اثربخشی برنامه توانمندسازی شغلی مبتنی بر نظریه رشدی سوپر بر کاهش تعارض متقابل کار- خانواده و نشانگان فرسودگی شغلی دانشجویان
محورهای موضوعی : روانشناسی تربیتیاحد آهنگرانزابی 1 , مهدی زارع بهرام‌آبادی 2 , عبدالله شفیع‌آبادی 3
1 - دانشجوی مقطع دکترای رشته مشاوره، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
2 - دانشیار، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب دروس علوم انسانی دانشگاهها
3 - استاد، گروه مشاوره، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
کلید واژه: فرسودگی شغلی, توانمندسازی شغلی, نظریه رشدی سوپر, تعارض متقابل کار- خانواده,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش بررسی اثربخشی توانمندسازی شغلی مبتنی بر نظریه رشدی سوپر بر کاهش تعارض متقابل کار- خانواده و نشانگان فرسودگی شغلی دانشجویان شاغل متأهل دوره‌های تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر بود. روش پژوهش نیمه آزمایشی از نوع پیش‌آزمون-پس‌آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان شاغل و متأهل بودند که از طریق روش نمونه‌گیری در دسترس 60 نفر انتخاب، سپس به صورت تصادفی در دو گروه 30 نفری آزمایش و گواهجایگزین شدند. ابزار اندازه‌گیری شامل پرسشنامه تعارضکار-خانواده کارلسون و فرسودگی شغلی مسلش بود. نتایج پژوهش نشان داد که: برنامه توانمندسازی شغلی بر کاهش تحلیل هیجانی و افزایش عملکرد فردی مؤثر بود اما بر کاهش مسخ شخصیت تأثیر معناداری نداشت. در تعارض کار-خانواده برنامه توانمندسازی بر کاهش تعارض مبتنی بر زمان و مبتنی بر توان فرسائی مؤثر بود اما بر کاهش تعارض مبتنی بر رفتار تأثیر معناداری نداشت و در ارتباط با تعارض خانواده-کار نیز به غیر از تعارض مبتنی بر زمان بر کاهش تعارض مبتنی بر رفتار و تعارض مبتنی بر توان فرسایی تأثیر معناداری مشاهده گردید. در نهایت در بررسی تفاوت در میزان اثربخشی برنامه توانمندسازی شغلی بر دانشجویان زن و مرد نتایج نشان داد: بین میزان اثربخشی برنامه توانمندسازی شغلی بر کاهش تحلیل هیجانی و مسخ شخصیت و افزایش عملکرد فردی تفاوت معناداری وجود نداشت. در تعارض متقابل کار-خانواده نیز در میزان اثربخشی برنامه توانمندسازی بر کاهش تعارض مبتنی بر زمان، تعارض مبتنی بر رفتار وتعارض مبتنی بر توان فرسائی دانشجویان مرد و زن تفاوت معناداری مشاهده نگردید. نتیجه اینکه تعارضات کار-خانواده و فرسودگی شغلی یکی از عمده‌ترین مشکلات امروزه خانواده‌ها و سازمان‌ها می‌باشد. بنابراین نیاز به برنامه‌های توانمندسازی از جمله توانمندسازی شغلی بیش از پیش احساس می‌شود.
This research was an attempt to evaluate the effectiveness of occupational development on reducing reciprocal work-family conflict and job burnout based on Super’s growth theory among working and married postgraduate students at Islamic Azad University of Shabestar. This quasi-experimental research had a pretest-posttest design with control group. The statistical population of the study inclouded all working married students, from among whom 60 were selected through convinence sampling, who were then randomly assigned to two experimental and control groups, each with 30 students. The instruments used included Carlson's work-family conflict questionner and Massac's Burnout Inventory. The results showed that occupational development program was effective in reducing emotional atrophy and enhancing personal performance but did not show any significant effect on reducing depersonalization. Regarding work-family conflict, the treatment was helpful in reducing conflicts based on time and power exhaustion, but did not show any significant effect on reducing conflicts based on behavior. Moreover, regarding work-family conflicts, it showed significant effect on conflicts not only based on time, but also based on behavior and power exhaustion. Finally, comparing different effects of occupational develop program on male and female students, the researchers found that there was no significant difference in reducing emotional atrophy, depersonalization and enhancing personal performance. As regards work-family conflict, no significant difference was observed in reducing time-based, behavior-based, and power- exhaustion based conflicts among men and women. Thus, it was concluded that work-family conflicts and job burnout are among the major familial and organizational problems. Therefore empowerment such as occupational development programs are required more than ever.
