واکاوی تأثیر دوره بازپرداخت وام بر میزان بدهی بانکی کسبوکارهای کشاورزی در شهرستان سیروان
محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزیهمایون مرادنژادی 1 , سمیره صی محمدی 2 , خدیجه حدیدی 3
1 - دانشیار گروه کارآفرینی و توسعه روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
2 - گروه کارآفرینی و توسعه روستایی دانشگاه ایلام
3 - دانش آموخته کارشناسی ارشد توسعه روستایی گروه کارآفرینی و توسعه روستایی دانشگاه ایلام، ایران
کلید واژه: دوره بازپرداخت وام, بدهی بانکی, کسبوکارهای کشاورزی, بانک کشاورزی, سیروان.,
چکیده مقاله :
بازارهـای مـالی نقـش اساسی در تجهیز و تخصیص منابع سرمایه‌گذاری به فعالیت‌های اقتصـادی دارنـد. بانکها بـه عنوان واسطه‌های مالی، بخش قابل‌توجهی از بازارهای مالی را در تأمین مالی سرمایه‌گذاری‌ها به خود اختصاص داده‌اند؛ اما نبود سیاست‌های روشن و وجود ریسک‌های تولیدی و بازاری معمولاً کسبوکارهای ایجاد شده را با بحران مواجه می‌سازد و باعث عدم توانایی آنان در بازپرداخت به موقع تسهیلات بانکی میشود. این پژوهش نیز با هدف واکاوی تأثیر دوره بازپرداخت وام بر میزان بدهی بانکی کسبوکارهای کشاورزی در شهرستان سیروان از توابع استان ایلام انجام شد. روش‌شناسی پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت داده‌ها کمی و از نظر شیوه گردآوری داده‌ها توصیفی ـ همبستگی است. حجم جامعه آماری صاحبان 861 کسب‌وکار روستایی بود که تعداد 266 مدیر با استفاده از فرمول کوکران و روش تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه انتخاب و اطلاعاتی از قبیل جنسیت، نوع کسب‌وکار، مقدار تسهیلات دریافتی، طول دوره بازپرداخت، سابقه اخذ تسهیلات، میزان بدهی و زمان سپری شده از اخذ تسهیلات جمع‌آوری شد. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 26 انجام گردید. یافتهها نشان داد که با افزایش طول دوره بازپرداخت تسهیلات میزان بدهی بانکی بنگاه کاهش یافته است. همچنین مشخص گردید که با افزایش مبلغ تسهیلات دریافتی میزان بدهی کسب و کارها نیز افزایش یافته است. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که 1/53 درصد از تغییرات متغیر میزان بدهی بانکی به وسیله سه متغیر طول دوره بازپرداخت، نرخ سود تسهیلات بانکی و نوع کسب و کار قابل تبیین میباشد.
Financial markets play a fundamental role in equipping and allocating investment resources to economic activities. As financial intermediaries, banks have taken a significant part of the financial markets in financing investments; but the lack of clear policies and the existence of production and market risks usually make established businesses face a crisis and make them unable to repay bank loans on time. This research was also conducted with the aim of analyzing the effect of the loan repayment period on the amount of bank debt of agricultural businesses in Sirvan city of Ilam province. The research methodology is applied in terms of its purpose, quantitative in terms of the nature of the data, and descriptive-correlation in terms of the method of data collection. The size of the statistical population was the owners of 861 rural businesses, of which 266 managers were selected using Cochran's formula and simple random method as the sample size and information such as gender, type of business, the amount of facilities received, the length of the repayment period, the history of receiving facilities, the amount of debt and The elapsed time from obtaining the facility was collected. Data analysis was done using SPSS version 26 software. The findings showed that the company's bank debt decreased with the increase in the repayment period of the facility. It was also found that with the increase in the amount of received facilities, the amount of business debt has also increased.
