فرآیند انتخاب فناوری در صنعت بالادستی نفت و گاز ایران با لحاظ اثر سرریز از دیدگاه اقتصادی

محورهای موضوعی : دانش سرمایه‌گذاری

روح اله مددی امیری ¹ , تیمور محمدی ² , سید نصراله ابراهیمی ³ , حسین راغفر ⁴

1 - دانشجوی دکتری اقتصاد نفت و گاز-حقوق و قراردادها، دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی
2 - دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی
3 - دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
4 - دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه الزهرا (س)

تاریخ دریافت : 1399/09/16 تاریخ پذیرش : 1400/06/10 تاریخ انتشار : 1403/01/01

کلید واژه: نفت و گاز, مفهوم اقتصادی, انتقال فناوری, صنعت بالادستی, سرریز,

چکیده مقاله :

انتخاب و انتقال و توسعه فناوری، یکی از ارکان اصلی صنعت بالادستی نفت و گاز می باشد. فرآیند انتخاب فناوری در ایران با توجه به نوع مالکیت و اهمیت ویژه منابع نفت و گاز، به عنوان یکی از اجزای اصلی در بخش بالادستی این صنعت مطرح می گردد. انتخاب فناوری سازوکاری است که با هدف کسب منافع اقتصادی صورت می پذیرد. با این وجود برای رسیدن به انتقال فناوری مؤثر در این صنعت، لحاظ اثر غیرمستقیم علاوه بر اثر مستقیم آن، ضروری باشد. منظور از این اثرات غیر مستقیم در انتقال فناوری که باید در نظر گرفت موضوع سرریز فناوری است. مطالعه حاضر بر پایه روش مطالعه ای، با توجه به قوانین و منابع در دسترس، و هم راستا با مطالعات صورت گرفته می‌ باشد. در پایان، پژوهش حاضر با هدف تدوین یک مدل مفهومی ارزیابی اقتصادی، یک ساختار کمی مطالعاتی انتقال فناوری را با لحاظ اثر سرریز ارائه می دهد و بیان می گردد که عدم لحاظ اثر سرریز یکی از دلایل اصلی غیر اثر بخش بودن انتقال فناوری در کشور می باشد و در صورت اعمال اثر سرریز در محاسبات فنی و اقتصادی و مباحث قراردادی در انتخاب و انتقال فناوری می تواند موجب بهبود اثر بخشی فناوری در سطوح مختلف صنعت و حتی ملی گردد.

چکیده انگلیسی:

The selection, transfer and development of technology is one of the main pillars of the upstream oil and gas industry. The process of selecting technology in Iran, due to the type of ownership and special importance of oil and gas resources, is considered as one of the main components in the upstream part of this industry. Technology selection is a mechanism that aims to achieve economic benefits. In order to achieve effective technology, transfer in this industry, it seems necessary in terms of indirect effect in addition to its direct effect. One of these effects on technology transfer that must be considered is the issue of technology overflow. The present study is based on the study method, according to the rules and available resources, and in line with previous studies. Finally, the present study aims to develop a conceptual model of economic evaluation, a quantitative structure of transfer technology in terms of overflow effect. Lack of impact of overflow is one of the main reasons for lack of impact of technology transfer in the country. If the effect of overflow is applied in technical and economic calculations and contractual cases in the selection and transfer of technology, it can improve the effectiveness of technology at various levels of industry and even at the national level.

منابع و مأخذ:

• ابراهیمی، سید نصراله و سوگل فاضل مطلق (1392)، “مکانیزم های استفاده، انتقال و توسعه تکنولوژی در صنعت بالادستی نفت و گاز”، فصلنامه تحقیقات حقوقی (دانشگاه شهید بهشتی)، شماره 61.


• بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، (https://www.cbi.ir/)


• پیمان خواه، صادق، و هادی نیل فروشان (1390)، “ارزیابی توانمندی تکنولوژیک در سطح صنعت نفت و گاز”، همایش بین المللی نفت و گاز، تهران.


• تکلیف، عاطفه (1391)، صنعت نفت و گاز به زبان غیرفنی، تهران، انتشارت کمیل.


• خلیلی، سجاد (1395)، “جایگاه فناوری بخش بالادستی صنعت نفت در برنامه‏های پنج ساله توسعه”، اکتشاف و تولید نفت و گاز، شماره 141، 29-31.


• درخشان، مسعود (1393)، “قراردادهای نفتی از منظر تولید صیانتی و ازدیاد برداشت: رویکرد اقتصاد مقاومتی”، دوفصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره 12، 7-52.