آمونسون، نورمن آی (1390). مشاوره شغلی(فرایند و فنون). ترجمه مهرداد فیرزوبخت، تهران: انتشارات ویرایش.
احمدی، احمد و خلیفه سلطانی، افتخارالسادات (1381). بررسی فرسودگی شغلی مدیران آموزش مقاطع سه گانه شهر اصفهان. مجله پژوهشیعلومانسانیدانشگاهاصفهان، دوره 13، شماره 1، صص 275-284.
امیری، مجتبی؛ اسدی، محمدرضا و دلبری راغ، فاطمه (1390). بررسی وضعیت فرسودگی شغلی در میان کارکنان بانک و ارائه راهکارهای بهبود وضعیت آن. فصلنامه مدیریت بازرگانی، شماره 7، صص37-56.
باسامی، احمد ؛ چیذری، محمد و عباسی، عنایت (1393). ارتباط بین ویژگیهای شغل و تحلیل رفتگی شغلی در میان کارشناسان سازمان جهادکشاورزی استان کردستان. مجله پژوهش‌هایترویجو آموزشکشاورزی، سال 7، شماره4، صص27-42.
بذرافکن، حسام (1391). بررسی رابطه میان تعارض کار-خانواده و سلامت روان، عملکرد شغلی و خشنودی شغلی با نقش میانجی استرس شغلی و نقش تعدیلگر سرسختی روانشناختی در کارکنان اقماری شرکت ملی حفاری ایران. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد روانشناسی صنعتی و سازمانی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
بیگی، مینا؛ ارشادی، شیوا و شیرمحمدی، ملیکا (1389). بررسی عوامل اثرگذار بر تضاد بین کار و خانواده: مطالعهای در بیمارستان‌های منتخب شهر تهران. فصلنامه علوم مدیریت ایران، دوره 5، شماره 20, صص 1-25.
بیگی فرد، سلیمه (1378). بررسی ارتباط ویژگی شخصیتی سخت رویی و حمایت اجتماعی با فرسودگی شغلی در بین کارمندان مراکز توانبخشی بهزیستی شیراز. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته روانشناسی عمومی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران.
پارسائی محمدی، پرستو؛ زارع فراشبندی، فیروزه و علوی، سلمان (1391). بررسی فرسودگی شغلی و رابطه آن با متغیرهای جمعیت شناختی در کتابداران دانشگاهی اصفهان. مجلهمطالعاتکتابداریوعلماطلاعات، سال 19، شماره 1، صص 69-88.
حقی، علی ( 1394). استرس در مشاغل، زنان را بیش از مردان دچار مشکلات روانی می‌کند.خبرگزاری سلامت ایرانیان، 6/12/1394، http://www.sinanews.ir> >.
خشوعی، مهدیه سادات و مریم، بهرامی (1393). نقش توانمندسازی روان شناختی و تعهد سازمانی بر فرسودگی شغلی معلمان. فصلنامه روانشناسی مدرسه، دوره 3، شماره 1، صص 37-54.
خواجه‌الدین، نیلوفر؛ حکیم‌شوشتری، میترا و حاجبی، احمد (1385). ارتباط درک از مرکز کنترل و نشانگان فرسودگی شغلی در پرستاران شاغل در یک بیمارستان روانپزشکی. مجلهروانپزشکیوروانشناسیبالینیایران، دوره 12،شماره 1، صص43-48.
دامنی، حسین و ایمانی، جواد (1392). بررسی رابطه توانمندسازی با خلاقیت و فرسودگی شغلی در بین معلمان مدارس ابتدائی شهرستان ایرانشهر. دومین کنفرانس بین المللی مدیریت،کارآفرینی و توسعه اقتصادی، <http://www.civilica.com>
دلاور، علی (1380). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: انتشارات رشد، چاپ اول.
رستگارخالد، امیر (1383). بررسی تعارض نقشهای شغلی- خانوادگی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن. دو ماهنامه دانشور رفتار، سال 11، شماره 4، صص 35-48.
