابطه منفی و مثبت معنادار به دست آمد. همبستگی های متعارف نیز نشان داد که رویکردهای چهارگانه عدالت اجتماعی از طریق عدالت اجتماعی کلی قادر به پیش بینی میزان برابرخواهی عدالت سیاسی هستند.

 شریف زادگان، محمد حسین (1386) از یافته های مقاله پژوهشی تحت عنوان "راهبردهای توسعه اقتصادی و عدالت اجتماعی".نتیجه می گیرد با توجه به مباحث مرتبط یا دولت رفاه و دیدگاه های اصلاحی آن و نهایتا رویکردهای اقتصادی رشد و باز توزیع درآمد سه راهبرد " تقدم رشد نسبت با باز توزیع درآمد"، راهبرد " تقدم باز توزیع در آمد نسبت به رشد" و راهبرد "رشد توام با باز توزیع در آمد" مورد بررسی و بازبینی قرار گرفته اند. در مجموع بیان شده است که راهبرد رشد توام با توزیع درآمد برای حل مسایل رشد و عدالت اجتماعی بهتر می تواند رشد و عدالت را به همراه داشته باشد.سه عامل عدالت رالزی، جامعه رفاهی و جامعه ریسکی و راهبرد رشد توام با باز توزیع درآمد در یک راستا می توانند راهبرد رشد توام با باز توزیع درآمد را توضیح دهند.

میرسندسی سیدمحمد (1375) در تحقیقی با عنوان «عوامل موثر بر درک مردم از عدالت و رابطه­ی آن با برابری (نابرابری)» نشان دهنده­ی گرایش مساوات طلبانه­ی مردم در عرصه­ی فرصت­ها و برخورد قانون با مردم است؛ در حالی این گرایش در عرصه­ی احترام اجتماعی، تقریبا معادل توزیع طبیعی و در عرصه­ی اقتصادی به عادلانه انگاشتن نابرابری تمایل دارد. در مجموع می­توان این گرایش‌ها را منطقی ارزیابی کرد؛ یعنی درک مردم از این پدیده­ها نسبتا صحیح به نظر می­رسد. بیشترین هم­بستگی متغیرها بین میزان تحصیلات و درک عدالت است که در گرایش کلی شاخص عددی آن 24/0 است و در عرصه­ی اقتصادی 24/0- است. ضریب تعیین مجموع متغیرهای موثر بر درک عدالت که در تحقیق وارد شده بودند برابر با 30% است که از میان مجموع متغیرها، سن و تحصیلات و منزلت شغلی امکان راه­یابی به معادله­ی رگرسیونی را یافته­اند.

فرضیه ها

1.       به نظر می رسد عملکرد سازمان تامین اجتماعی در تحقق عدالت اجتماعی تاثیر دارد.

2.       به نظر می رسد عملکرد سازمان تامین اجتماعی در تحقق«شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع»، تاثیر دارد.

3.       به نظر می رسد عملکرد سازمان تامین اجتماعی در تحقق«استحقاق و شایستگی» تاثیر دارد.

4.       به نظر می رسد عملکرد سازمان تامین اجتماعی در تحقق«نظام حمایتی و بازتوزیعی»‌ تاثیر دارد.

روش 

در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات با به کارگیری روش پیمایشی از پرسشنامه ای با سوالات بسته استفاده شد. از آنجا که متغیر تحقق عدالت اجتماعی ، تمایلات و نیازهای بیمه شدگان سازمان تامین اجتماعی غرب تهران بزرگ را در زمینه عدالت مورد سنجش قرار می دهد به همین سبب برای سنجش آن از طیف لیکرت استفاده شده که بر اساس آن پاسخگویان میزان خیلی کم یا خیلی زیاد انتخاب خود را با یکی از پنج گزینه ترتیبی( خیلی کم، کم، متوسط، زیاد، خیلی زیاد)اعلام می کند و جمع نمره هایی که بیمه شده از مجموع گویه ها به دست می آورد نشان دهنده تمایل یا گرایش اوست.در ساخت متغیرهای مستقل نیز از طیف لیکرت استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر را تعداد 9188434 میلیون نفر بیمه شدگان اداره کل تامین اجتماعی غرب تهران بزرگ تشکیل دادند. شیوه نمونه گیری ، به دلیل گستردگی حجم بیمه شدگان سازمان تامین اجتماعی از روش نمونه گیری خوشه ای استفاده شده است. و حجم نمونه 385 نفر است که از طریق فرمول کوکران به دست آمده است. برای جمع آوری اطلاعات و داده های تحقیق از پرسشنامه محقق ساخته استفاده نموده و با توجه به اینکه هدف این پژوهش بررسی تحلیل جامعه شناختی نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی در تحقق عدالت اجتماعی است از سوی بیمه شدگان سازمان تامین اجتماعی غرب تهران بزرگ و نیز مقایسه نسبت تحقق عدالت در بین بیمه شدگان تامین اجتماعی می باشدتعداد 385 پرسشنامه بین بیمه شدگان اداره کل غرب تهران بزرگ توزیع شد و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی(میانگین، فراوانی و درصد) و استنباطی(آزمون ضریب همبستگی پیرسون) در محیط نرم افزار spss استفاده شده است.

