مجازات‌ خودکشی(ناموفق) بر اساس قاعده «التَعزیرُ لِکُلِ عَملٍ حَرام» در حقوق ایران، با رویکردی بر فقه اسلامی

محورهای موضوعی : فقه الجزاء

محمدحسین دانشفر ¹ , مسعود حیدری ² , محمود مالمیر ³ , محمود اشرافی ⁴

1 - دانشجوی دکترا حقوق جزا و جرم شناسی، واحد خوراسگان،دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.
3 - دانشیار گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.
4 - استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/08/18 تاریخ پذیرش : 1399/12/26 تاریخ انتشار : 1400/06/01

کلید واژه: خودکشی, مجازات, قاعده التعزیر لکل عمل حرام, فقه, حقوق,

چکیده مقاله :

خودکشی متضاد با فطرت بوده و در اسلام به صورت مؤکّد مورد نهی و وعید قرار گرفته است. سؤال اصلی پژوهش امکان تعیین مجازات تعزیری برای فرد اقدام‌کننده به خودکشی ناموفق بر اساس قاعدهالتَعزیرُ لِکُلِ عَملٍ حَراماست. در قانون، تنها به مجازات تعزیری معاونت به خودکشی از طریق ابزار رسانه‌ای و مخابراتی پرداخته شده است و مجازات حبس از 91روز تا ۱سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات را برای فرد خاطی در نظر گرفته لذا با توجه به عدم جرم‌انگاری آن در قانون مجازات اسلامی و بر اساس ماده ی ۱ ق.م.ا و اصول بیستم و بیست‌و‌دوم و سی‌و‌چهارم قانون اساسی تعیین مجازات خودکشی بر اساس قاعدهالتعزیر لکل عمل حرام امکان‌پذیر است، بنابراین با بررسی این مسئله در فقه مذاهب خمسه می‌توان مجازات تعزیری مناسب با توجه به فرد و عمل انجام شده تعیین نمود. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته و دریافته است که افراد را بر اساس عمل ارتکابی به مجازات‌های تعزیری یا اقدامات تامینی وتربیتی مناسب همچون؛ نصیحت به وسیله قاضی دادگاه، اخطار و تذکر یا اخذ تعهد کتبی به عدم تکرار جرم، حبس تعزیری، تنبیه بدنی و... محکوم نمود.

چکیده انگلیسی:

Suicide is contrary to nature and is strictly forbidden in Islam. The main question of the research is the possibility of determining the ta'zir punishment for a person who commits unsuccessful suicide according to the rule of "ta'zir for all forbidden acts". In the law, only the punishment of the deputy for suicide through media and telecommunication tools has been dealt with, and the punishment of imprisonment from 91 days to 1 year or a fine from five million rials to twenty million rials or both punishments is considered for the offender. Considering that it is not criminalized in the Islamic Penal Code and according to Article 1 of the Penal Code and the twenty-twenty-second and thirty-fourth principles of the Constitution, it is possible to determine the punishment for suicide based on the rule of "ta'zir for all forbidden acts". The jurisprudence of the five religions can be determined as an appropriate punishment according to the person and the act performed. The present research has been done in a descriptive-analytical method and has found that individuals are punished with ta'zir punishments or appropriate security and training measures such as; Advice by the judge of the court, warning and warning or obtaining a written commitment sentenced not to repeat the crime, imprisonment, corporal punishment, etc.

منابع و مأخذ:

قرآن‌کریم

ابن الجَلَّاب مالکی، عبیدالله بن الحسین(1428ق)، التفریع فی فقه الإمام مالک بن أنس، بیروت: دارالکتب العلمیة.

ابن براذعی مالکی،خلف بن أبی‌القاسم(1423ق)، التهذیب فی اختصار المدونة، دبی: دارالبحوث للدراسات الإسلامیة وإحیاء التراث.

ابن تیمیة حرانی،عبدالسلام بن عبدالله(1404ق)، المحرر فی الفقه على مذهب الإمام أحمد بن حنبل،ریاض: مکتبة المعارف.

ابن رشد قرطبی، محمد بن أحمد(1408ق)،البیان والتحصیل والشرح والتوجیه والتعلیل لمسائل المستخرجة، بیروت: دارالغرب الإسلامی.

ابن عابدین، محمد أمین بن عمر(1412ق)، رد المحتار على الدر المختار،بیروت: دارالفکر.