رسولی، پریسا؛ خانگه، حمید رضا؛ فلاحی خشکناب، مسعود و رهگذر، مهدی (1388). تأثیر آموزش مدیریت زمان بر تعارض کار-زندگی در پرستاران. مجله حیات دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران، دوره 15، شماره 3، صص 5-11.
زمانی، فریبا (1386). تأثیر کار زنان بر زندگی خانوادگی. روزنامه همشهری، یکشنبه 19 فروردین 1386، سال 15، شماره 4236، ص23.
زونکر، ورنون جی (1388). مشاوره شغلی(رویکرد کل نگر). مترجمین علی محمد نظری و همکارانش، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی در دانشگاهها (سمت).
سوانسون، جین و فواد، نادیا (1381). نظریه‌های جدید مشاوره شغلی و کاربرد. ترجمه رقیه موسوی، تهران: انتشارات اصلح.
شعبانی بهار، غلامرضا؛ فراهانی، ابوالفضل و باقریان فاضل، فاطمه (1391). تعیین رابطۀ بین تعارض کار-خانواده و کیفیت زندگی رؤسا و نائب رؤسای هیأت‌های ورزشی استان همدان. پژوهشنامه مدیریت ورزشی و رفتار، سال 8، شماره 15، صص 109-122.
شفیع‌آبادی، عبدالله (1391). راهنمایی و مشاوره شغلی و نظریه انتخاب شغل. تهران: انتشارات رشد،چاپ بیست و یکم (با تجدید نظر و اضافات).
صلاحیان، افشین، متینی صدر، محمدرضا، نوری، حمدرضا و ملک پور، ندا (1393). فرسودگی شغلی و عوامل پیش بین آن. فصلنامه علمیتخصصیطبکار، سال 6، شماره 5، صص 19-29.
فضلعلی، فاطمه (1393). مشکلات شغلی و تأثیر عامل جنسیت در شغل. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی کرمانشاه، ۱۳۹۳/۰۸/۱۱. < http://pr.kums.ac.ir> .
قهرمانی، محمد، آراسته نظر، زهرا و معمار، محمدعلی (1390). بررسی تأثیر منبع کنترل در فرسودگی شغلی آموزشیاران زن نهضت سوادآموزی شهر تهران. فصلنامهمشاورهشغلیوسازمانی، دوره 3، شماره 8، صص69-84.
فیست، جس و جی فیست، گریگوری (1384). نظریه‌های شخصیت. ترجمه یحیی سید محمدی، تهران: نشر روان.
کارلسون، جان؛ اسپری، لن و لویس، جودیت (1388). خانواده درمانی تضمین درمان کارامد. شکوه ترجمه نوابی نژاد، تهران: انتشارات سازمان اولیاء و مربیان.
لیپتیک، جان جی (1390). طرح‌ریزی درمان در مشاوره حرفه‌ای. مترجمین مهدی زارع بهرام ابادی و عبدالله شفیع آبادی،تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی در دانشگاهها(سمت).
متشرعی، محمد‌حسین (1389).آزمون الگوی نظری از تعارض کار-خانواده در پرستاران بیمارستان‌های دولتی شهر شیراز. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته روانشناسی صنعتی و سازمانی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
محمدی، علی (1382). نقش تعدیل کننده کنترل شغلی در رابطه با گرانباری، ابهام و تعارض نقش در کارکنان زن تأمین اجتماعی شهر اصفهان. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته مشاوره، دانشگاه علامه طباطبائی تهران.
ملکیها، مرضیه؛ باغبان، ایران و فاتحی زاده، مریم السادات (1388). بررسی اثربخشی مدیریت تعارض کار خانواده بر کاهش تعارض کار خانواده و خانواده کار زنان شاغل. مجله مطالعات اجتماعی-روان شناختی زنان (مطالعات زنان) ، دوره 7، شماره 1، صص 133-152.
Allen, T. D., Herst, D. E., Bruck, C. S., & Sutton, M. (2000). Consequences associated with work-tofamily conflict: A review and agenda for future research. Journal of Occupational Health Psychology, 5, 278–308.
Akdağ, F. (2012). Impact of empowerment on work-family balance and employee well-being, Istanbul, Turkey. Cambridge Business & Economics Conference.
Ben-zur, H & Yagil, D. (2005). The relationship between empowerment, aggressive behaviours of customers, coping, and burnout. European Journal of Work andOrganizational Psychology, 14, (1), 81-99.
