تدوین چارچوب نظری برای تبیین رابطه رسانه، دین، و سبک زندگی با رویکردی توسعه محور
محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران
منوچهر خزائی
1
,
علی روشنایی
2
*
,
کمال جوانمرد
3
1 - دانشجوي دكتراي تخصصي جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران، دانشكده علوم انسانی، واحد آشتیان، دانشگاه آزاد اسلامي، آشتیان، ايران.
2 - استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، واحد آشتیان، دانشگاه آزاد اسلامی، آشتیان، ایران
3 - ادانشیارگروه جامعه شناسی، دانشكده علوم انسانی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران.
کلید واژه: سبک زندگی, دین, رسانه, توسعه, چارچوب نظری, تحولات فرهنگی,
چکیده مقاله :
تحولات فرهنگی و اجتماعی چند دهه اخیر در ایران موجب دگرگونی در سبک‌های زندگی شده و این دگرگونی بر نحوه گرایش به دین در میان افراد مختلف جامعه تأثیر گذاشته است. این مقاله با هدف تبیین نظری رابطه بین رسانه، گرایش دینی و سبک زندگی، به تدوین چارچوبی مفهومی بر پایه نظریه‌های جامعه‌شناختی می‌پردازد.
پژوهش حاضر با تدقیق در منابع مکتوب و متون مرتبط، در مقام معرفی رسانه، دین و سبک زندگی از روش توصیفی و در برقراری رابطه نظری بین آنها و تطبیق آن با رویکردی توسعه محور در جامعه ایران از روش تحلیلی استنتاجی بهره گرفته است. مدلی تبیینی ارائه شده تنوع سبک زندگی را بستر نگرش های دینی تحت تاثیر رسانه ها تحلیل کرده است.
چارچوب نظری ارائه شده، می‌تواند پشتوانه‌ای برای تبیین در دو عرصه پژوهش های کمی و کیفی قرار گیرد.
در این چارچوب نظری مقوله های مرتبط با رسانه شامل نوع رسانه در تعامل با مخاطب( تعاملی و شبه تعاملی)، گرایش رسانه های و سواد رسانه‌ای در نظر گرفته شده‌اند. مقوله های مرتبط با دین شامل دینداری (اعتقادی، مناسکی، تجربی و پیامدی) و گرایش دینی (گرایش به دین خصوصی، برخورد گزینشی با دین، و تکثرگرایی در دین) و سبک زندگی نیز در دو مقوله سبک زندگی معناگرایانه و مصرف‌گرایانه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد تاثیرگذاری رسانه بر دین و سبک زندگی در بستر میزان سرمایه (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نمادین) و متغیرهای مرتبط با دوگانه سنت/ مدرنیته قابل کنترل است. این چارچوب، بستری مفهومی برای درک پویایی‌های فرهنگی جامعه فراهم می‌آورد و می‌تواند به‌عنوان مبنایی نظری برای سیاست‌گذاری فرهنگی و اجتماعی در جهت توسعه متوازن و واقع‌بینانه در جامعه اسلامی ایران مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
Cultural and social developments in Iran over the past few decades have led to changes in lifestyles, and this change has affected the way people in society approach religion. This article aims to theoretically explain the relationship between media, religious orientation, and lifestyle, and develops a conceptual framework based on sociological theories. The present study, by examining written sources and related texts, uses a descriptive method to introduce media, religion, and lifestyle, and uses a deductive analytical method to establish a theoretical relationship between them and adapt it to a development-oriented approach in Iranian society. The presented explanatory model analyzes the diversity of lifestyles in the context of religious attitudes influenced by the media.The presented theoretical framework can be a support for explanation in both quantitative and qualitative research areas. In this theoretical framework, categories related to media, including the type of media in interaction with the audience (interactive and quasi-interactive), media orientation, and media literacy, are considered. Categories related to religion, including religiosity (belief, ritual, experiential, and consequential), religious orientation (tendency to private religion, selective approach to religion, and pluralism in religion), and lifestyle have also been examined in two categories of semantic and consumerist lifestyle. The results of the study show that the influence of the media on religion and lifestyle is controllable in the context of the amount of capital (economic, social, cultural, and symbolic) and variables related to the tradition/modernity duality. This framework provides a conceptual basis for understanding the cultural dynamics of society and can be used as a theoretical basis for cultural and social policy-making towards balanced and realistic development in the Islamic society of Iran.