جدول شماره 2: تعهدات و خدمات ارائه شده تئسط سازمان تامین اجتماعی

تعهدات		امکانات و خدمات
کوتاه مدت	بلند مدت	امکانات و خدمات بیمه ای	امکانات و خدمات بهداشتی
حمایت های درمانی در موارد بیماری، بارداری، حوادث و...	مستمری بازنشستگی.	پرداخت انواع حقوق بازنشستگی	خدمات کلینیک
غرامت دستمزد ایام بیماری.	مستمری از کار افتادگی کلی.	حقوق ازکار افتادگی	خدمات پاراکلینیکی و بیمارستانی
غرامت دستمزد ایام بارداری.	مستمری از کار افتادگی جزیی.	بیمه بیکاری	خدمات توانبخشی برای بیمه شدگان آسیب دیده
هزینه سفر و اقامت بیمار و همراه	مستمری باز ماندگان.		تحویل وسایل کمک پزشکی ب
پروتز و اورتز( تامین هزینه وسایل کمک پزشکی).	مزایای نقدی، غیر نقدی و عیدی مستمری بگیران( کمک عائله مندی، کمک هزینه اولادو عیدِ)		جبران نقص جسمانی
غرامت نقص عضومقطوع.
کمک هزینه ازدواج.
هزینه کفن و دفن.مقرری بیکاری

بر اساس قانون الزام سازمان تامین اجتماعی به اجرای بندهای الف و ب ماده <3> قانون تامین اجتماعی حمایت در برابر حوادث و بیماری و بارداری از تعهدات سازمان می باشد که اجرای آن بر عهده معاونت درمان واگذار شده است . بطور کلی حمایت سازمان فرد بیمه شده را از روز تولد تا زمان مرگ در بر می گیرد.. یکی از انواع آن حمایت های سازمان تامین اجتماعی پرداخت کمک هزینه کفن و دفن به خانواده بیمه شدگان متوفی است.بیمه شده همه خدمات درمانی و پزشکی را در مراکز بهداشتی – درمانی متعلق به سازمان تامین اجتماعی به صورت رایگان دریافت می کند.

یافته ها:

تعداد کل بیمه شدگان اداره کل غرب تهران بزرگ سازمان تامین اجتماعی مورد مطالعه بر اسای نمونه آماری با 385 نفر ( بیمه شدگان اداره کل سازمان تامین اجتماعی غرب تهران بزرگ )بوده است. از این تعداد3/39% را زنان و 7/60% را مردان تشکیل دادند. طبق یافته های به دست آمده میانگین سابقه پرداخت بیمه شدگان 18 سال که کمترین پرداخت بیمه شده 1 سال و با سابقه ترین 35 سال است. همچنین 7/11% پاسخگویان مجرد، 6/86% متاهل، 8/1% مطلقه و 8/0% همسر فوت شده بودند.

داده های جدول تحلیل مسیر بالا نشان می دهد که میانگین تحقق عدالت اجتماعی برای بیمه شدگان تامین اجتماعی غرب تهران بزرگ 70% می باشد. بنابراین تحقق عدالت در نحوه ارائه خدمات سازمان تامین اجتماعی در عدالت اجتماعی متفاوت است. در بحث مربوطه به تحقق عدالت اجتماعی و ابعاد آن در بین بیمه شدگان غرب تهران بزرگ ، سه بعد برابری، استحقاق و شایستگی و نظام حمایتی و بازتوزیعی مورد بررسی قرار گرفته اند که بین آنها بعد برابری دارای بیشترین اهمیت برای همه بیمه شدگان تامین اجتماعی غرب تهران بزرگ است و میانگین بعد برابری بر غرب تهران بزرگ 77% می باشد که نشان می دهد بیمه شدگان تامین اجتماعی غرب تهران بزرگ به بعد برابر و توزیع منابع مربوط به این بعد در نحوه ارائه خدمات سازمان تامین اجتماعی گرایش بیشتری داشته اند.

