بررسی ارزش اثباتی شهادت در فقه امامیه و نظام حقوقی ایران و تاثیر پذیری شهادت از عوامل روانشناختی

محورهای موضوعی : فقه الجزاء

حیدر فتاحی ¹ , روح الله سپهری ² , عباس پهلوان زاده ³

1 - گروه حقوق خصوصی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
2 - استادیار و عضو هیئت علمی گروه حقوق خصوصی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی مرکزی، ایران (نویسنده مسئول)
3 - استادیار و عضو هیئت علمی گروه حقوق خصوصی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/08/14 تاریخ پذیرش : 1402/04/13 تاریخ انتشار : 1402/01/01

کلید واژه: حجیت شهادت, شهادت, فقه امامیه, روانشناسی قضایی, نظام حقوقی ایران,

چکیده مقاله :

شهادت شهود در تمام نظام‌های حقوقی از جمله نظامی حقوقی اسلامی و ایران به عنوان یکی از ادله‌ی اثبات دعاوی حقوقی و کیفری شناخته می‌شود. چراکه، قرآن کریم در موارد متعدد به شهادت و لزوم اداء و اقامه آن در دعاوی اشاره دارد. در احادیث منقوله از اهل بیت عصمت و طهارت و نیز صحابه رسول خدا ( ص ) در این باره تأکید بسیار شده است. در باب شرایط شاهد در میان مذاهب اسلامی در برخی از موارد اختلاف نظرهایی وجود دارد. به طور مثال در شهادت طفل ممیز اختلاف است اما در بحث عقل و طهارت مولد میان فقها اجماع حاکم است. از سوی دیگر تاثیرگذاری بر مفهوم حقوقی شهادت نیز امری کتمان ناپذیر است که در دهه‌های اخیر بدان توجه ویژه‌ای شده است. البته در نظام تقنینی این مهم آنچنان که شایسته بوده مورد عنایت قرار نگرفته اما ضرورت‌های روانشناختی موجب گردیده که علمای حقوقی به این امر بپردازند. زیرا تاثیرپذیری شهادت از عواملی چون عادات روانی، سن، نژاد، شخصیت، هیجان و احساسات و عواطف از چنان جایگاهی برخوردار است که می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.

چکیده انگلیسی:

The testimony of witnesses in all legal systems, including the Islamic legal system and Iran, is recognized as one of the proofs of legal and criminal claims, because the Holy Qur'an refers to testimony in many cases and the need to provide it in lawsuits. In the hadiths narrated from the pure and infallible Ahl al-Bayt, as well as the companions of the Prophet Mohammad, there is a lot of emphasis on this. In some cases, there are differences of viewpoints among Islamic denominations regarding the conditions of the witness. For example, there is a difference in the testimony of a child, but there is consensus among jurists in the area of reason and legitimacy of the person. On the other hand, the impact on the legal concept of testimony is also something that cannot be hidden, which has received special attention in recent decades. Of course, in the legislative system, this important issue has not been taken care of as much as it should be, but psychological needs have caused legal scholars to deal with this issue. This is because the impact of some factors such as mental habits, age, race, personality, feelings, and emotions on the testimony is so important that it can cause irreparable damage.

منابع و مأخذ:

1.    آشوری ، محمد ، و همکاران، (1395)، سنجش تاثیر پذیری از روانشناسی شهادت در رویه علمی دادسرا های تهران ، مجله پژوهش‌های حقوق جزا و جرم شناسی ، شماره 7، صص 85-57.  
2.    اتیکنسون، ریتا و همکاران،(1400)، زمینه‌ی روانشناسی هیلگارد، مترجم: مهرداد بیک و همکاران، چاپ چهل و هشتم، تهران: انتشارات رشد.
3.    استانلی کورن و همکاران، (1387)، احساس و ادراک، مترجم سیاوش جمالفر،تهران: ارسباران. 
4.    اوجاقلو، ابراهیم، شرایط شاهد به عنوان یکی از ادلّۀ اثبات حق در حقوق ایران، ماهنامه دادرسی، شماره 76، 1388. 
5.    التاویلا، انریکه، (1400)، روانشناسی قضایی ( جلد اول و دوم)، مترجم: مهدی کی‌نیا، تهران: نشر مجد.
6.    الجبعی العاملی، زین‌الدین (شهید ثانی)، [بیتا]، الروضةالبهیة فی شرح اللمعةالدمشقیه، ج 3، تصحیح و تعلیق سیدمحمد کلانتر، بیروت، مؤسسةالاعلمی للمطبوعات.
7.    الجبعی العاملی، زین‌الدین (شهید ثانی)،( 1413 ق)، مسالک الافهام، ج 14 ، قم ، انتشارات مؤسسة معارف الاسلامیه.
8.    جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1388)، دانشنامه حقوقی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
9.    حرعاملی، محمدبن حسن، (1412 ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد 18 قم‭‬: موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.‬‬‬‬‬‬‬
10.    حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر (علامه)، [بیتا]، تحریرالاحکام الشریعة علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاءالتراث الاسلامی.
11.    دادستان، پریرخ، (1399)، کتاب روانشناسی مرضی تحولی - جلد اول : از کودکی تا بزرگسالی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
12.    ساریخانی، عادل و همکار،(1392)، بررسی فقهی و حقوقی ابراز شهادت توسط اطفال، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال نهم، شماره 31،صص 102-83.
13.    صفایی، حسین،(1383)، ارزش اثباتی شهادت در حقوق خصوصی، پژوهش‌های حقوق عمومی، دوره 6، شماره 13،صص 157-133.
14.    طباطبائی، سیدعلی،( 1422 ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ج 15 ، قم: مؤسسه آل البیت.
15.    عمید، حسن، (1389)، فرهنگ عمید، تهران: نشر هور.
16.    فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی، (1406 ق)، الوافی، جلد 11، اصفهان: مکتبه الامام امیرالمومنین علی (علیه السلام) العامه. 
17.    کاتوزیان، ناصر، (1392)، مقدمه علم حقوق، تهران شرکت سهامی انتشار.
18.    کلینی، محمد بن یعقوب،(1407 ق)  الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 7، چاپ چهارم،  تهران: دار الکتب الإسلامیة.
19.    محقق حلی، جعفربن الحسن(1368ش)، شرائع الاسلام ، ترجمه احمد یزدی ، تهران: انتشارات دانشگاه
20.    محقق داماد، سیدمصطفی، (1387 ش)، قواعد فقه، ج 3، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
21.    مروارید، علی اصغر، (1410 ق)، سلسلةالینابیع الفقهیه، ج 11 ، بیروت: مؤسسه فقه الشیعه.
22.    موسوی زاده، مریم، (1395)، بررسی تطبیقی شهادت در حقوق موضوعه ایران و انگلستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
23.    نجفی، محمدحسن،( 1396 ش)، جواهرالکلام، ج 41 ، تهران: المکتبةالاسلامیه.

24.    B.R Clifford and J. Scott,(1987), “Individual and Sittuational Factors in Eyewitness Testimony,” Journal of Applied Psychology 13 P: 52-59.
25.    Belmont,R and ceiselman E.(1990)Effect of witnessing conditions and edpert witnss testimony on credibility of an eyewitness, American Journd of Forensic Psychology.P11
26.    D.Yarmey,(2010), “Diffrences in Eyewitness Testimony. Personality and Individual Differences,” American Psychological Association p: 559-563