ابن عبد البر قرطبی، یوسف بن عبدالله(1400ق)، الکافی فی فقه أهل المدینة، ریاض: مکتبة الریاض الحدیثة.

ابن فهد حلی، احمد بن محمد(1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع‌، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.

ابن قدامة مقدسی، عبدالرحمن بن محمد(بی‌تا)، الشرح الکبیر على متن المقنع، دار الکتاب العربی للنشر والتوزیع.

ابن مفلح حنبلی،محمد(1424ق)، کتاب الفروع ومعه تصحیح الفروع لعلاء الدین علی بن سلیمان المرداوی، مؤسسة الرسالة.

ابن مودود موصلی،عبدالله بن محمود(1356ق)، الاختیار لتعلیل المختار،قاهره: مطبعة الحلبی.

ابن نجیم، زین الدین بن إبراهیم(بی‌تا)، البحر الرائق شرح کنز الدقائق،بی‌جا: دارالکتاب الإسلامی.

اسلامى تبار و الهی منش، شهریار و محمدرضا(1386)، مسائل اخلاقى و حقوقى در قتل ترحم آمیز، تهران: انتشارات مجد.

اِسماعیل صینى، محمود(1414ق)، المکنز العربى المعاصر، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.

اَشعث کوفی، محمد بن محمد(بی‌تا)، جعفریات(الاشعثیات)، تهران: مکتبه نینوی.

أصبحی المدنی،مالک بن أنس(1415ق)، المدونة،بیروت: دارالکتب العلمیة.

اِقبال، احمد شرقاوی(1993م)، معجم المعاجم، بیروت: دارالغرب الاسلامی.

انصاری، زکریا بن محمد(بی‌تا)، الغرر البهیة فی شرح البهجة الوردیة، بی‌جا: المطبعة المیمنیة.

انصاریان، حسین(1383)، ترجمه قرآن(انصاریان)، قم: انتشارات اسوه.

ایروانی، محمدباقر(1432ق)، دروس تمهیدیّة فی القواعد الفقهیّة، قم: دارالفقه للطباعة والنشر.

آخوندی، علی (بی‌تا)، تهذیب الاحکام، بی‌جا.

بحر العلوم، سید علاءالدین(بی‌تا)، مصابیح الأصول، دار الزهراء.

بهوتى حنبلى، منصور بن یونس(1414ق)، دقائق أولی النهى لشرح المنتهى المعروف بشرح منتهى الإرادات، عالم الکتب.

پناغی و غلام‌رضایی، لیلا و مریم(1390)، ارزیابی و مدیریت خودکشی، تهران: ناردیس.

پناغی و همکاران، لیلا(1387)، بررسی فراوانی خودکشی دانشجویی و ارتباط آن با خصوصیات جمعیت‌شناختی در سال‌های 82-86 در مراکز پزشکی قانونی سراسر کشور، همایش ملی پزشکی قانونی.

جزائری، سید عبدالله(بی‌تا)، التحفة السنیة فی شرح النخبة المحسنیة، بی‌جا.

جواهری، محمدتقی(بی‌تا)، غایة المأمول، مجمع الفکر الإسلامی.

حدادی حنفی، أبوبکر بن علی(1322ق)، الجوهرة النیرة، بی‌جا: المطبعة الخیریة.

حر عاملی، محمد بن حسن(1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشّریعة، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.

حسینی شیرازی، سیدمحمد(1414ق)، الفقه، القواعد الفقهیة، بیروت: المرکز الثقافی الحسینی.

حصکفی حنفی، محمد بن علی(1423ق)، الدر المختار شرح تنویر الأبصار وجامع البحار، بیروت: دارالکتب العلمیة.

حکیم، سیدعبدالصاحب(بی‌تا)، منتقى الأصول، نجق اشرف: مطبعة الأمیر.

حمیری، عبدالله بن جعفر(بی‌تا)، قرب الاسناد، تهران: مکتبه نینوی.

خازن، علی بن محمد(1415ق)، لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت: دارالکتب العلمیة،.

خسروانى، علیرضا(1390)، تفسیر خسروى، تهران: کتابفروشى اسلامیه.

خنفر،حازم(بی‌تا)، الحاشیة العثیمینیة على زاد المستقنع، بی‌جا.

خوئی، سید ابوالقاسم(1396ق)، مبانی تکملة المنهاج، قم: بی‌جا.

دسوقی مالکی،محمد بن أحمد(بی‌تا)، حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر،بی‌جا: دارالفکر.