 

 

رابطه نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی (ارائه خدمات بیمه ای و درمانی)در نظام حمایتی و بازتوزیعی 

با توجه به سطح شبه فاصله ای بودن متغیرها از آزمون همبستگي پيرسون استفاده شده است اين آزمون در فاصله اطمينان 99% سنجش شده است. سطح معني‌داري برابر 000/0= Sig است که از سطح مورد نظر 01/0 کوچکتر است و نشان‌ از معني‌داري رابطه نحوه ارائه خدمات سازمان تامین اجتماعی  در نظام حمایتی و بازتوزیعی مي‌باشد. همچنین میزان همبستگی پیرسون 584/0 است که نشان دهنده رابطه بین متغیرهاست. در نتيجه با توجه به اطلاعات جدول(4) فرضيه H0 رد و فرضيه H1 تایید مي‌شود. بنابراین هر چه ارزیابی از نحوه ارائه خدمات سازمان تامین اجتماعی  در رضایت از نظام حمایتی و بازتوزیعی بهتر است.

جدول شماره (4): رابطه نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی (ارائه خدمات بیمه ای و درمانی)در نظام حمایتی و بازتوزیعی

 

فرضيه	تعداد	نوع آزمون	ضريب همبستگي	Sig	نتيجه آزمون
رابطه نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی (ارائه خدمات بیمه ای و درمانی)در نظام حمایتی و بازتوزیعی	384	پیرسون	**584/0	0.000	تایید فرضیه

**. Correlation is significant at the 0. 01 level (2-tailed).

رابطه نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی (ارائه خدمات بیمه ای و درمانی)در شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع 

با توجه به سطح شبه فاصله ای بودن  متغیرها از آزمون همبستگي پيرسون استفاده شده است اين آزمون در فاصله اطمينان 99% سنجش شده است. سطح معني‌داري برابر 000/0= Sig است که از سطح مورد نظر 01/0 کوچکتر است و نشان‌ از معني‌داري رابطه ارزیابی نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی در شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع مي‌باشد. همچنین میزان همبستگی پیرسون 571/0 است که نشان دهنده رابطه مستقیم بین متغیرهاست. در نتيجه با توجه به اطلاعات جدول(5) فرضيه H0 رد و فرضيه H1 تایید مي‌شود.هر چه ارزیابی از ارائه خدمات سازمان تامین اجتماعی بهتر باشد رضایت از  شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع بیشتر است.

جدول شماره (5) رابطه ارائه خدمات سازمان تامین اجتماعی در شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع 

 

فرضيه	تعداد	نوع آزمون	ضريب همبستگي	Sig	نتيجه آزمون
رابطه نقش وجایگاه سازمان تامین اجتماعی  در عدالت و برابری	385	پیرسون	**571/0	000/0	تایید فرضیه

**. Correlation is significant at the 0. 01 level (2-tailed).

 

 رابطه نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی (ارائه خدمات بیمه ای و درمانی)در استحقاق و شایستگی 

با توجه به سطح شبه فاصله ای بودن  متغیرها از آزمون همبستگي پيرسون استفاده شده است اين آزمون در فاصله اطمينان 99% سنجش شده است. سطح معني‌داري برابر 000/0= Sig است که از سطح مورد نظر 01/0 کوچکتر است و نشان‌ از معني‌داري رابطه ارزیابی نحوه ارائه خدمات سازمان تامین اجتماعی بر رضایت از وضعیت استحقاق و شایستگی مي‌باشد. همچنین میزان همبستگی پیرسون 496/0 است که نشان دهنده رابطه مستقیم بین متغیرهاست. در نتيجه با توجه به اطلاعات جدول(6) فرضيه H0 رد و فرضيه H1 تایید مي‌شود.هر چه ارزیابی از نحوه ارائه خدمات سازمان  تامین اجتماعی بهتر باشد رضایت از وضعیت استحقاق و شایستگی بهتر است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول شماره (6) رابطه نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی (ارائه خدمات بیمه ای و درمانی)در استحقاق و شایستگی

