بررسی سیر تحولات اندیشه تصویب و تخطئه در میان مسلمین
محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن
مسیح محمودی سوق
1
,
هرمز اسدی کوه باد
2
,
سیامک بهارلویی
3
1 - دانشجوی دکتری، گروه الهیات (فقه و مبانی حقوق اسلامی)، دانشگاه آزاد اسلامی، واحداصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران.
2 - گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی ، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی ، رامهرمز ، ایران.
3 - گروه الهیات (فقه و مبانی حقوق اسلامی)، دانشگاه آزاد اسلامی، واحداصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران.
کلید واژه: حکم شرعی, تخطئه, تصویب, ائتلاف و تقریب, حکم ظاهری,
چکیده مقاله :
وحدت و اخوت اسلامی آرمانی است که در عین ضرورت و تقدس با موانع و چالش‌های متعددی مواجه است. یکی از موارد بازدارنده و آسیب‌زا بحث پردامنه کلامی و اصولی تخطئه و تصویب می‌باشد. تصویب و تخطئه، دو نگرش موجود و پرسابقه در میان متکلمان و فقیهان فریقین می‌باشند که به استناد برخی ادلّه از زمان صحابه کلید خورده و پس از دوره تابعان و در پی اجتهاد فقیهان مطرح و تقویت شدند. تصویب در میان متکلمان و عالمان اهل‌سنت نشو و نما داشته و تخطئه نیز ریشه‌ای امامی و شیعی دارد. این دو نگرش در طول تاریخ امت اسلامی، فراز و نشیب‌هایی را خود دیده و تحولاتی را شاهد بوده‌اند. صاحبان آراء و طرفداران هر کدام از این تفکرات، در طی دوره‌های زمانی متفاوت با تبیین و توصیف نگرش مطلوب خود به تقویت فکر مورد نظر خویش اهتمام و در تضعیف اندیشه مخالف سعی می-نموده‌اند. پیدایی راه‌های تقریب و همگرایی این دو نگرش به ظاهر متضاد و کنکاش در آراء صاحب‌نظران، انگیزه اصلی تحقیق می‌باشد. این نگاه در عین اهمیت و لزوم در پژوهش‌های پیشین مورد غفلت بوده است. رویکرد مدیریتی و وحدت‌محور پژوهشگر زمینه‌ای برای تمرکز بر این موضوع شد و با روش مطالعات تاریخی - تحلیلی به شیوه کتابخانه‌ای تفحصی در آراء صاحب‌نظران صورت گرفت. در پی بررسی‌ها ملاحظه شد که در عین وجود ادواری از تقابل، تعارض و تمسک هواداران هر دیدگاه به ادله عقلی و نقلی برای نقد و نفی دیدگاه مقابل، برخی اندیشمندان از هر دو سوی باور به همسانی محتوایی دو نظریه دارند و اختلافات را منحصر به حیطه لفظ و کلام می‌دانند. برخی اهل تصویب نیز همچون جصاص، جوینی و... در آراء خویش به مفاد و محتوای تفکر تخطئه نزدیک شده و با ابعادی از این نگرش همسو شده‌اند. این مهم طلیعه امیدبخشی را فراسوی محققان و پژوهشگران حقیقت‌جو و خیراندیش مسلمان خواهد گشود