دَّمِیری شافعی، محمد بن موسى(1425ق)، النجم الوهاج فی شرح المنهاج، جده: دارالمنهاج.

دورکیم، امیل(1378)، خودکشی، ترجمة نادر سالارزاده امیری، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.

دهخدا، علی اکبر(1377)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

ذهنى تهرانى، سیدمحمدجواد(1373)، عناوین الاحکام؛ ترجمه وشرح متن لمعه،قم: کتابفروشى وجدانى.

راجحی، عبدالعزیز بن عبدالله(بی‌تا)، فتاوى منوعة،دروس صوتیة قام بتفریغها موقع الشبکة الإسلامیة.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، لبنان، دارالعلم.

رافعی قزوینی،عبدالکریم بن محمد(1417ق)، العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر،بیروت: دارالکتب العلمیة.

رافعی قزوینی،عبدالکریم بن محمد(1417ق)، العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر،بیروت: دارالکتب العلمیة.

روحانی، سید محمد صادق(بی‌تا)، فقه الصادق، بی‌جا.

سایس، محمد علی(2002م)، تفسیر آیات الأحکام، المکتبة العصریة للطباعة و النشر.

سبزواری، سیدعبدالأعلى(1417ق)، تهذیب الأصول، بیروت: المنار.

سرخسی، محمد بن أحمد(1414ق)، المبسوط، بیروت: دارالمعرفة.

سلمان،عبدالعزیز بن محمد(بی‌تا)، الأسئلة والأجوبة الفقهیة، بی‌جا.

شافعی،محمد بن إدریس(1410ق)، الأم، بیروت: دارالمعرفة.

شریفی اشکوری، الیاس(1381)‌، فقرات فقهیه‌، قم: آل ایوب.

شهیدثانی، زین الدین بن علی(1419ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.

شیخ انصاری، مرتضی(1419ق)، فرائد الأصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی.

شیخ انصاری، مرتضی(بی‌تا)، قاعدة لا ضرر و الید و الصحة و القرعة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

شیخ انصاری، مرتضی(بی‌تا-ب)، مطارح‌ الأنظار، قم: موسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث.

صدر، سیدمحمدباقر(1395ق)، المعالم الجدیدة للأصول، تهران: مکتبة النجاح.

طباطبایى، سیدمحمدحسین(1374)، ترجمه تفسیر المیزان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.

طباطبایی،سیدمحمدحسین(1387)،معنویت تشیع،سپر.

طبرسى، فضل بن حسن(1375)، ترجمه تفسیر جوامع الجامع، مشهد: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى.

طبرسى، فضل بن حسن(بی‌تا)، ترجمه تفسیر مجمع البیان، تهران: فراهانى.

طبسی، نجم الدین(بی‌تا)، النفی والتغریب، بی‌جا.

طوسی، ابن حمزه(1408ق)، الوسیلة، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی.

طوسی، محمد بن حسن(1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.

طوسی، محمد بن حسن(1390)، الاستبصار، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

عاصمی حنبلی،عبدالرحمن بن محمد(1397ق)، حاشیة الروض المربع شرح زاد المستقنع، بی‌جا.

عدة من الأفاضل(1415ق)، الرسائل الأربع: قواعد أصولیة و فقهیة، قم: موسسه امام صادق علیه‌السلام.

علامه حلی، حسن بن یوسف(1419ق)، مختلف الشیعة، قم: موسسه نشر اسلامی.

عمرانی شافعی، یحیى بن أبی‌الخیر(1421ق)، البیان فی مذهب الإمام الشافعی، جده: دارالمنهاج.

غمراوی، محمد(بی‌تا)، السراج الوهاج على متن المنهاج، بیروت: دارالمعرفة للطباعة والنشر.

فاضل هندی، محمد بن حسن(بی‌تا)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.

فراهیدی، خلیل بن احمد(بی‌تا)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.

فقعانى، على بن على(1418ق)، الدر المنضود فی معرفة صیغ النیات و الإیقاعات و العقود- رسالة فی العقود و الإیقاعات‌،قم،: مکتبة إمام العصر( عج) العلمیة.

فوزان،صالح(1423ق)، الملخص الفقهی،ریاض: دارالعاصمة.

فیروز آبادی، سید مرتضى(1385ق)، عنایة الأصول فی شرح کفایة الأصول، نجف اشرف: مطبعة النجف.

قرائتى، محسن(1388)، تفسیر نور، قم: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن.