 

فرضيه	تعداد	نوع آزمون	ضريب همبستگي	Sig	نتيجه آزمون
رابطه نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی (ارائه خدمات بیمه ای و درمانی)دراستحقاق و شایستگی	384	پیرسون	**496/0	000/0	تایید فرضیه

**. Correlation is significant at the 0. 01 level (2-tailed).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بر اساس فرضیات ارائه شده در این پژوهش و نتایج به دست آمده از طریق تحلیل مسیر، مدل مطروحه جهت این فرضیات به صورت زیر است.

عدالت اجتماعی

تحقق شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع

 

 

77/0

 

 

نحوه ارائه خدمات سازمان تامین اجتماعی

 

 

تحقق استحقاق و شایستگی

71/0

 

 

 

64/0

تحقق نظام حمایتی و بازتوزیعی

 

 

 

 

 

بحث و نتیجه گیری :

در طول تاریخ، رسالت عام دولت‌ها متفاوت بوده است، ولی تمامی این رسالت‌ها در حوزه تأمین‌اجتماعی را می‌توان به‌طور کلی در دو مقوله ایجاد آرامش و امید به آینده؛ و تأمین معاش مادی کافی و وافی برای کلیه افراد جامعه طبقه‌بندی کرد. نظام تأمین‌اجتماعی در بردارنده مجموعه‌ای از اصول، نهادها، ساختارها و سازوکارهای شناخته‌شده و روابط میان این عناصر و عوامل است که با هدف تأمین و گسترش امنیت اجتماعی و اقتصادی در حال و آینده تدوین شده و به مرحله اجرا در می‌آید. در این معنا، تأمین‌اجتماعی از سایر جنبه‌های اساسی رشد و توسعه جدا نیست و به همین اعتبار، پدیده‌ای است که با رشد اقتصادی، عدالت اجتماعی، کرامت انسانی و سرافرازی ملی پیوستگی کامل دارد. سازمان تأمین‌اجتماعی به موجب اساسنامه و قوانین حاکم بر فعالیت آن، یک سازمان بیمه‌گر اجتماعی است که مأموریت اصلی آن پوشش کارگران مزد و حقوق‌بگیر (به‌صورت اجباری) و صاحبان حرف و مشاغل آزاد (به‌صورت اختیاری) است. این سازمان، یک نهاد عمومیِ غیردولتی است که بخش عمده منابع مالی آن از محل اخذ حق‌بیمه‌ها (با مشارکت بیمه‌شده و کارفرما) - حق الناس- تأمین می‌شود و متکی به منابع دولتی - بیت المال- نیست. تکیه‌گاه اصلی این سازمان، مشارکت سه‌جانبه کارفرمایان، بیمه‌شدگان و دولت در عرصه‌های مختلف سیاستگذاری، تصمیم‌گیری‌های کلان و تأمین منابع مالی است. تعهدات این سازمان در قبال بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران، برابر استانداردهای تعیین‌شده از سوی سازمان بین‌المللی کار و اتحادیه بین‌المللی تأمین‌اجتماعی‌تنظیم شده است و بالاترین حد این استانداردها را در بر می‌گیرد. چگونگی تحقق این تعهدات و ارائه خدمات از سوی این سازمان را قانون تعیین کرده است. نابرابری و احساس نابرابری از مهمترین عوامل در احساس بی عدالتی است که پیامدهای عدیده ای در بعد فردی و اجتماعی دارد.  افزایش کژکارکردی های روان شناختی ناشی از تحمل بی عدالتی در جامعه که گاهی در قالب تعارضات خصمانه و گاهی نیز به صورت خمودگی و انفعال در برابر رویدادهای اجتماعی، تجلی می یابد و موجب ادراک نابرابری حقوق و احترام در میان عامه ی مردم می‌شود. در دنیای امروز لازم است که موضوعاتی همچون عدالت و رفاه اجتماعی، مورد توجه قرار گیرد و دولت جهت کاهش فقر و محرومیت برنامه ریزی های مناسب و سیاست اجتماعی مطلوبی را جهت بسط و گسترش برابری های اجتماعی اتخاذ نماید. با توجه به این مسئله، نهادها و سازمانهایی ایجاد شده اند. سازمان تامین اجتماعی بعنوان یک سازمان بیمه ای دارای خدمات متنوعی است، نقش و کارکردهای گستره های در هر مرحله از زندگی افراد تحت پوشش ایفا  می کند در این مقاله به نقش و تاثیر سازمان تامین اجتماعی بر عدالت اجتماعی پرداخته شد. نقش و جایگاه سازمان تامین اجتماعی در این خدمات خلاصه می شود: مقرري بيمه بيكاري كمك هزينه ازدواج، كمك هزينه زنان سرپرست خانوار متكفل فرزند حق عائله مندي و اولاد، ارايه تسهيلات مالي به بيمه شدگان شامل وام ضروري مثل وام مسكن، مستمری بازنشستگی، مستمری از کارافتادگی، مستمری بازماندگان، مقرری بیمه بیکاری، غرامت دستمزد ایام بیماری، غرامت دستمزد ایام بارداری، پرداخت هزینه وسایل کمک پزشکی، فوت (شامل مستمري بازماندگان و كمك هزينه كفن و دفن)، کمک مالی به انجمن‌هاي صنفی و تشکل‌هاي کارفرمایی و کارگری کشور، راه اندازی ‏سفرهای زیارتی و سیاحتی برای بازنشستگان و مستمری بگیران، جایگاه سازمان تامین اجتماعی، به عنوان سازمان حمایت درمانی برای افراد تحت پوشش ثابت شده است.