• درخشان، مسعود و عاطفه تکلیف (1394)، “انتقال و توسعه فناوری در بخش بالا دستی صنعت نفت ایران: ملاحظاتی در مفاهیم، الزامات، چالش‏ها و راهکارها”، پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، شماره14، 33-88.


• زارع، علی و محمد رضا مختاری (1392)، “الگوهای قراردادهای انتقال تکنولوژی”، دانشنامه حقوق و سیاست، شماره 20، 11-26.


• سعیدی، علی‌محمد و مسعود درخشان (1386)، "بررسی وضعیت ذخایر اولیه و ثانویه مخازن نفتی کشور و امکان‏سنجی تولید و ازدیاد برداشت از طریق تزریق گاز در افق چشم‌انداز (1404)"، تهران: دفتر همکاری‏های فناوری ریاست‏جمهوری، معاونت انرژی.


• سیاست‏های کلی «اقتصاد مقاومتی» (1392)، ابلاغ سیاست‏های کلی «اقتصاد مقاومتی»، (http://khamenei.ir/ ).


• شبانی نژاد، مهدی؛ مهدی باقری پور و مریم خرم (1391)، “امکان سنجی روش های متداول ازدیاد برداشت در میدان مشترک گاز میعانی پارس جنوبی”، اکتشاف و تولید نفت و گاز، شماره 1391 (91)، 36-39.


• عدلی، فریبا (1384)، مدیریت دانش: حرکت به فراسوی دانش، تهران، انتشارت فراشناختی اندیشه.


• عزیزی، مجتبی، محمد حسین صبحیه و محمد رضا بمانیان (1386)، “بررسی جایگاه و اهمیت مدیریت انتقال تکنولوژی در صنعت نفت کشور”، مدیریت پروژه، شماره 6، 14-23.


• کاظمی نجف‌آبادی، عباس، غفاری، علیرضا و علی تک روستا (1394)، “ارزشگذاری اقتصادی قراردادهای بیع متقابل گازی در پارس‌جنوبی از طریق مقایسه با قراردادهای مشارکت در تولید”، پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، شماره14، 153-190.


• کردستانی، غلام رضا، و مریم کشاورز هدایتی (1389)، “سود حسابداری در برابر سود اقتصادی”، حسابدار رسمی، شماره 12، 118-125.


• طاهری، زلیخا (1389)، “بررسی تزریق گاز در مخازن گاز میعانی و تأثیر آن بر روی میزان تولید از مخزن.”، نفت و انرژی، شماره 5 (43)، 50-59.


• مجلس شورای اسلامی (1395)، قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران.


• مجلس شورای اسلامی (1390)، “قانون اصلاح قانون نفت”.


• محمدی، سیده مریم، منوچهر منطقی، زهرا محمدی، و ندا گرشاسبی نیا (1396)، “تحلیل فرآیند انتقال تکنولوژی در قراردادهای نفتی ایران مطالعه موردی تحلیل مدل جدید (IPC)”، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، شماره 54، 135-172.


• مطالعات انرژی، صنعت و معدن (گروه انرژی) (1397)، شبیه سازی مالی قرارداد فاز 11 پارس جنوبی، معاونت پژوهشهای زیربنایی و امور تولیدی، تهران، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، شماره 44.


• مطهری، سید مهدیا، سید کامران باقری و سید صالح هندی (1395)، “مقاله رهیافتی نو به ماهیت و سطوح فن آوری در بخش بالادستی صنعت نفت و گاز”، اکتشاف و تولید نفت و گاز، شماره 134، 31-40.


• میقانی نژاد، علیرضا، بهروز نوری و سید حبیب ا... طباطبائیان (1392)، “ارزیابی فاکتورهای تأثیرگذار بر اثر بخشی انتقال فناوری در سطح صنعت؛ بررسی نفت صنعت نفت کشور و مطالعات تطبیقی”، اکتشاف و تولید نفت و گاز، شماره107، 11-16.


• ناظمان، حمید و علیرضا اسلامی فر (1389)، “اقتصاد دانش بنیان و توسعه پایدار (طراحی و آزمون یک مدل تحلیلی با داده های جهانی)”، دانش و توسعه، شماره33، 184-213.


• ناظمان، حمید و علیرضا اسلامی فر (1389)، “اقتصاد دانشی هند (الگویی برای توسعه ی پایدار در ایران)”، فصلنامه مطالعات شبه قاره، شماره 2، 145-169.


• نوروزی، محمد (1394)، “بررسی چالش انتقال فناوری در قراردادهای بالادستی نفت با تأکید بر قراردادهای بیع متقابل ایران”، فصلنامه پژوهش های سیاستگذاری وبرنامه ریزی انرژی، شماره1، 39-74.