قطان حلی، محمد بن شجاع(1424ق)، معالم الدین فی فقه آل یاسین دورة فقهیة کاملة على وفق مذهب الإمامیة‌، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.

کلینی، محمد بن یعقوب(1367)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

کلوذانی،محفوظ بن أحمد(1425ق)، الهدایة على مذهب الإمام أبی عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل الشیبانی،مؤسسة غراس للنشر والتوزیع.

گلپایگانی، سیدمحمدرضا(بی‌تا)، الدر المنضود، بی‌جا.

مالکی مصری، خلیل بن إسحاق(1429ق)، التوضیح فی شرح المختصر الفرعی لابن الحاجب،مرکز نجیبویه للمخطوطات وخدمة التراث.
قاضی عبدالوهاب، عبدالوهاب بن علی(1420ق)، الإشراف على نکت مسائل الخلاف، دارابن حزم.

مالکی مصری،خلیل بن إسحاق(1429ق)، التوضیح فی شرح المختصر الفرعی لابن الحاجب،مرکز نجیبویه للمخطوطات وخدمة التراث.

مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى(1406ق)، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم: کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی‌.

محقق حلی، جعفر بن حسن‌(1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، قم: مؤسسه اسماعیلیان‌.

مدنی تبریزی، سید یوسف(1403ق)، درر الفوائد فی شرح الفرائد، قم: مکتبه بصیرتی‌.

مرداوی حنبلی، علی بن سلیمان(بی‌تا)، الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.

مروج جزائری، سیدمحمدجعفر(بی‌تا)، منتهى ‌الدرایة، بی‌جا.

مصطفوی، حسن(1408ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب للترجمه و النشر.

مظفر، محمدرضا(1370)، أصول الفقه، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

معین، محمد(1387)، فرهنگ فارسی معین، تهران: فرهنگ‌نما کتاب آراد.

مغنیه، محمدجواد(1378)، ترجمه تفسیر کاشف، قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم).

مقدس اردبیلی، احمد بن محمّد(بی‌تا)، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر(1374)، تفسیر نمونه‌، تهران: دارالکتب الاسلامیه‌.

مکارم شیرازی، ناصر(1383)، تعزیر و گستره آن، قم: مدرسه الامام علی بن ابی‌طالب علیه السلام.

مکارم شیرازی، ناصر(1425ق)، تعزیر و گستره آن‌، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع).

مکارم شیرازى، ناصر(1371)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة.

منتظری نجف‌آبادى، حسین على(1409ق)، مترجم: صلواتى، محمود و شکورى، ابوال، مبانى فقهى حکومت اسلامى، قم: مؤسسه کیهان.

‌موسوی بجنوردى، سید حسن(1377)، القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی.

میارة مالکی،محمد بن أحمد(1429ق)، الدر الثمین والمورد المعین (شرح المرشد المعین على الضروری من علوم الدین)، قاهره: دارالحدیث.

نجفی، محمدحسن،(1404ق)، جواهر الکلام، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.

نراقى، مولى أحمد(1408ق)، عوائد الایام، قم: الغدیر.

نمازی، علی(1405ق)، مستدرک سفینة البحار، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

نوری، میرزاحسین(1409ق)، مستدرک الوسایل، بیروت: موسسه آل البیت (ع).

نووی، یحیى بن شرف(بی‌تا)، المجموع شرح المهذب ((مع تکملة السبکی والمطیعی))، بیروت: دارالفکر.

هاشمی بغدادی،محمد بن أحمد(1419ق)، الإرشاد إلى سبیل الرشاد،مؤسسة الرسالة.

یزدى، سید مصطفى محقق داماد(1406ق)‌، قواعد فقه‌، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى‌.

Gullota, edited by Thomas P. (2002). The encyclopedia of primary prevention and health promotion. New York: Kluwer Academic/Plenum.

Hawton K, van Heeringen K (2009). "Suicide". Lancet. 373 (9672).

Kilgus M, Maxmen J, Ward N. (2019) Essential psychopathy & Its Treatment. 4th Edition. New York, Norton & Company ltd.

Krug, Etienne (2002). World Report on Violence and Health (Vol. 1). Genève: World Health Organization.

Oct 25]. Available from: URL: http://www.who. Int /mental _health prevention/ suicide/ suicideprvent /en

Stedman's medical dictionary (2006). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-3390-8.

World Health Organization. Suicide Preven on (SUPRE). [Cited 2008