واکاوی تأثیر دوره بازپرداخت وام بر میزان بدهی بانکی کسبوکارهای کشاورزی در شهرستان سیروان
واکاوی تأثیر دوره بازپرداخت وام بر میزان بدهی بانکی کسبوکارهای کشاورزی در شهرستان سیروان
همایون مرادنژادی*
استاد گروه کارآفرینی و توسعه روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
خدیجه حدیدی
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد توسعه روستایی گروه کارآفرینی و توسعه روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
سمیره صی‌محمدی
استادیار گروه کارآفرینی و توسعه روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
چکیده: شواهد موجود نشان می‌دهد که در ایران بخش زیادی از منابع مالی مورد نیاز کسب‌وکارها توسط بانکها تامین میشود. بالا بودن نرخ بهره و مناسب نبودن طول دوره بازپرداخت وام‌ها، همراه با نبود سیاست‌های روشن و وجود ریسک‌های تولیدی و بازاری، سبب ساز مشکلات زیادی برای کسب‌وکارها شده است. به دلیل ماهیت کسبوکارهای کشاوررزی این مشکلات تاثیر بیشتری بر آن‌ها دارد. این پژوهش با هدف واکاوی تأثیر دوره بازپرداخت وام بر میزان بدهی بانکی کسبوکارهای کشاورزی در شهرستان سیروان انجام شد. روش‌شناسی پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه گردآوری داده‌ها توصیفی ـ همبستگی است. حجم جامعه آماری صاحبان 861 کسب‌وکار بود که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 266 کسب و کار از آن‌ها برآورد و به روش تصادفی طبقه‌ای با انتساب متناسب انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه پژوهشگر‌ساخته‌ساخته‌ای بود که روایی آن با استفاده از دیدگاه 3 نفر از اعضای هیات علمی گروه کارآفرینی و توسعه روستایی دانشگاه ایلام تایید شد. پایایی ابزاز با بهره‌گیری از آلفای کرونباخ 87/0 محاسبه گردید. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارSPSS نسخه 26 انجام گردید. یافتهها نشان داد که با افزایش طول دوره بازپرداخت تسهیلات، میزان بدهی بانکی بنگاه کاهش یافته است. همچنین مشخص گردید که با افزایش مبلغ تسهیلات دریافتی میزان بدهی کسب و کارها نیز افزایش یافته است. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که 1/53 درصد از تغییرات متغیر میزان بدهی بانکی به وسیله سه متغیر طول دوره بازپرداخت، نرخ سود تسهیلات بانکی و نوع کسب و کار تبیین شده است.
واژگان کلیدی: دوره بازپرداخت وام، بدهی بانکی، کسبوکارهای کشاورزی، بانک کشاورزی، سیروان.
مقدمه
شرکت‌ها و کسبوکارهای خرد در بسیاری از کشورهای دنیا نقش قابل وجهی در جهت اشتغالزایی و توزیع درآمد ایفا می‌کنند (Dearman, 2012). در طول چند سال گذشته در کشورهای توسعه‌یافته و درحالتوسعه کسبوکارهای کوچک و متوسط به عنوان اصلی‌ترین منبع اشتغالزایی شناخته شدهاند (Svetlicic et al., 2008). این شرکت‌ها به دلیل کوچکی و سادگی ساختار سازمانی، سرعت قابل قبولی در انجام فعالیت‌ها داشته و از انعطاف‌پذیری لازم در برابر تغییرات برخوردار بوده و قدرت رقابت در محیط بیرونی را دارند (Wilkinson and Brouthers, 2006). استقرار صنایع در روستا یکی از مهم‌ترین ابزار برنامه ریزان و کارگزاران دولتی برای توسعه فرصتی‌های شغلی و درنتیجه افزایش میزان درآمد روستائیان بوده است (سیف الهی و همکاران، 1394). ساختار بخش کشاورزی ایران به دلایلی مانند تنوع و پراکندگی زمینه لازم برای توسعه کسبوکارهای خرد را داراست؛ اما عدم پایداری کسب‌وکارها مهم‌ترین مشکل این فعالیت‌ها است (مقصودی،1396). آسیب‌شناسی و مطالعه بر روی دلایل موفقیت یا شکست کسبوکارهای خرد و ارائه مدل پایداری برای آن می‌تواند کمک قابل توجهی به بهبود عملکرد، ارتقای کارایی و رقابت‌پذیری آن‌ها در عرصه بازار بنماید (امین بیدختی،1388). از جمله مزایای مدل پایدارسازی کسب‌وکار، ایجاد چشم‌انداز روشن و درک مشترک از منطق کسب‌وکار و بهبود مدیریت کسب‌وکار است (Johnson et al., 2008). از نظر یونیدو توسعه مستمر کمی و کیفی، درآمد کافی و مدت ماندگاری بیش از پنج سال از جمله شاخص‌های کسبوکارهای پایدار است (Baden-Fuller and Haefiger, 2013). پایداری شرکت‌های کارآفرینان منوط به تأمین مالی کسبوکارهای آنان میباشد(صدری نیا و همکاران، 1388). با توجه به اینکه در ایران شبکه‌های مالی غیربانکی و بازار سرمایه نتوانستهاند رشد قابل‌توجهی داشته باشند، بخش قابل‌توجهی از تأمین مالی سرمایه‌گذاری‌ها به بانکها اختصاص یافته است (Ghalibaf, 2009). رئیسی و همکاران (1397) دریافتند که از بین عوامل مالی مؤثر بر شکست کسبوکارهای گلخانه‌ای، کمبود سرمایه بیشترین تأثیر را بر شکست کسبوکارهای گلخانه‌ای دارند. بررسی‌های Musa et al. (2020) نیز در برونئی دارالسلام نشان داد، عمده‌ترین مشکلات پیش روی کارآفرینان کشاورزی، عدم دسترسی به منابع مالی، نبود زیرساخت‌ها و فناوری است.