1. اسلوين، جيمز(1380). اينترنت و جامعه، ترجمه عبا گيلوري و علي رادباوه، تهران: نشر کتابدار.
2. ام هوور، استوارت و نات لاند بای (1382) بازانديشي درباره رسانه، دين، فرهنگ، ترجمه مسعود آريايي نيا، تهران: انتشارات مركز تحقيقات صدا و سيما.
3. آشتياني، منوچهر. (1383) جامعه شناسي شناخت، تهران: نشر قطر.
4. آقایاری هیر، توکل، و داداشی، رویا (1401). بررسی تأثیر الگوی استفاده از رسانه‌های جمعی بر سبک زندگی سالم. رسانه, 33(4 (پیاپی 129) ): 89-111
5. آلستون، ویلیام پی.، میلتون یینگر و محمد لگنهاوزن،(1376) دين و چشم اندازهاي نو، ترجمة غلامحسین توكلي، قم: دفتر تبليغات اسلامی.
6. باکینگهام، دیوید (1389) آموزش رسانه‌ای، ترجمه حسین سرافراز، تهران، دانشگاه امام صادق.
7. باكاك، رابرت (1381) مصرف، ترجمه خسرو صبري، تهران: انتشارات شيرازه.
8. پستمن، نيل (1378) نقش رسانه‌های تصويری در تربيت كودكان، ترجمه صادق طباطبايي، تهران: انتشارات مؤسسه اطلاعات.
9. تامپسون، جان (1389). رسانه‌ها و مدرنیته، نظریه ي اجتماعی رسانه‌ها، ترجمه ي مسعود اوحدي، چاپ دوم، تهران: نشر سروش.
10. حامد ابوزيد، نصر. (1383) نقد گفتمان ديني، ترجمه: حسن يوسفي اشكور ي؛ محمد جواهرکلام، تهران: يادآوران.
11. ذکایی، محمد سعيد و فاخره خطيبي(1384). رابطه ي حضور در فضاي مجازي و هويت مدرن: پژوهشي در بين كاربران اينترنتي جوان ايراني، تهران: فصلنامه ي علوم اجتماعي، شماره ي 11.
12. سایت ایران لایو استیتس (12 خرداد 1404)، قابل دریافت در http://iranlivestats.ir
13. سراج زاده ، سيد حسين (1383) بررسـي تعريـف عمليـاتي دينـداري در پژوهشهاي اجتماعي در چالشهاي دين و مدرنيته، تهران، طرح نو.
14. سروش، عبدالكريم (1375) قبض و بسط تئوريـك شـريعت، تهران، انتشارات صراط.
15. سنائي نسب، هرمز؛ رشیدی جهان، حجت؛ توکلی، حکید رضا (1392) آموزه‌هاي ديني و سبك زندگي سالم در نيروهاي منظامي، مجله سبك زندگي اسلامي با محوريت سلامت ، 1(2): 9-13.
16. شجاعی زند، علیرضا، (1378) تعریف دین و معضل تجدد، نقد و نظر، ش 20 و19
17. طالبان، محمد رضا. (1380). «تعهد مذهبی و تعلق سیاسی»، نامه پژوهش، سال پنجم، شماره21-20، 1-22.
18. عباسی قادی، مجتبی،خلیلی کاشانی، مرتضی(1392)تاثیر اینترنت بر هویت ملی، تهران :پژوهشکده مطالعات راهبردی.
19. فاضل قانع، حمید،( 1392)سبک زندگی بر اساس آموزه‌های اسلامی ( با رویکرد رسانه‌ای)، مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما، تهران.
20. فرامرز قراملكي، احد، (1387) روششناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
21. فنایی، ابوالقاسم (1375). «انتظار بشر از دین، درنگی در صورت مسأله»، مجلة نقد و نظر، سال دوم، شماره 7 8، تابستان وپاییز 1375: 279 312.
22. کینگ، ساموئل (1355) جامعه شناسي، ترجمة مشفق همداني، تهران: سيمرغ.
23. گولد، جولیوس و ویلیام ل کولب (1384). فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه گروه مترجمان به کوشش محمد جواد زاهدی، تهران: انتشارات مازیار .
24. گیدنز، آنتونی (1383) چكيده آثار آنتوني گيدنز، کسل، فيليپ (ويراستار)، ترجمة حسن چاوشيان، تهران، انتشارات ققنوس.