Beutell, M. (2002). Work role characteristic, family structure demand and work–family conflict. Journal of applied psychology, 61, 220–250.
Beutell NJ, Wittig-Berman, U. (2008). Work-family conflict and work-family synergy for generation X, baby boomers, and mature: Generational differences, predictors, and satisfaction outcomes. Journal of Managerial Psychology, 23, 507-523.
Bielby, T. & Bielby, D.D. (1989). Family tie; balancing commitment to work and family in dual earner houehold American socological Review, 54, 776-779.
Brown, m. (2002). Work role characteristic, family structure demand and work–family conflict. Journal of applied psychology, 61, 220–250.
Carlson, Ds., Williams, L. J. & kacmar, K. M. (2000). Construction and Initial Validation of a Multidimensional Measure, 36, (2), 76-249.
Carsten, C., Rene, A. & Bertolt, G. (2001). Effects of Vice Principals' Psychological Empowerment on Job Satisfaction and Burnout. International Journal of Educational Management; 25, (3), 252-264.
Cinamon, R, G. (2006). Anticipated work.family conflict Effect of Gender, self -Efficacy and family Background the career Development Quarterly, 54, (3), 202–215.
Cohen، G & Brower, Q. (2006). Work-family conflict management. Journal of Applied Psychology, 87, 398-407.
Forbes Farmer, J. (2011). The Effects of Staff Empowerment on Supervisory Relations, Burnout and Job Satisfaction: A Comparative Case Study of Two American Prison. International Journal of Business and Social Science, 2, (13), 21-27.
Gutek, B. Sabrina, S. & Lilian, K (1991). Rational versus gender role explannations for work family conflict. Journal of applited psychology, 76, (4), 560-568.
Heather, K. Laschinger, S. & Leiter M. (2009). Workplace empowerment, incivility, and burnout: impact on staff nurse recruitment and retention outcomes. Journal of Nursing Management, 17, (3), 302–311.
Hoffman, L. W. & Hoffman, H. J. (1985). The lives and adventures of dual-career couples. Family Therapy, 12, 123-149.
Lambert, E., & Hogan, N.L. (2010). Work-family conflict and job burnout among correctional staff. 106, (1), 19-26. National Library of Medicine National Institutes of Health. Publemid.gov.
Laschinger, S. & Heather, K. (2006). The Impact of Staff Nurse Empowerment on Person‐Job Fit and Work Engagement/Burnout. American Journal of Nursing(AJN), 30, (4), 358–367.
Magnini, V. (2009). Understanding reducing work-family conflict in the hospitality industry. Journal of Human Resources in Hospitality & Tourism, 8, (2), 119-136.
Maslach, C. & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2, (2), 99-113.
Peters, P. , Dulk, L. d. , & Lippe, T. v. (2009). The effects of timespatial flexibility and new working conditions on employees’ work-life balance: the Dutch case.Community,Work & Family, 12, (3), 279-297.
Spector, Paul E., Lapierre, Laurent M., Allen, Tammy D., Poelmans, Steven, Cooper, Cary L., O’Driscoll, Michael P., Sanchez, Juan I., Brough, Paula & Kinnunen, Ulla (2008). Family-supportive organizational perceptions, multiple dimensions of work-family conflict, and employee satisfaction: A test of model across five samples. Journal of vocational behaviorو 73, 92-106.
Salguero, A.C, González, A.M.C., & Lecea, J.M.S.M. (2010). Relationship between work- family conflict and job satisfaction: The moderating effect of gender and the salience of family and work roles. African Journal of Business Management, 4, (7), 1247-1259.
Van Daalen, G., Willemsen, T. M., & Sanders. K., (2009). Emotional exhaution and mental health problems among employees doing “people work”: The impact of job demands, job resources and family-to-work conflict. International Archives of Occupational and Environmental Health, 82, (3), 291-303.
Vilakazi, S. A. (2005). Burnout Syndrome in the Teaching Profession. Submitted fulfilment of requirement for the degree of Doctor of Education at the university Zululand.Promoter: Gabela, R.V.
Wang, X.; Kunaviktikul, W. & Wichaikhum, O. (2013). Work empowerment and burnout among registered nurses in two tertiary general hospitals.Journal of Clinical Nursing, 22, (19-20), 2896-2903.
Yildirim D, Aycan Z (2008). Nurses' work demands and work-family conflict: a questionnaire survey, 45, (9), 1366-1378