نقوی و همکاران (1400) نیز در پژوهشی با عنوان واکاوی عوامل مؤثر بر ریسک اعتباری بانک کشاورزی در استان خراسان شمالی به این نتیجه رسیدند متغیرهای داشتن پیشینه دریافت وام، درآمد غیرکشاورزی، دریافت تسهیلات در زمان مناسب، داشتن میانگین حساب در زمان دریافت تسهیلات، درآمد سالانه، مقیاس تولید، سطح تحصیلات، نوع مالکیت، برخورداری از بیمه محصولات کشاورزی و تجربه کشاورزی بیشترین اهمیت را در ایجاد تمایز میان گروه‌های مختلف بازپرداخت کننده تسهیلات، دارا می‌باشند. استان ایلام یکی از مناطق مستعد کشور براي توسعه فعالیت‌هاي کشاورزي میباشد؛ اما هرگونه برنامه‌ریزي براي توسعه پایدار بخش کشاورزي در این استان، نیاز به آگاهی از وضعیت پایداري کشاورزي و جهت‌گیري کنونی فعالیت‌هاي کشاورزي در مناطق مختلف آن دارد(مرادنژادی،1395). نتایج پژوهش آمار و همکاران(1397) تشان داد که شهرستان ایلام به عنوان مرکز استان بیشترین شاخص‌های توسعه پایدار را در خود جای داده است و شهرستان سیروان محروم‌ترین شهرستان‌ها از لحاظ شاخص‌های توسعه پایدار در استان ایلام میباشد. پژوهش جمشیدی و همکاران(1394) نیز نشان داد که خشکسالی در شهرستان سیروان، بر اقتصاد کشاورزی به ترتیب در چهار زمینه مهم رکود تولید، افزایش بدهی کشاورزان، پیدایش فقر و تغییر در کشاورزی تاثیر بیشتری داشته است. مرادنژادی و فتاحی(1402) در پژوهشی با عنوان واکاوی تأثیر مؤلفه‌های مدل کسب‌وکار بر موفقیت کسبوکارهای بخش کشاورزی شهرستان چرداول به این نتیجه رسیدند که سه متغیر جریان‌های درآمدی، ارزش‌های قابل ارائه و مشتریان هدف بیشترین ناثیر را در موفقیت کسبوکارهای مورد مطالعه داشتهاند. یعقوبی و همکاران (1400) در پژوهشی با عنوان شناسایی چالش‌های کسبوکارهای کارآفرینانه کشاورزی شهری در شهرستان زنجان با استفاده از نظریه مبنایی به این نتیجه رسیدند که مهم‌ترین چالش‌های توسعه کسبوکارهای کشاورزی شهری شامل چالش‌های اقتصادی، مکانی - اقلیمی، قانونی – نهادی، دانشی - آموزشی، تکنولوژی، فرهنگی – اجتماعی و چالش‌های دسترسی به بازار و سودآوری کسب‌وکار می‌باشند. محدث حسینی و همکاران (1400) در پژوهشی با عنوان تحلیل میزان اثربخشی تسهیلات بانکی به طرح‌های استخر ذخیره آب و توسعه کشت گلخانه‌ای در استان خراسان رضوی به این نتیجه رسیدند که تسهیلات اعطایی به دلیل عواملی نظیر شرایط نامناسب اقتصادی دوره مورد بررسی، تغییر قوانین و مقررات، سرمازدگی، خشکسالی و به‌ویژه عدم مساعدت سیستم بانکی، از اثربخشی مناسبی برخوردار نبوده است. ایجاد تناسب بین بازدهی و نرخ سود بازپرداخت، مساعدت بانکها با بهره‌برداران خسارت‌دیده و بالأخص توسعه بیمه محصولات کشاورزی، به مسئولان این بخش از پیشنهادهای این پژوهش بوده است.
نقوی و همکاران (1400) در پژوهشی با عنوان واکاوی عوامل مؤثر بر ریسک اعتباری بانک کشاورزی در استان خراسان شمالی به این نتیجه رسیدند متغیرهای داشتن پیشینه دریافت وام، درآمد غیرکشاورزی، دریافت تسهیلات در زمان مناسب، داشتن میانگین حساب در زمان دریافت تسهیلات، درآمد سالانه، مقیاس تولید، سطح تحصیلات، نوع مالکیت، برخورداری از بیمه محصولات کشاورزی و تجربه کشاورزی بیشترین اهمیت را در ایجاد تمایز میان گروه‌های مختلف بازپرداخت کننده تسهیلات، دارا می‌باشند. نوراله زاده و همکاران (1400) در پژوهشی با عنوان اثرات تسهیلات مالی صندوق کارآفرینی امید بر توابع سرمایه‌گذاری و اشتغال در نواحی روستایی با تأکید برکسب‌وکارهای کوچک و متوسط به این نتیجه رسیدند که تسهیلات مالی به‌طور معناداری تأثیر مثبت در تابع سرمایه‌گذاری کسبوکارهای کوچک و متوسط در این نواحی داشته است که این تأثیر موجب افزایش سرمایه بنگاهها و اثر تبعی مثبت آن بر تابع تولید و ایجاد اشتغال در مناطق روستایی شده است. مهدوی روشن و همکاران (1399) در پژوهشی با عنوان شناسایی عوامل مؤثر بر بهبود مطالبات و معوقات بانکی با مطالعه موردی: بانک کشاورزی رودسر استان گیلان به این نتیجه رسیدند که در گروه وامهای مشکوک‌الوصول، متغیرهای نرخ کارمزد، مبلغ وام پرداخت‌شده دارای تأثیر منفی و معنادار و میزان جریمه تأخیر دارای تأثیر مثبت و معنادار بوده است.