25. گيدنز، آنتوني (1378) پيامدهاي مدرنيته، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات مرکز
26. گيدنز، آنتوني(1386) ، جامعه شناسي، ترجمة منوچهر صبوري، تهران، نشر ني.
27. گيويان، عبدالله (1377) سنجش نگرش مردم تهران راجع به نقش و كاركرد هاي دين . تهران: انتشارات شوراي فرهنگي عمومي.
28. لاریجانی، محمدجواد، (1383) نقد دینداری و مدرنیسم، تهران: انتشارات اطلاعات.
29. مطهری، مرتضی(1362) مجموعة آثار، قم: صدرا.
30. موسوی مهر، سیدمحمدمهدی(1393). تأثیرات رسانه‌ای شدن در ایجاد انگاره جدید از دین، دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق)، 21(46): 165-188.
31. مهدوي كني، محمدسعيد. (1386) دين و سبك زندگي، انتشارات تهران: دانشگاه امام صادق
32. مهدیزاده، سيد محمد ( 1392)، نظريه‌های رسانه: انديشه‌های رايج و ديدگاههای انتقادی، تهران: انتشارات همشهری.
33. ميرسندسي، سيدمحمد. (1382) ميزان و انواع دينداري دانشجويان، پايان نامـه دكتري رشته جامعه شناسي، تهران، دانشگا تربيت مدرس.
34. ويليامز، ژان، پل. (1386) )جامعه شناسي اديان، ترجمة عبدالرحيم گواهي :تهران: انتشارات علم
35. همیلتون، ملکلم (1377) جامعه شناسی دین، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: تبیان.
36. الیاده، میرچا. (1375) دین پژوهشی، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، چاپ اول، تهران: کویر.
37. يعقوبي، دوست محمود. (1395) بررسي رابطه بين ميزان دينداري و سبك زندگي، (مورد مطالعه: زنان شهراهواز) ،دو فصلنامه جامعه شناسي نهادهاي اجتماعي 3 (7): 205-240.
38. .Watson, James and Hill, Anne (2006). Dictionary of Media and Communication Studies, 7th Edition, Hodder Arnold Publication
39. Berger, Peter l. (1967) Sacred Canopy, Elements of Sociological Theory of Religion, Anchor Books/ Doubleday
40. Bourdieu, Pierre (1991). Language and Symbolic Power, Edited and Introduced, by John B. Thompson, translated by Gino Raymond Matthew Adamson, Harvard University Press, 1991.
41. Bradford, V. (2003). Theorizing religon with Bordieu against Bourdieu. Sociological Theory, 21(2), 150-174.
42. Castells. M. (1996).The rise of Network Society. The information age: Economy, society and culture. Vol1.blakwe.Oxford.
43. Chaney, D. (2012). Lifestyles. London and New York: Routledge.
44. Crano W. D. & Prislin R. (2006), Atittudes and persuasion, Annual Review of psychology, No. 57.
45. Gerbner, G and Gross, L(1976) Living with Television, Journal of Commnication, Vol. 26, Pp172-199.
46. Glock C.Y and Stark (1971).The Dimensions of Religiosity: Religion and Society in Tension, Chicago Rand McNally.
47. Hoover, Stewart, M. (1998), Mass Media Religion: The Social Sources of the electronic church. New York: sage publication,
48. Horsfield, P. (2005), Theology As A Virtualistic Entreprise, Colloquium, Marsh, C., Theology, The Arts and Pop Culture: An annotated resource list, The Expository Times, 119, 12: 589-595.
49. Jansen, Sylvia J. T. (2011). Lifestyle Method. The Measurement and Analysis of Housing Preference and Choice, 177-202.
50. Potter, W. J. (2013), Media Literacy, SAGE Publications.
51. Reis, C (2003), Digital Publishing: Humans Write, God, 2008. Rorty, Richard and Gianni
52. Rorty, R., & Vattimo, G. (2005). The future of religion. Columbia University Press
53. Stark, Rodney, Bainbridge, William Sims (1996) Religion, Deviance, and Social Control, New York: Routledge
54. Thompson, J.B (1995).Media and Modernity. In Crowley and Mitchell (eds), Communication Theory Today, 27-49.
55. UNESCO (2011) Global Media and Information Literacy
56. Wood, M. (2009). The nonformative elements of religious life: Questioning the “sociology of spirituality” paradigm. Social Compass, 56(2), 237-248.