بازخوانی و تأملی فقهی در مجازات ارتداد فطری خنثای مشکل

محورهای موضوعی : فقه الجزاء

پیام فروزنده(نویسنده مسئول) ¹ , صالح منتظری ²

1 - دانشجوی دکتری تخصصی حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه تهران، تهران.
2 - استادیار گروه حقوق اسلامی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری و طلبه درس خارج فقه و اصول، تهران.

تاریخ دریافت : 1401/08/13 تاریخ پذیرش : 1401/10/24 تاریخ انتشار : 1402/01/01

کلید واژه: قاعده درء, طبیعت ثالثه, ارتداد, خنثی, حدود,

چکیده مقاله :

ماهیت فقهی خنثی در تعلق احکام بر این خنثی تأثیرگذار خواهد بود. برخی از فقها برای خنثی طبیعت ثالثه در نظر گرفته‌اند؛ نتیجه این مبنا عدم اجرای هیچ‌گونه حد ارتداد فطری بر خنثی خواهد بود، اما این نظر در مقابل مبنای مشهور فقها قرار دارد که جنس انسان را محصور در مذکر و مؤنث دانسته‌اند. سه قول دیگر موجود دراین‌خصوص، یعنی قول الحاق خنثی در مجازات ارتداد فطری، به زن یا مرد یا تخییر در اجرای یکی از آن دو حد، بر مبنای نظر مشهور است؛ این در حالی است که مبنای انحصار جنس انسان در مذکر و مؤنث بودن موردانتقاد بوده و اشکالات متعددی بر آن وارد است. قدر متیقن این اشکالات، ازبین‌رفتن علم اجمالی به مرد یا زن بودن خنثی و درنتیجه فقدان مبنای استوار برای هر سه قول پیش‌گفته، خواهد بود. در این نوشتار، نگارندگان ضمن بررسی اقوال فقها، به این نتیجه دست یافته‌اند که فارغ از پذیرش هریک از مبانی پیش‌گفته، اعمال هریک از حد ارتداد فطری زن یا مرد بر خنثی با مشکل مواجه بوده و درنتیجه نظر مشهور فقهای امامیه که خنثی را در ارتداد فطری ملحق به زن می‌دانند، موردنقد است. بلکه عمل او مشمول قاعده التعزیر لکل عمل حرام خواهد شد.

چکیده انگلیسی:

The jurisprudential nature of the neutral will affect this neutral in the assignment of rulings. Some jurists have considered third nature to be neutral. The result of this basis will be the non-implementation of any hadd (punishment) of natural apostasy on the neutral, but this opinion is against the well-known view of most jurists, who consider the human sex to be limited to male and female. The three other views in this regard, i.e. the view of neutral attachment in the punishment of innate apostasy, to a woman or a man, or optional in the implementation of one of those two hadds, are based on the most jurists views. This is despite the fact that the basis of the monopoly of human gender in being male and female has been criticized and there are many problems with it. The sure value of these problems will be the disappearance of the abstract knowledge of male or female neutrality and, as a result, the lack of a solid basis for all three aforementioned views. In this article, while examining the views of jurists, the authors have come to the conclusion that regardless of the acceptance of each of the aforementioned bases, the application of each of the hadd of natural apostasy of a woman or a man to the neutral has faced problems. As a result, the view of most Imamiyyah jurists, who consider the neutral in the innate apostasy of the woman, is criticized. Rather, his action will be subject to the Principle of "Al-Ta'zir li Kul Amal Al-Haram ".