مراد نژادی و واحدی (1398) در پژوهشی با عنوان واکاوی موانع راه‌اندازی کسبوکارهای خانگی در مناطق روستایی استان ایلام به این نتیجه رسیدند که عامل‌های اقتصادی- سیاستی، تجربه کسب‌وکار، مهارتی، آموزشی، فرهنگی- اجتماعی و روان‌شناختی درمجموع 53/3 درصد از واریانس کل موانع راه‌اندازی کسبوکارهای خانگی در مناطق روستایی استان ایلام را تبیین نمودند. مراد نژادی و لرستانی (1398) در پژوهشی با عنوان عوامل مؤثر بر موفقیت کسبوکارهای تعاونی کشاورزی در شهرستان اسلام‌آباد غرب به این نتیجه رسیدند که متغیرهای سیاستی- اداری و مهارت‌های مدیریتی 42/3 درصد از تغییرات متغیر وابسته موفقیت کسبوکارهای تعاونی را تبیین کرده‌اند.
Turnsek et al. (2020) دو نظرسنجی جداگانه، یکی در فرانسه و یکی در سطح اروپا در ارتباط با چالش‌های پیش روی فعالیت‌های آکواپونیک در شهر انجام دادند، پاسخ‌دهندگان فرانسوی به ترتیب هزینه‌های سرمایه‌گذاری را به عنوان اصلی‌ترین مشکل، سپس کسب تجربه و توسعه‌ی تیمی، محدودیت‌های قانونی، عدم وجود نیروی کار ماهر و رقابت قیمتی در بازار بیان کردند.
Brewer (2019) نیز در سائوکارلوس برزیل نشان داد، مهم‌ترین موانع توسعه آکواپونیک در شهر، فقدان منابع مالی اولیه و زمان برای ساخت این سیستم میباشد. نتایج مطالعه Rezaee et al. (2018) در زمینه موانع توسعه‌ی کسبوکارهای کارآفرینانه کشاورزی در مراکز رشد نشان داد که پنج مانع اصلی پیش روی این کسب‌وکارها شامل موانع دانشی مهارتی، ساختاری قانونی، محیط کاری تولیدی، محدودیت‌های حمایتی تسهیلاتی و مدیریتی مالی است.
Monke (2018) که مطالعـه خـود را بـر اثـر بحـران مالی ۲۰۰۸ بر بازپرداخت وامهای کشاورزی در امریکا اختصاص داده است، نتیجه گرفته است کـه بـه علت حمایت و ارائه تسهیلات نهادهای پولی و مالی امریکا به بخش کشاورزی، این بخش توانست در هنگام رکـورد مـذکور در مقایسـه بـا بخش‌های دیگـر اقتصـاد امریکـا از وضـیعت بهتـری در بازپرداخت وام‌ها برخوردار باشد.
Ndiaye et al. (2018) نیز، اعتبارات مالی را از مؤلفه‌های اثرگذار بر عملکرد کسبوکارهای کوچکِ اقتصادهای درحالتوسعه نظیر کسبوکارهای زنان روستایی دسته‌بندی نمودهاند.
با توجه به مطالب گفته شده ضرورت انجام این پژوهش را میتوان در مواردی همچون بالا بودن میزان بدهی بانکی تعداد زیادی از کسبوکارهای کشاورزی در استان ایلام، نبود پیشینه پژوهش در زمینه موضوع مورد مطالعه در کشور و در منطقه مورد مطالعه، نیاز برنامهریزان و سیاست‌گذاران توسعه روستایی در استان ایلام برای روشن شدت میزان تأثیر دوره بازپرداخت وام و میزان بدهی بانکی کسبوکارهای روستایی در شهرستان سیروان خلاصه نمود.
مطالعات صورت گرفته در استان ایلام نشان می‌دهد که تعداد قابل توجهی از کسبوکارهای کشاورزی به دلیل نامناسب بودن طول دوره بازپرداخت وام‌ها با مشکل مواجه شدهاند. نظر به اینکه تاکنون پژوهشی در این زمینه در استان ایلام به انجام نرسیده است، این پژوهش با هدف بررسی تأثیر طول دوره بازپرداخت وامهای کسبوکارهای کشاورزی بر میزان بدهی بانکی آن‌ها در شهرستان سیروان به انجام خواهد رسید. چارچوب نظری تدوین شده برای پژوهش در شکل(1) نشان داده شده است.