یافته ها تحقیق نشان داده رابطه مثبت و مستقیمی  بین نقش و جایگاه تامین اجتماعی(ارائه خدمات بیمه ای و درمانی) و  رضایت از نظام حمایتی و بازتوزیعی  وجود دارد زیرا سطح معني‌داري برابر با 000/0= Sig  و میزان همبستگی پیرسون 584/0 است. هر چه تامین اجتماعی نقش و جایگاه بهتری داشته باشد،  نظام حمایتی و بازتوزیعی مناسب تری فراهم می شود.  نظام حمایتی و بازتوزیعی؛ با این مولفه های مورد بررسی قرار گرفت: اعمال میزان درآمد مناسب برای زندگی آبرومند افراد تحت پوشش، عادلانه بودن گسترش پوشش خدمات بیمه ای در کل ایران،  پایمال شدن حق و حقوق کارگران توسط کارفرمایان با نفوذ، فرار کارفرمایانی که پارتی یا پول دارند، از دست قانون، اجرا شدن قوانین بیمه  بصورت یکسان برای همه، در دسترس همگان بودن شرح وظایف سازمان تامین اجتماعی به طور شفاف ، تعداد شعب تامین اجتماعی به اندازه کافی در مناطق مختلف، سازمان وظایف خود را در مقابله با ریسک ها و خطراتی است که زندگی، تهدید معیشت و سلامت بیمه شدگان و مستمری بگیران، به نحو شایسته، سازمان در شرایط اقتصادی نامطلوب برای ایجاد تناسب میان سطح پرداخت مستمری ها با نرخ صعودی تورم، ارائه بسته های کمک های مالی و غیرنقدی برای مساعدت به اقشاری از بازنشستگان و مستمری بگیران.

همچنین رابطه مثبت و مستقیمی بین  نقش و جایگاه تامین اجتماعی(ارائه خدمات بیمه ای و درمانی) و شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع وجود دارد زیرا سطح معني‌داري برابر با 000/0= Sig  و میزان همبستگی پیرسون 571/0 است. هر چه تامین اجتماعی نقش و جایگاه بهتری داشته باشد،  شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع مناسب تری فراهم می شود. شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع؛ با این مولفه های مورد بررسی قرار گرفت: تعداد کافی مراکز درمانی که با تامین اجتماعی قرارداد همکاری دارند، حق برخورداری از حد متوسط شرایط زیستن را به طور یکسان، برقراری مساوات و برابری در بین افراد بیمه شده تامین اجتماعی، تخصیص منابع برای همه کارفرمایان مساوات طلبانه،  شکاف عمیق اقتصادی بین افراد تحت پوشش تامین اجتماعی، حمایت های لازم دولت از سازمان تامین اجتماعی، برخورداری بیمه شدگان از حق و حقوقی  متناسب با شرح وظایف خود،  نابرابریهای اجتماعی  در بین بیمه شدگان، مناصب و مشاغل تحت شرایط مناسب و متناسب با نظام فرصتهای برابر در دسترس همگان، ثابت بودن قوانین برای افراد تحت پوشش تامین اجتماعی، نحوه برخورد کارمندان سازمان تامین اجتماعی با مردم در ادارات بر طبق مقررات، برقراری توازن اجتماعی و تأمین عمومی و تکامل همیاری اجتماعی، جلب کارگزاری های تامین اجتماعی برای رضایت مراجعه کنندگان.

و براساس یافته ها  رابطه مثبت و مستقیمی بین  نقش و جایگاه تامین اجتماعی(ارائه خدمات بیمه ای و درمانی)و شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع وجود دارد زیرا سطح معني‌داري برابر با 000/0= Sig  و میزان همبستگی پیرسون 496/0 است.  هر چه تامین اجتماعی نقش و جایگاه بهتری داشته باشد،  وضعیت استحقاق و شایستگی مناسب تری فراهم می شود. استحقاق و شایستگی؛ با این مولفه های مورد بررسی قرار گرفت: برخورداری هر بیمه شده تامین اجتماعی از جایگاه مستحق خود، در ادارات سازمان تامین اجتماعی نام و اعتبار کارکنان ناشی از شایستگی آنهاست، برنامه تعریف شده برای کارفرمایان  برای هر کاری، رسیدن به جایگاه مستحق  بیمه شدگان، برقراری برابری در قضاوت و دادرسی در برابر شکایات و انتقادات، حداکثر انعطاف در تسهیل شرایط کسب و کار متناسب با شرایط اقتصادی جامعه برای کارآفرینان توسط سازمان تامین اجتماعی، بازنگری واقع بینانه در نظام دستمزد نیروی کار در سازمان تامین اجتماعی.

همچنین میزان تأثیر نقش و جایگاه تامین اجتماعی(ارائه خدمات بیمه ای و درمانی) بر هر یک از شاخص های عدالت اجتماعی به ترتیب عبارت اند از: نظام حمایتی و بازتوزیعی(77/0)، شرایط برابر برای دسترسی به فرصتها و منابع(71/0) و استحقاق و شایستگی(64/0).

 بنابراین یکی از ابزارهای تحقق عدالت اجتماعی کشور در سطح جهانی همین هر کشوری که نظام تامین اجتماعی قوی داشته باشد در نتیجه عدالت اجتماعی رفاه اجتماعی مطلوبت تر و رضایت مردم از حاکمیت بالاتر است . تامین اجتماعی ایجاد شده برای ابزاری است در دست دولت و بعنوان یکی از اجزاء نظام جامع تامین اجتماعی تلاش نموده است با باز توزیع درآمدها عدالت اجتماعی را در جامعه تعمیم دهد. اگر چه در ارتباط با تحقق نقش تامین اجتماعی بر عدالت اجتماعی در جامعه تحقق مسائلی وجود دارد که خارج از حوزه تامین اجتماعی هستند بر مبنای اصل سوم  قانون اساسی در نظام جمهوری اسلامی  در جامعه تحقق یابد. عدالت اجتماعی زمانی مؤثر واقع می‏شود که با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جامعه، زمینه ‏های اجرا و عملی شدن بیشتری برای آن‌ها فراهم شود،  هر چند همان طور که نتایج این تحقیق نیز نشان داد سازمان تأمین اجتماعی به عنوان یک سازمان بیمه گر عمومی غیردولتی، با پوشش بیش از نیمی از جمعیت کشور از  جمله بیمه کارگران روز مزد، حقوق‌بگیر و پوشش اختیاری صاحبان حرفه و شغل‌های آزاد و خانواده های آنان است که نقش بسیاری در برخورداری از رفاه عدالت دارد و خواهد داشت. بی‏ تردید، اهتمام به تبیین یا بیان راه‌کارهای تحقق عدالت اجتماعی از طریق سازمان هایی چون تامین اجتماعی مهم ترین نکته قابل تامل است.