منابع و مأخذ:
_||_

1.    قرآن کریم.
2.    ابن‌بابویه، محمّد بن على. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. (چاپ دوم). قم: راهیاب: نرم‌افزار جامع الأحایث، مؤسسه‌ی نرم افزاری نور.
3.    ابن‌حیون، نعمان بن محمد مغربى. (1385ق). دعائم الإسلام. (چاپ دوم). قم: راهیاب: نرم‌افزار جامع الاحادیث، مؤسسه نرم افزاری علوم اسلامی نور.
4.    ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. (چاپ سوم). بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر.
5.    احسایى، ابن‌ابى جمهور. (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة. (چاپ اول). قم: دار سید الشهداء.
6.    اراکى، محمدعلی. (1421ق). کتاب الصلاة. (چاپ اول). قم: دفتر جناب مؤلف.
7.    اردبیلی، سید عبدالکریم. (1427ق). فقه الحدود و التعزیرات. (چاپ دوم). قم: مؤسسه النشر لجامعه المفید.
8.    اردبیلی، محمدعلی. (1397). کلیات حقوق جزا. (چاپ اول). تهران: میزان.
9.    ایروانى، باقر. (1426ق). دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیة. (چاپ سوم). قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
10.    بجنوردی، سید محمد. (1401ق). قواعد فقهیه. (چاپ سوم). تهران: مؤسسه عروج.
11.    بحر العلوم، محمد بن محمدتقی. (1403ق). بلغة الفقیه. (چاپ چهارم). تهران: منشورات مکتبة الصادق.
12.    بحرانى آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
13.    ترحینی عاملى، محمدحسن. (1427ق). الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة. (چاپ چهارم). قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
14.    تسترى، اسدالله کاظمى. (Sivil law) (بی‌تا). مقابس الأنوار و نفائس الأسرار. (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
15.    جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودى. (1423ق). موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم‌السلام. (چاپ اول). قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت(علیهم السلام).
16.    جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود‌هاشمی شاهرودى. (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام. (چاپ اول). قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام.
17.    حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة. (چاپ اول). قم: مؤسسه‌ی آل البیت علیهم‌السلام.
18.    حسینی مراغی، عبدالفتاح. (1417ق). العناوین الفقهیة. (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
19.    حسینى حائرى، سید کاظم. (1415ق). القضاء فی الفقه الإسلامی. (چاپ اول). قم: مجمع اندیشه اسلامى.
20.    حسینى عاملى، محمدجواد بن محمد. (بی‌تا)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط - القدیمة). (چاپ اول). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
21.    حلّی، تقی الدین ابو محمد حسن بن علی بن داود. (بی‌تا). رجال ابن‌داود. قم: راهیاب: نرم‌افزار درایه النور، مؤسسه نرم‌افزاری علوم اسلامی نور.
22.    خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۹۴). درس خارج فقه (نماز مسافر). تقریرات مخطوط صالح منتظری.
23.    خامنه‌ای، سید علی. (1398). متن درس خارج فقه در موضوع غنا و موسیقی. (چاپ دوم). تهران: انتشارات فقه روز (وابسته به انتشارات انقلاب اسلامی).
24.    خمینی، روح‌الله. (1423ق). ولایت فقیه. (چاپ دوازدهم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره.
25.    خمینی، روح‌الله. (بی‌تا). تحریر الوسیلة. (چاپ اول). قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
26.    خویی، ابوالقاسم. (1391). مبانی تکملة المنهاج. (ترجمه: علیرضا سعید). (چاپ سوم). تهران: خرسندی.
27.    خویی، ابوالقاسم. (۱۴۲۲ق). موسوعه الامام الخویی (مبانی تکملة المنهاج). قم: راهیاب: نرم‌افزار جامع فقه اهل‌بیت علیهم‌السلام، مؤسسه نرم‌افزاری علوم اسلامی نور.
28.    خویی، ابوالقاسم. (بی‌تا). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه. قم: راهیاب: نرم‌افزار درایه النور، مؤسسه نرم‌افزاری علوم اسلامی نور.