شکل 1- چارچوب نظری پژوهش
روش‌شناسی تحقیق
تحقیق حاضر به لحاظ پارادایم، کمی و از نظر هدف کاربردی است. همچنین از نظر درجه نظارت و کنترل متغیرها میدانی و از لحاظ گردآوری و تحلیل داده‌ها از نوع تحقیقات توصیفی – همبستگی است. جامعه آماری پژوهش حاضر، کسبوکارهای روستایی مستقر در شهرستان سیروان از توابع استان ایلام به تعداد 861 مورد (بر اساس آمار اخذشده از بانک کشاورزی شهرستان سیروان که از تسهیلات بانکی استفاده نموده بودند)؛ می‌باشند که تعداد 266 کسب و کار از آنان با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونهگیری تصادفی طبقه‌ای با انتساب متناسب انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. در این پژوهش متناسب با اهداف و فرضیات پژوهش نسبت به تهیه پرسشنامه اقدام و اطلاعات مورد نیاز بر اساس فرم مذکور جمع‌آوری گردید. جهت تکمیل فرم مذکور با مراجعه به بانک کشاورزی شهرستان سیروان اطلاعات مورد نیاز در خصوص هریک از کسبوکارهای روستایی مستقر در شهرستان جمع‌آوری گردید. در این تحقیق متغیرهای مستقل شامل: اطلاعاتی از قبیل جنسیت، نوع کسب‌وکار، مقدار تسهیلات دریافتی، طول دوره بازپرداخت، میزان معوقات، سابقه اخذ تسهیلات، نرخ سود تسهیلات و مدت زمان سپری شده از تسهیلات دریافتی صاحبان کسب‌وکار میباشد. متغیر وابسته نیز میزان بدهی بانکی کسبوکارهای کشاورزی در شهرستان سیروان میباشد. اطلاعات حاصل، با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 26 در دو بخش آمار توصیفی شامل انحراف معیار، واریانس درصد نسبی، ضرایب پراکندگی و بخش آمار تحلیلی نیز با استفاده از ضریب همبستگی، مقایسه میانگین‌ها و رگرسیون مورد تجزیه‌وتحلیل آماری قرار گرفت.
یافتهها
تعداد بنگاههای مورد بررسی در تحقیق 266 مورد بودند. مدیران 7/88 درصد از بنگاههای مورد بررسی مرد و مابقی (3/11 درصد) زن بودند. 9/51 درصد از بنگاههای شهرستان در زمینه تولید فعالیت داشته و 1/48 درصد از آنان در بخش خدمات مشغول به فعالیت بودند. 8/39 درصد از بنگاهها کمتر از 100 میلیون تومان تسهیلات دریافت نموده بودند که بیشترین فراوانی مشاهده شده را به خود اختصاص داده و مشخص گردید که میانگین مبلغ تسهیلات دریافتی توسط بنگاههای شهرستان مبلغ تقریبی 156 میلیون تومان بوده و کمترین و بیشترین مبلغ تسهیلات دریافتی نیز به ترتیب 18 و 508 میلیون تومان بوده است. بیشترین فراوانی (1/45 درصد با فراوانی 60 فقره) مشاهده شده نیز مربوط به تسهیلاتی بود که طول دوره بازپرداخت آن‌ها بیش از پنج سال بوده است. میانگین طول دوره بازپرداخت تسهیلات نیز 4/5 سال برآورد گردید. همچنین مشخص گردید که 1/30 درصد از بنگاههای مورد بررسی دارای بدهی بانکی بوده و 9/69 درصد از آنان فاقد هرگونه بدهی بانکی بودند. 1/30 درصد کسب و کارهای مورد بررسی از تسهیلات با نرخ سود 12 درصد و یا کمتر از آن استفاده کرده و نرخ سود 9/69 درصد از تسهیلات اعطایی بالای 12 درصد بوده است. مدت زمان سپری شده از تسهیلات دریافتی توسط 1/62 درصد از بنگاههای مورد مطالعه کمتر از 4 سال بوده و 38 درصد از بنگاهها این زمان بین 4 تا 6 سال بوده و در سایر موارد (9/16 درصد) بیش از 6 سال بوده است. 3/55 درصد از بنگاههای مورد مطالعه قبلاً سابقه اخذ تسهیلات بانکی را داشتهاند و 7/44 درصد از آنان برای اولین بار نسبت به اخذ تسهیلات بانکی از بانک کشاورزی شهرستان اقدام نمودهاند.
در جدول (1) متغیرها، مقیاس متغیرها، ضریب همبستگی و سطح معنیداری آن‌ها بیان شده است. لازم به ذکر است که در این پژوهش متغیر وابسته
میزان بدهی بانکی کسبوکارهای کشاورزی در شهرستان سیروان میباشد.