• Ablo, A. D. (2015), “Local content and participation in Ghana's oil and gas industry: Can enterprise development make a difference?” The Extractive Industries and Society, 2, 320-327.


• Alizada, F. (2014), “Protection of Know-How in Oil and Gas Technology Transfer-Contractual and Regulatory Issues.” WIPO Academy, 37.


• Asghari, M., & Rakhshanikia, M. A. (2013) “Technology transfer in oil industry, significance and challenges.” 2nd International Conference on Leadership, Technology and Innovation Management (pp. 264-271). Procedia - Social and Behavioral Sciences.


• BP Statistical Review (2016), “BP Statistical Review of World Energy June 2016.” BP Statistical Review. June. http://bp.com/statisticalreview/.


• Emmanuel, Rafael (2016) “Optimal local content requirement policies for extractive industries.” Resources Policy 244-252.


• FU, X., Pietrobelli, C. & Soete, L (2011), “The role of foreign technology and indigenous innovation in the emerging economies: technological change and catching-up.” World development, 39, 1204-1212.


• Heum, P., Kasande, R., Ekern, O. F. & Nyombi, A. (2011), “Policy and regulatory framework to enhance local content: yardsticks and best practice.” The 5th Conference & Exhibition on the Petroleum Potential and Investments Opportunities in East Africa. Uganda.


• HU, A. G., Jefferson, G. H. & Jinchang, Q (2005), “R&D and technology transfer: firm-level evidence from Chinese industry.” The Review of Economics and Statistics, 87, 780-786.


• Kavousi, Elahe Seyed, and Reza Ansari (2014), “Diagnosing Technology Transfer Processes in the Oil Industry: The case Study of National Iranian Oil Company (NICO).” International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences 4: 122-140. doi:10.6007/IJARBSS/v4-i1/518.


• Kazzazi, Abolfazl, and Behrouz Nouri (2012), “A conceptual model for local content development in petroleum industry.” Management Science Letters 2165–2174.


• Klueh, U. H., Pastor, G. & Segura, A (2009), “Policies to improve the local impact from hydrocarbon extraction: Observations on West Africa and possible lessons for Central Asia.” Energy Policy, 37, 1128-1144.


• Klueh, U. H., Pastor, G., Segura, A. & Zarate, (2007), “Inter-Sectoral Linkages and Local Content in Extractive Industries and Beyond-The Case of Sao Tome and Principe,” International Monetary Fund.


• Liu, Sifeng, Zhigeng Fang, Hongxing Shi, and Benhai Guo (2009), “Theory of science and technology transfer and applications.” Auerbach Publications.


• Li-Hua, R. & Khalil, T. M. (2006), “Technology management in China: a global perspective and challenging issues.” Journal of Technology Management in China, 1, 9-26.


• Marin, A. & Bell, M. (2006), “Technology spillovers from foreign direct investment (FDI): the active role of MNC subsidiaries in Argentina in the 1990s.” The Journal of Development Studies, 42, 678-697.


• Mohamed, M., M, Areish & Barjoyal, B. (2013), “The Effect of Technology Transfer on Human Recourse Development in Oil and Gas Industry.” Human Resource Management Research, 3, 4.


• Ovadia, Jesse Salah (2016) “Local content policies and petro-development in Sub-Saharan Africa: A comparative analysis.” Resources Policy 20-30.


• Ovadia, Jesse Salah (2014), “Local content and natural resource governance: The cases of Angola and Nigeria.” The Extractive Industries and Society, 1, 137-146.


• Rahali, A. S. & Bendiabdellah, A. (2015), “The Role of Algerian Universities in National Innovation System (NIS).” International Journal of Information and Education Technology, 5, 215.


• Saad, Mohammed, and Girma Zawdie (2005), “From technology transfer to the emergence of a triple helix culture: The experience of Algeria in innovation and technological capability development.” Technology Analysis and Strategic Management 17 (1): 89-103.


• Salim, A., Razavi, M. R. & Afshari-Mofrad, M. (2017), “Foreign direct investment and technology spillover in Iran: The role of technological capabilities of subsidiaries.” Technological Forecasting and Social Change, 122, 207-214.


• Sawada, N. (2010), “Technology gap matters on spillover.” Review of Development Economics, 14, 103-120.


• The World Bank Group (2016), “Energy Overview”. September 22. http://www.worldbank.org/.


• World Energy Council (2016), “World Energy Resources 2016.” World Energy Council. October. https://www.worldenergy.org/.