 

فهرست منابع

1.       ایوبی ستاره (1395)، بررسی خلاء های قانون کار با تکیه بر ضرورت عدالت اجتماعی، کارشناسی ارشد حقوق، دانشگاه خوارزمی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی

2.       ابوالحسن تنهایی حسین ، کتایون حکیمی(1391) بررسی تطبیقی رابطه بین مفهوم عدالت و هویت اجتماعی در قرن معاصر از دیدگاه هربرت بلومر (تفسیرگرا) و آنتونی گیدنز (ساخت گرا)  مطالعات توسعه اجتماعی ایران دوره 4، شماره 2، بهار 1391، صفحه 41-54

3.       اختری زینب و ابوالفضل ذوالفقاری(1396)، بررسی گفتمان عدالت اجتماعی و موانع دست یابی به آن از نظر اساتید جامعه شناسی دانشگاه های دولتی شهر تهران، فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی سال پنجم تابستان 1396 شماره 1 (پیاپی 17)

4.       الوانی، سیدمهدی و پورعزت، علی‌اصغر( 1382). عدالت اجتماعی، شالوده‌ی توسعه‌ی پایدار، ماه‌نامه‌ی کمال مدیریت، شماره‌ی 2 و 3.

5.       ایران نژاد   ابراهیم  ،  محمد حسین جمشیدی ، احمد فرشبافیان(1391) عدالت اجتماعی در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال پنجم/شماره اول  115-134

6.       بشیریه حسین(1389)، تاريخ انديشه هاي سياسي در قرن بيستم: جلد اول: انديشه هاي ماركسيستي، نشر ني.

7.       پيمايش ملي ارزش‌ها و نگرش‌هاي ايرانيان(1382)،تحقيق آزاد، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

8.       پناهی بهرام (1384)، کارکردهای تامین اجتماعی در ایران: ضرورتهای برپایی نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی، تهران، ناشر: موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی. 

9.       جمشیدی، محمد حسین؛(1380)، نظریه عدالت تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.

10.       چلبی، مسعود( 1389) تحلیل نظری منشاء و ارتباط هنجار‌های اجتماعی و نا‌برابری‌ها، مجله‌ی تحلیل اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی، شماره‌ی 4/59.

11.       حق جو،ناصر(1381)."رفاه اجتماعی و توسعه (مروری بر کارکرد برخی نهادهای حمایتی)".فصلنامه رفاه اجتماعی:77.

12.       خسروي، هدايت (1388)، سقف شيشهاي عدالت اجتماعي، چاپ اول، تهران: ناشر مؤلف.

13.       رحمانی بین کلایه، محمد صادق(1395)، بررسی رابطه احساس عدالت اجتماعی وامنیت اجتماعی پرسنل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران، علوم اجتماعی - جامعه‌شناسی، دانشگاه پیام نور استان تهران، دانشکده علوم اجتماعی.

14.       رضاپور،اکبر:(1375)، درک عدالت در میان جوانان،تهران،دانشگاه شهید بهشتی،پایان نامه کارشناسی ارشد.

15.         زارع‌ شاه‌آبادی اکبر  ، امیر مختار اسکندری‌ فرد ،  مهدی نیک‌ عهد(1393) تحلیل جامعه‌شناختی رابطه عدالت اجتماعی با اعتماد اجتماعی (مورد مطالعه: شهروندان شهر شیراز) مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال ششم/شماره سوم/ 71-86

16.       سالاروند فاطمه ( 1393)، بررسی میزان احساس عدالت اجتماعی و عوامل موثر برآن (مطالعه در بین شهروندان آبادانی)، دانشگاه علامه طباطبائی، کارشناسی ارشد جامعه شناسی. 

17.       سروش، عبدالکریم(1386) ادب صدق، ادب عدالت. تهران: موسسه‌ی فرهنگی صراط.

18.       سن، آمارتیا. (1382). توسعه و آزادی، ترجمه‌ی حسن فشارکی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت خارجه.

19.       صالحی، سید رضا.( 1388). چشم انداز آسیب ها و تهدیدهای اجتماعی ایران ، مجله‌ی گزارش، شماره‌ی 211.

20.       صفری شالی رضا (1392)، بررسی گفتمان عدالت اجتماعی در دولتهای بعد از انقلاب اسلامی ایران، دکتری تخصصی (PhD) دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم اجتماعی.

21.       صلیبا،ج.(1370)،واژه نامه فلسفه و علوم اجتماعی. ترجمه کاظم برگ نیسی و صادق سجادی،تهران:شرکت سهامی انتشار.