جدول 1- میزان همبستگی متغیرهای پژوهش در کسبوکارهای تولیدی شهرستان سیروان
ردیف | متغیر اول | متغیر دوم | ضریب همبستگی پیرسون | سطح معنیداری | ||||
متغیر | مقیاس | متغیر | مقیاس |
| ||||
1 | دوره بازپرداخت | فاصله‌ای | میزان بدهی | فاصله‌ای | **423/0- | 000/0 | ||
2 | مبلغ تسهیلات دریافتی | فاصله‌ای | میزان بدهی | فاصله‌ای | 174/0 | 153/0 | ||
** سطح معنیداری 01/0
با توجه به ضریب همبستگی پیرسون (423/0-) به دست آمده برای دو متغیر طول دوره بازپرداخت و میزان بدهی بانکی در بنگاههای تولیدی، همچنین سطح معنیداری به دست آمده (000/0=sig)، با اطمینان 99% میتوان گفت که در بنگاههای تولیدی افزایش طول دوره بازپرداخت تسهیلات بر میزان بدهی بنگاه اثر معکوس و معنیداری داشته است. اما با توجه به ضریب همبستگی پیرسون (174/0) به دست آمده برای دو متغیر مبلغ تسهیلات دریافتی و میزان بدهی بانکی در بنگاههای تولیدی، همچنین سطح معنیداری به دست آمده (153/0=sig)، میتوان گفت که در بنگاههای تولیدی میزان تسهیلات دریافتی بر میزان بدهی بنگاه اثر معنیداری نداشته است.
جدول 2- میزان همبستگی متغیرهای پژوهش در کسبوکارهای خدماتی شهرستان سیروان
ردیف | متغیر اول | متغیر دوم | ضریب همبستگی پیرسون | سطح معنیداری | |||
متغیر | مقیاس | متغیر | مقیاس |
| |||
1 | دوره بازپرداخت | فاصله‌ای | میزان بدهی | فاصله‌ای | **492/0- | 000/0 | |
2 | مبلغ تسهیلات دریافتی | فاصله‌ای | میزان بدهی | فاصله‌ای | **536/0 | 000/0 | |
** سطح معنیداری 01/0
در خصوص بنگاههای خدماتی (جدول 2) نیز میتوان با توجه به ضریب همبستگی پیرسون (492/0-) به دست آمده برای دو متغیر طول دوره بازپرداخت و میزان بدهی بانکی، همچنین سطح معنیداری به دست آمده (000/0=sig)، با اطمینان 99% میتوان گفت که در این بنگاهها افزایش طول دوره بازپرداخت تسهیلات بر میزان بدهی بنگاه اثر معکوس و معنیداری داشته است. همچنین در بنگاههای خدماتی با توجه به ضریب همبستگی پیرسون (536/0) به دست آمده برای دو متغیر مبلغ تسهیلات دریافتی و میزان بدهی بانکی، همچنین سطح معنیداری به دست آمده (000/0=sig)، با اطمینان 99% میتوان گفت که تأثیر متغیر میزان تسهیلات دریافتی بر میزان بدهی بنگاه اثر مستقیم و معنیداری بوده است.
در جدول (3) میزان همبستگی متغیرهای پژوهش در کلیه کسبوکارهای کشاورزی شهرستان سیروان آورده شده است. نتایج نشان داد که در مجموع و بدون در نظر گرفتن نوع کسب‌وکار (تولیدی یا خدماتی) نیز با توجه به ضریب همبستگی پیرسون (492/0-) به دست آمده برای دو متغیر طول دوره بازپرداخت و میزان بدهی بانکی در کسبوکارهای کشاورزی شهرستان، همچنین سطح معنیداری به دست آمده (000/0=sig)، با اطمینان 99% میتوان گفت که تأثیر متغیر طول دوره بازپرداخت تسهیلات بر میزان بدهی بنگاه اثر معکوس و معنیداری بوده است. همچنین با توجه به ضریب همبستگی پیرسون (335/0) به دست آمده برای دو متغیر مبلغ تسهیلات دریافتی و میزان بدهی بانکی در کسبوکارهای کشاورزی شهرستان و سطح معنیداری به دست آمده (000/0=sig)، با اطمینان 99% میتوان گفت که متغیر میزان تسهیلات دریافتی بر میزان بدهی بنگاه اثر مستقیم و معنیداری داشته است.
