باورهاي عامّه‌ی مردم در آثار پزشکان اروپایی در ایران عصر قاجار
محورهای موضوعی : فصلنامه تاریخ
لیلا عمرایی
1
,
امیر اکبری
2
*
,
امید سپهری راد
3
1 - دانشجوی دکتری گروه تاریخ ، واحد بجنورد ، دانشگاه آزاد اسلامی شهر بجنورد ایران
2 - استادیار گروه تاریخ ،واحد بجنورد،دانشگاه آزاد اسلامی ،بجنورد،ایران
3 - استادیارگروه تاریخ ،واحدبجنورد ، دانشگاه آزاد اسلامی ،بجنورد،ایران
کلید واژه: باورهای عامه, شیوع بیماری ها, اعتقادات خرافی, گسترش طب مدرن,
چکیده مقاله :
عصر قاجار، عصر تحول علم طب در ایران است. به منظور درک و شناخت عوامل موثر بر این تحول، این پژوهش به روش کتابخانه ای و به شیوه ی توصیفی-تحلیلی پرداخته شده است. یکی از عواملی که باعث می شود، اگر فرد در مقابل یک مساله خرافاتی قرار گیرد مغز او سریعا به آن واکنش نشان می‌دهد و ممکن است براساس آن باور غلط عمل کند. این باورهای غلط و خرافی، باورهای هستند که با وجود پیشرفت های علمی هنوز در میان مردم رواج دارد. اکثریت ما می دانیم و معتقد هستیم که این باورها غلط و غیر منطقی هستند اما متاسفانه هنوز با وجود تمام پیشرفت های علمی باورشان می کنیم. این باورهای خرافی و غلط در دوره قبل نیز وجود داشته است، یکی از این دوره ها، دوره قاجار است. یکی از مسائل مهمی که در دوره قاجار اتفاق افتاد، ورود تعداد زیادی از پزشکان اروپایی به فضای جغرافیایی ایران و پرداختن به فعالیت های درمانی بود. این پزشکان به سبب غریبه بودن، آشنایی چندانی با شرایط و مناسبات اجتماعی حاکم بر این فضا نداشتند و نمی توانستند با جامعه میزبان پیوند مناسبی برقرار سازند. با توجه به این باورهای عامیانه، داده های این نوشتار در پی پاسخ به این پرسش است که گسترش باورهای عامیانه بر شیوع بیماری ها چه تاثیری در باورهای پزشکی ایجاد کرده است و آیا این امر باعث گسترش طب مدرن شده است یا خیر. برای پاسخ به این سوال علت های گسترش باورهای عامیانه مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه نیز عواملی همچون، کارگزاران باورهای عامیانه، ضرورت تحول در عصر پزشکی و نمودهای که باعث گسترش طب مدرن در این دوره شده است، مورد بررسی قرار گرفتند. حاصل سخن، نشان دهنده پذیرفتن باورها و عقاید مردم دوره قاجار بوده است و همین امر سبب گرایش به سمت خرافات برای رهایی از مشکلاتشان بوده است.
The Qajar era is the era of transformation of medical science in Iran. In order to understand and recognize the factors affecting this development, this research has been done in a library method and in a descriptive-analytical way. One of the factors that causes it, if a person is faced with a superstitious problem, his brain reacts to it quickly and may act based on that false belief. These false beliefs and superstitions are beliefs that are still prevalent among people despite scientific advances. Most of us know and believe that these beliefs are wrong and illogical, but unfortunately we still believe them despite all the scientific advances. These superstitions and false beliefs existed in the previous period as well, one of these periods is the Qajar period. One of the important issues that happened during the Qajar period was the entry of a large number of European doctors into the geographical space of Iran and engaging in therapeutic activities. Due to being strangers, these doctors were not very familiar with the social conditions and relations governing this space and could not establish a proper bond with the host society. According to these folk beliefs, the data of this article seeks to answer the question of what effect the spread of folk beliefs has on the spread of diseases in medical beliefs and whether this has caused the spread of modern medicine or not. To answer this question, the causes of the spread of popular beliefs have been investigated. In the following, factors such as agents of popular beliefs, the necessity of transformation in the era of medicine, and the manifestations that caused the expansion of modern medicine in this period were investigated. The result of the speech has shown the acceptance of the beliefs and opinions of the people of the Qajar period, and this has caused them to tend towards superstitions to get rid of their problems.