29.    دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا. (چاپ دوم). تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
30.    روحانى، سید محمدصادق. (1412ق). فقه الصادق (ع). قم: راهیاب: نرم‌افزار جامع فقه اهل‌بیت علیهم‌السلام، مؤسسه نرم‌افزاری علوم اسلامی نور.
31.    سبحانی، جعفر. (۱۳۹۰ و ۱۳۹۱). درس خارج فقه (کتاب الحدود و التعزیرات و کتاب الدیات). راهیاب: اینترنت، مدرسه فقاهت.
32.    سبحانی، جعفر. (1420ق). الموجز فی اصول الفقه. (چاپ دوم). قم: مؤسسة امام صادق علیه السلام.
33.    سبحانی، جعفر. (1429ق). رساله توضیح المسائل (سبحانی). (چاپ سوم). قم: مؤسسه امام صادق(ع).
34.    سبزوارى، سید عبد الأعلى. (1413ق). مهذّب الأحکام. (چاپ چهارم). قم: مؤسسه المنار - دفتر ایشان.
35.    سید مرتضی، علی بن حسین. (1415ق). الإنتصار فی انفرادات الإمامیة. (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
36.    سیستانى، سید على. (1417ق). منهاج الصالحین. (چاپ پنجم). قم: دفتر آیت‌الله سیستانی.
37.    سیستانى، سید على. (بی‌تا). قاعدة لا ضرر و لا ضرار. قم: راهیاب: نرم‌افزار جامع فقه اهل بیت علیهم‌السلام، مؤسسه نرم‌افزاری علوم اسلامی نور.
38.    شبیری زنجانی، سید موسی. (1419ق). کتاب نکاح (تقریرات درس خارج فقه). (چاپ اول). قم: مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز.
39.    شوشتری، محمدتقی. (1410ق). قاموس الرجال. (چاپ دوم). قم: مؤسسه النشر الإسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. 
40.    شهید ثانى، زین الدین بن علی. (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى ـ کلانتر). (چاپ اول). قم: کتابفروشى داورى.
41.    شهید ثانى، زین الدین بن علی. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائعالإسلام. (چاپ اول). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
42.    شهید ثانى، زین الدین بن علی.‎‏‏ (1416ق). تمهید القواعد الأصولیة و العربیة. (چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
43.    شهید ثانى، زین الدین بن علی. (1422ق). حاشیة شرائع الإسلام. (چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
44.    شهید ثانى، زین الدین بن علی. (بی‌تا). روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان (ط-القدیمة). (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
45.    شهید صدر، محمد. (1420ق). ما وراء الفقه. (چاپ اول). بیروت: دار الاضواء للطباعة و النشر و التوزیع.
46.    شهیدی، محمدتقی. (1398). درس خارج فقه. راهیاب: اینترنت، مدرسه فقاهت.
47.    شیخ مفید، محمد بن محمد. (1413ق). الإعلام بما اتفقت علیه الإمامیة من الأحکام. (چاپ اول). قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
48.    صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. (چاپ هفتم). بیروت. دار إحیاء التراث العربی.
49.    صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر. (1421ق). جواهر الکلام فی ثوبة الجدید. (چاپ اول). قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.
50.    طباطبایی قمّى، سید تقى. (۱۴۱۳ق). عمدة المطالب فی التعلیق على المکاسب. (چاپ اول). قم: کتابفروشى محلاتى.
51.    طباطبائی یزدی، محمدکاظم. (1421ق). حاشیة المکاسب (للیزدی). (چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
52.    طبرسی، فضل بن حسن. (1410ق). الموتلف من المختلف بین ائمة السلف. (چاپ اول). مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة.
53.    طوسی، محمد بن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. (چاپ سوم). تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثارالجعفریة.
54.    طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف. (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
55.    طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۱۷ق). العده فی اصول الفقه. (چاپ اول). قم: راهیاب: نرم‌افزار جامع اصول فقه، مؤسسه نرم‌افزاری علوم اسلامی نور.
56.    طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). الرجال. قم: راهیاب: نرم‌افزار درایه النور، مؤسسه نرم‌افزاری علوم اسلامی نور.