22.       طاهری   علی  ، هاشم آرام(1394) راهبردهای ارتقاء و توسعه شاخص‌های عدالت اجتماعی در بنگاه‌های اقتصادی، مجله علمی و پژوهشی مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال هفتم شماره دوم  85-105

23.       گر، تد رابرت. (1377). چرا انسان‌ها شورش می‌کنند؟ ترجمه‌ی علی مرشد. تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی.

24.       مردانی، حمید و دیگران(1389) تحلیلی جامعه شناختی بر احساس عدالت در بین معلمان شهر زنجان. فصلنامه‌ی علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی. شماره‌ی 51.

25.       نوایی لواسانی، محمود رحمت­اله صدیق سروستانی و محمدجواد زاهدی مازندرانی(1392)احساس عدالت و عوامل اجتماعی مرتبط با آن ، فصلنامه‌ی رفاه اجتماعی، سال سیزدهم، شماره 49.

26.       نیک پور عبدالهادی (1397)، بررسی انواع حمایت های سازمان تأمین اجتماعی نسبت به بیمه شدگان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس کارشناسی ارشد، حقوق عمومی.

27.       واعظی،احمد(1388).نقدوبررسی نظریه های عدالت،قم:موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

28.       ویژه نامه تامین(1398) آمار، سازمان تامین اجتماعی کشور.

29.       ویلیام جی. فری. (1397). مقدمه ای بر عدالت اجتماعی. مترجمین نوابخش، فتحی، مختارپور و جعفروند تهران: پژوهشکده ی چشم انداز و آینده پژوهی.

30.       هزار‌جریبی، جعفر(1390) بررسی احساس عدالت اجتماعی و عوامل موثر بر آن با مطالعه‌ی موردی شهر تهران. مجله‌ی جامعه شناسی کاربردی.شماره‌ی 43.

 

31.       Brooklyn Nemetchek(2018), A Concept Analysis of Social Justice in Global Health, Nursing Outlook, In press, corrected proof, Available online 25 December 2018.

32.       Drèzea Jean and Reetika Kherab(2017),Recent Social Security Initiatives in India, World Development, Volume 98, October 2017, Pages 555-572.

33.       Rawls John, (2000) A Theory of Justice, Oxford University Press.

34.       Wilkinson, Richard & Pickett, Kate ) 2009( The Spirit Level: Why More Equal Societies Almost Always Do Better. by Allen Lane.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sociological analysis of the role and position of the Social Security Organization in the realization of social justice.

Abstract

Analysis of the situation of social justice in any society is necessary and important. Social justice as one of the most important human ideals has long been considered by thinkers and experts, and inequality or the feeling of inequality is the most important factor in creating a sense of injustice. The present in this field and the will of nations to reduce inequality and achieve justice, especially in the modern world of various institutions and organizations have been created. The purpose of this study is to examine the sociological analysis of the role and position of the Social Security Organization on social justice. The present study is a cross-sectional study of the survey type. The statistical population of this study was all insured persons of the General Department of Social Security West of Greater Tehran from a sample of 385 people were selected by cluster sampling and simple random sampling. The information collected using SPSS software software were analyzed based on the 12 services of the Social Security Organization. The most important obligations and services of the Social Security Organization are pension, disability pension, survivors' pension, unemployment insurance benefit. , Sick pay compensation, maternity pay compensation, payment of medical supplies, marriage allowance and burial allowance. Data analysis shows that %6/2of the respondents know the role and position of social security in a very bad level, %17/4 of the respondents in a moderate level, %34/4in a moderate level, %27/5 in a good level and %14/5 in a very good level, so the majority of respondents The status of social security is considered to be moderate, and practical measures to improve it seem necessary.

Keywords: Eligibility, Equal Access, Social Security Organization, Social Justice, Opportunities and Resources.

24

 

---

[1]  دانشجوی دکتری جامعه شناسی ( سیاسی)،گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار،گرمسار، سمنان   [e-mail]

[2]  استادیار ، گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار،گرمسار، سمنان   (نویسنده مسئول)yahoo.com    @ Habibkarimian

[3]  دانشیار ، گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران غرب ،تهران، تهران                                     [e-mail]   

 

[4]  Brooklyn Nemetchek

[5]  Wilkinson, Richard & Pickett, Kate