الف-کتاب ها
1-اشپولر،برتولد،1386، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی: مترجم: مریم میراحمدی، جلد دوم، چ پنجم، تهران: شرکت انتشارات علمی وفرهنگی.
2-الدر، جان، 1333، تاریخ میسیون آمریکایی در ایران، مترجم سهیل آذری، تهران: نور جهان.
3-امین لشکر، قهرمان،1378، روزنامه خاطرات امین لشکر، تهران، اساطیر.
4-اولیویه، گیوم آنتوان،1371، سفرنامه اولیویه، ترجمه: محمد طاهر میرزا، تصحیح غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات.
5-بروگش، هاینریش کارل، 1389، سفری به دربار سلطان صاحبقران، چاپ سوم، انتشارات اطلاعات.
6-پولاک، یاکوب ادوارد ،1361، سفرنامه پولاک(ایران، مردم و سرزمین آن) مترجم: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
7-تهرانی (امیرخانی)، آقا سید مصطفی ،1385، سفرنامه گوهر مقصود، به کوشش زهرا امیرخانی، تهران: میراث مکتوب.
8-حافظی، محمدعلی ،1391، تاریخ پزشکی بیرجند، تهران: خادم الرضا.
9-جوینی، عطاملک ،1362، تاریخ جهانگشای :به همت منصور ثروت، تهران: انتشارات امیرکبیر.
10-دورانت، ویل، 1367، تاریخ تمدن، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، سویر استار محمود مصاحب، ابوطالب صارمی و خشایار دیهمی، ج7: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
11-دروویل، گاسپار، 1387، سفرنامه دروویل، چاپ دوم، انتشارات کوتنبرگ.
12-رایت، دنیس، 1368، ایرانیان در میان انگلیسی ها، ترجمه کریم امامی، چ2، تهران: نو.
13-رایس، کلارا کولیور، 1383، زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمه اسدالله آزاد، انتشارات کتابدار.
14-سارتون، جورج، 1383، مقدمه ای بر تاریخ علم، مترجم غلامحسین صدری افشار، 2 ج، چ 2، تهران: علمی و فرهنگی.
15-سعیدی سیرجانی (گردآورنده) ،1383، وقایع اتفاقیه، محقق /مصحح: سعیدی سیرجانی، تهران: نشر آسیم، چهارم.
16-سرنا، کارلا، 1362، سفرنامه مادام کارلا سرنا( آدم ها و آیین ها)، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.
17-سرنا، کارلا ،1363، مردم و دیدنی های ایران «سفرنامه کارلا سرنا»، غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.
18-عین السلطنه، قهرمان میرزا ،1374، روزنامه خاطرات عین السلطنه، به کوشش: مسعود سالور و ایرج افشار، ج اول، تهران: انتشارات اساطیر.
19-فوریه ،1385، سه سال در دربار ایران، ترجمه: عباس اقبال اشتیانی ، تهران: نشر علم.
20-فلور، ویلم، 1387، سلامت مردم در ایران قاجار، مترجم ایرج نبی پور، بوشهر، دانشگاه علوم پزشکی بوشهر.
21-کوریک، جمیزا، 1382، رنسانس، ترجمه آزیتا یاسین، چاپ سوم، انتشارات ققنوس.
22-مکنزی، چارلز فرانسیس ،1359، سفرنامه ی شمال، مترجم: منصوره اتحادیه (نظام مافی )، تهران: نشر گستره.
23-مهرآبادی، میترا ،1386، زن ایرانی به روایت سفرنامه نویسان فرنگی ، چ دوم، تهران: آفرینش.
24-محسنی، منوچهر، 1376، جامعه شناسی پزشکی، تهران: انتشارات طهوری.