57.    عاملی، یاسین عیسی. (1413ق). اصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة. (چاپ اول). بیروت: دار البلاغه للطباعة و النشر و التوزیع.
58.    عبدالرحمان، محمود. (بی‌تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة. نرم‌افزار جامع فقه اهل بیت.
59.    علامه حلّى، حسن بن یوسف. (بی‌تا). خلاصه الأقوال فی معرفه احوال الرجال. قم: راهیاب: نرم‌افزار درایة النور، مؤسسه نرم‌افزاری علوم اسلامی نور.
60.    علامه مجلسى، محمدباقر بن محمدتقی. (1403ق). بحار الأنوار (ط - بیروت). (چاپ دوم). بیروت.
61.    علی یاری، علی. (1421ق). إیضاح الغوامض فی تقسیم الفرائض. (چاپ دوم). قم: بنیاد فرهنگ اسلامی.
62.    علیدوست، ابوالقاسم. تقریرات درس مکاسب محرمه. تقریرات مخطوط صالح منتظری.
63.    فاضل هندی، محمد بن حسن. (۱۴۱۶ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
64.    فیومى، احمد بن محمد. (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. (چاپ اول). قم: منشورات دار الرضی.
65.    قرشی، علی‌اکبر. (1412ق). قاموس قرآن. (چاپ ششم). تهران: دار الکتب الاسلامیۀ.
66.    کاشف الغطاء، جعفر بن خضر. (1422ق). کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء (ط - الحدیثة). (چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
67.    کلینى، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (ط – الإسلامیة). (محقق/ مصحح: علی‌اکبر غفارى و محمد آخوندى). (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
68.    گلپایگانی، محمدرضا. (1412ق). الدر المنضود فی أحکام الحدود. (مقرر: علی کریمی جهرمی). (چاپ اول). قم: دار القرآن الکریم.
69.    لطفی، اسدالله. (1391). مبانی استنباط حقوق اسلامی (اصول فقه). (چاپ اول). تهران: انتشارات جنگل.
70.    محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام. (چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
71.    محقق داماد، مصطفی. (1396). قواعد فقه. (ج4، چاپ سی‌و‌چهارم). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
72.    محمدی، ابوالحسن. (1395). مبانی استنباط حقوق اسلامی (اصول فقه). (چاپ پنجاه و هفتم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
73.    محمدى خراسانی، على. (1387). شرح اصول فقه. (چاپ دهم). قم: دارالفکر.
74.    مرتضی زبیدی، محمد بن محمد. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. (چاپ اول). بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
75.    مشکینی، علی. (1416ق). اصطلاحات الأصول و معظم أباحثها. (چاپ ششم). قم: نشر الهادی.
76.    مشکینی، علی. (1419ق). مصطلحات الفقه. (چاپ اول). قم: نشر الهادی.
77.    مقدس اردبیلى، احمد بن محمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
78.    منتظری نجف‌آبادی، حسین‌علی. (1415ق). دراسات فی المکاسب المحرمة. (چاپ اول). قم: نشر تفکر.
79.    مهدوی، حسن. (1391). سهل بن زیاد در آئینه علم رجال. (چاپ اول). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام).
80.    میرعبداللهی، فرزانه. (1388). پایان‌نامه کارشناسی ارشد وضعیت حقوقی خنثی در حقوق ایران و فقه امامیه. استاد راهنما: دکتر عزیزالله فهیمی، استاد مشاور: دکتر محمدباقر پارساپور، دانشگاه قم.
81.    نجاشی، احمد بن علی. (بی‌تا). رجال النجاشی. قم: راهیاب: نرم‌افزار درایة النور، مؤسسه نرم‌افزاری علوم اسلامی نور.
82.    نوری، حسین بن محمدتقی. (۱۴۰۸ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. (چاپ اول). قم: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).
83.    نوری، حسین بن محمدتقی. (۱۴۱۷ق). خاتمة المستدرک. (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).
84.    الهام، غلامحسین؛ برهانی، محسن. (1396). درآمدی بر حقوق جزای عمومی. (چاپ سوم). تهران: میزان.
85.    همدانی، حاج‌آقارضا. (1416ق)، مصباح الفقیه. (محقق/مصحح: محمد باقری، نورعلی نوری، محمد میرزائی، سید نورالدین جعفریان). (چاپ اول). قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.