25-یوشیدا، ماساهارو، 1391، سفرنامه یوشیدا ماساهارو، ترجمه هاشم رجب زاده، چاپ دوم، نشر وابسته به آستان قدس رضوی.
26-هدایت، مهدی قلی خان ،1344 ، خاطرات و خطرات، تهران: انتشارات زوار.
ب-مقاله ها
1-اویسی، عباس، 1395، «بررسی بیماری ها و بهداشت و درمان مردم سیستان در دوره قاجار»، مجموعه مقالات ارائه شفاهی همایش ملی پیشرفت پایدار؛ رهیافت تاریخ، فرهنگ و تمدن دارالولایه سیستان.
2-آزاد ارمکی، تقی؛ عباسی، محمود؛ شعبان، مریم، 1400، «کودک موضوع بهداشت و سلامت در ایران: تحلیل تاریخی از دوران قاجار»، مجله حقوق پزشکی، دوره پانزدهم، شماره پنجاه و شش، از ص1 تا 14.
3-باقری، الهه، 1386، جستاری پیرامون جایگاه زنان در تاریخ پزشکی با رویکردی بر دوره ی قاجار، فصلنامه تاریخ پزشکی، سال دوم، شماره چهارم، از ص86 تا 117.
4-پناهی، عباس؛ رحمانی نژاد، فرشته، 1399،« تاثیر باورهای عامیانه بر گسترش بیماری ها در گیلان عصر قاجار»، مجله طب سنتی اسلام و ایران، سال یازدهم، شماره دوم، از ص 183 تا 194.
5-سادات شفیعی، سمیه، 1396، «مطالعه جنسیتی باورهای عامیانه در عصر قاجار»، فصلنامه علوم اجتماعی، سال 26، شماره 78، از ص 78 تا 115.
6-سادات شفیعی، سمیه ،1395، «سلامت وباورهای عامیانه در دوره قاجار»، پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شماره اول، بهار و تابستان، صص 57-74.
7-طولی، فاروق؛ پورمحمدی املشی، نصراله؛ دلریش، بشری، طالبی، طهماسب، 1398، «ورود طب مدرن و جلوه های تحول آن در ایران عصر قاجار( با تاکید بر نسخ مصور قاجاری)»، نشریه علمی- پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، سال پانزدهم، شماره 34، از ص 130 تا 153.
8-فیاضی، عمادالدین ،1390، «تاثیر خرافات و عقاید انحرافی بر گسترش بیماری ها در عصر قاجار»، فصل نامه مسکویه، دوره 6، شماره 19، صص 73 -98.
9-قهرمانی اصل، ولی الله؛ صدقی، ناصر؛ صالحی پناهی، میراسدالله؛ ساسان پور، شهرزاد، 1397، «بررسی نحوه گسترش طب نوین در جامعه عصر قاجار براساس نظریه پخش»، فصل نامه پژوهش های تاریخی(علمی-پژوهشی) معاونت پژوهش و فناوری دانشکده اصفهان سال پنجا و چهارم، دوره جدید، سال دهم، شماره چهارم(پیاپی 40)، از ص79 تا 97.
10-قهرمانی اصل، ولی الله؛ صدقی، ناصر؛ صالحی پناهی، میراسدالله؛ ساسان پور، شهرزاد، 1396، «نقش عوامل اجتماعی-فرهنگی در گسترش طب نوین در ایران عصر قاچار»، پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شماره اول، از ص83 تا 105.
11-یغمایی،اقبال، خرداد 1348، «مدرسه دارالفنون 3»، مجله یغما، ش 924.
ج-روزنامه ها
1-روزنامه وقایع اتفاقیه، جمعه 19 ربیع الثانی 1267، نومره سیم، ص 1 و 2.
2-روزنامه تربیت، نمره 74، یک شنبه 18 ذی القعده 1315، سال 296: 2.
د-انگلیسی
1-Floor W. (2004). Public Health in Qajar Iran, Washington, DC: Mage Publishers.