جدول 3- میزان همبستگی متغیرهای پژوهش در کلیه کسبوکارهای کشاورزی شهرستان سیروان
ردیف | متغیر اول | متغیر دوم | ضریب همبستگی پیرسون | سطح معنیداری | |||
متغیر | مقیاس | متغیر | مقیاس |
| |||
1 | دوره بازپرداخت | فاصله‌ای | میزان بدهی | فاصله‌ای | **452/0- | 000/0 | |
2 | مبلغ تسهیلات دریافتی | فاصله‌ای | میزان بدهی | فاصله‌ای | **335/0 | 000/0 | |
** سطح معنیداری 01/0
در جدول (4) میانگین میزان بدهی کسبوکارهای کشاورزی با توجه به نرخ سود تسهیلات با یکدیگر مقایسه شده است. با توجه به سطح معنیداری به دست آمده (012/0=sig)، میتوان گفت که میانگین بدهی بانکی با توجه به نرخ سود تسهیلات دریافت شده کسب و کار (12 درصد و کمتر و بیش از 12 درصد) از لحاظ آماری و در سطح خطای 5 درصد تفاوت معنیداری با یکدیگر داشته است.
جدول 4- مقایسه میانگین میزان بدهی کسبوکارهای کشاورزی با توجه به نرخ سود تسهیلات
متغیر | 12 درصد و کمتر | بیش از 12 درصد | آماره t | سطح معنیداری ( | |||
میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | ||||
میزان بدهی | 13/4 | 803/2 | 34/6 | 694/2 | 342/2 | 012/0 | |
در جدول (5) نیز میانگین بدهی بانکی کسبوکارهای کشاورزی با توجه به نوع فعالیت بنگاه با یکدیگر مقایسه شده است. با توجه به سطح معنیداری به دست آمده (000/0=sig)، میتوان گفت که میانگین بدهی بانکی با توجه به نوع فعالیت بنگاههای مورد بررسی (تولیدی و یا خدماتی) از لحاظ آماری تفاوت معنیداری با یکدیگر داشته است. به سخنی دیگر، بدهی کسبوکارهای خدماتی بیشتر از کسبوکارهای تولیدی بوده است.
جدول 5- مقایسه میانگین بدهی بانکی کسبوکارهای کشاورزی با توجه به نوع فعالیت بنگاه
متغیر | تولیدی | خدماتی | آماره t | سطح معنیداری ( | |||
میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | ||||
میزان بدهی بانکی | 14/2 | 508/1 | 30/1 | 996/3 | 996/3 | 000/0 | |
تحلیل رگرسیون چندگانه به شیوه گام‌به‌گام
در این بخش از رگرسیون چندگانه به روش گام‌به‌گام1 استفاده شده است. با توجه به جدول (6) و مقدار آماره دوربین - واتسون (968/1) که در فاصله 5/1 و 5/2 قرار دارد بنابراین فرض استقلال بین خطاها پذیرفته است و میتوان از رگرسیون استفاده کرد.
[1] Stepwise Method
گام | R ضریب همبستگی چندگانه | R Square ضریب تعیین | Adjusted R Square ضریب تعیین تعدیل‌شده | Durbin Watson |
اول | 539/0 a | 311/0 | 301/0 |
|
دوم | 587/0 b | 463/0 | 427/0 |
|
سوم | 632/0 c | 568/0 | 531/0 | 968/1 |
جدول 7- سطوح معنیداری و میزان تأثیر متغیرهای وارد شده در مدل
گام‌ها و متغیرهای وارد شده در هر مرحله | ضریب رگرسیونی استاندارد نشده | ضریب رگرسیونی استاندارد شده |
|
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| B | Std. Error | Beta | t | Sig. | |||||||
| ضریب ثابت | 235/36 | 435/7 |
| 304/4 | 000/0 | ||||||
1 | طول دوره بازپرداخت | 886/20 | 241/3 | 524/0 | 698/6 | 000/0 | ||||||
2 | نرخ سود تسهیلات | 784/18 | 787/11 | 487/0 | 954/1 | 000/0 | ||||||
3 | نوع کسب و کار | 131/17 | 668/3 | 152/0 | 267/6 | 000/0 | ||||||
همان‌طور که از جداول (6 و 7) نیز بر می‌آید تحلیل رگرسیون تا سه گام پیش رفته است. در گام اول متغیر (طول دوره بازپرداخت) وارد معادله شده است که در این مرحله میزان ضریب تعیین تعدیل شده (R2Adj)، 301/0 به دست آمده است که معنی و مفهوم آن این است که در مرحله اول 1/30 درصد از کل تغییرات میزان بدهی بانکی کسب و کار وابسته به طول دوره بازپرداخت بوده است. در گام دوم و با وارد شدن دومین متغیر یعنی (نرخ سود تسهیلات بانکی) ضریب تعیین تعدیل شده (R2Adj)، به 427/0 افزایش یافته است. به عبارتی دیگر 7/42 درصد از تغییرات متغیر وابسته به وسیله دو متغیر وارد شده در مدل (طول دوره بازپرداخت و نرخ سود تسهیلات بانکی) تبیین میشود. در گام سوم و با وارد شدن سومین متغیر یعنی (نوع کسب و کار) ضریب تعیین تعدیل شده (R2Adj)، به 531/0 افزایش یافته است. به عبارتی دیگر 1/53 درصد از تغییرات متغیر وابسته به وسیله سه متغیر وارد شده در مدل (طول دوره بازپرداخت، نرخ سود تسهیلات بانکی و نوع کسب و کار) تبیین میشود. یعنی میتوان گفت که حدوداً 9/46 درصد از نوسانات تأثیرگذار بر میزان بدهی کسب و کارها وابسته به عواملی است که در این پژوهش مورد مطالعه قرار نگرفتهاند. همچنین در خصوص تفسیر نتایج حاصل میتوان چنین گفت که به ازای افزایش یک واحد انحراف استاندارد در متغیر طول دوره بازپرداخت؛ میزان بدهی کسب و کارها به میزان 301/0 انحراف استاندارد افزایش خواهد یافت و یا اینکه به ازای افزایش یک انحراف استاندارد در متغیر نرخ سود تسهیلات؛ متغیر بدهیهای کسب و کار به میزان 427/0 انحراف استاندارد تغییر خواهد یافت. در پایان نیز با توجه به اینکه در پایان گام سوم میزان خطای آزمون به 05/0 رسیده و مدل رگرسیون به صورت نهایی در آمده است. بر این اساس در مجموع سه متغیر در مدل رگرسیون وارد شدهاند و پس از استاندارد نمودن ضرایب رگرسیون معادله نهایی رگرسیون را میتوان به شرح زیر نوشت:
Y = a + b1 x1+ b2 x2+ …+ bn xn
Y = 23/36+ 52/0 x1 + 48/0 x2 + 15/0 x 3
که در این معادله:
a: | مقدار ثابت یا عرض از مبدأ |
b | ضریب رگرسیون یا شیب منحنی |
X1: | طول دوره بازپرداخت |
X2: | نرخ سود تسهیلات |
X3: | نوع کسب و کار |
جمعبندی، نتیجه‌گیری و پیشنهادها
در این بخش، نتایج به دست آمده از این پژوهش با نتایج حاصله از سایر پژوهش‌های مقایسه شده و مورد بحث قرار می‌گیرد.
نخست آنکه طول دوره بازپرداخت تسهیلات بر میزان بدهی بانکی کسب و کار اثرگذار بوده است. به گونهای که با افزایش طول دوره بازپرداخت میزان بدهی بانکی کاهش یافته است. این یافته همسو با یافتههای مهدوی روشن و همکاران (1399)، قهرمان زاده و همکاران (1395)، بافنده ایمان دوست و همکاران (1395)، باقری و همکاران (1383) و Adegbite (2009) همسو و با یافتههای Onyeagocha (2012) که بر دوره زمانی کوتاه‌مدت بازپرداخت وام‌ها و حتی پرداخت هفتگی، تأکید دارد؛ ناهمسو میباشد. گروهی از اقتصاددانان بر این موضوع تأکید می‌ورزند که دوره زمانی طولانی بازپرداخت وام‌ها ممکن است به سرمایه‌گذاری بیشتر منجر گردد و ظرفیت بازپرداخت‌ها بالا رفته و قصور در پرداخت مطالبات بانکی کاهش یابد. Jain and Mansuri (2003) بر افزایش منابع مالی و جذب مشتریان از بازارهای پولی غیررسمی بجای عامل دوره زمانی بازپرداخت وام اصرار می‌ورزند که به نظر آن‌ها از این طریق قصور در بازپرداخت‌ها کاهش می‌یابد.
دوم این که در کسبوکارهای تولیدی کشاورزی مبلغ تسهیلات دریافتی اثر معنیداری بر میزان بدهی بانکی آنان نداشته است. اما در خصوص کسبوکارهای خدماتی مشخص گردید که میزان مبلغ تسهیلات دریافتی بر میزان بدهی بانکی اثرگذار بوده است. به‌گونه‌ای که با افزایش میزان تسهیلات میزان بدهی بانکی نیز افزایش‌یافته است. همچنین مشخص گردید که بدون در نظر گرفتن نوع کسب‌وکار (خدماتی یا تولیدی) متغیر مبلغ تسهیلات همچنان بر میزان بدهی بانکی اثرگذار بوده و در بنگاه‌هایی که تسهیلات بیشتری دریافت نمودهاند؛ میزان بدهیهای بانکی نیز افزایش داشته است. این یافته همسو با یافتههای قهرمان زاده و همکاران (1395)؛ Chakraborty and Gupta (2017)؛ Onyeagocha (2012)؛ فال سلیمان و همکاران (1393)؛ شریفی رنانی و همکاران (1390)؛ Adegbite (2009) میباشد. در تفسیر این یافته نیز میتوان گفت که کمبود نقدینگی زنجیره‌ای از مطالبات و بدهیهای تسویه نشده را پدید آورده که خود باعث رکود و افزایش ورشکستگی‌ها میشود. از نظر بسیاری از کارشناسان رکود فعلی حاکم بر بخش‌های اقتصادی باعث افزایش مطالبات معوق بانکها میشود. زمانی که اقتصاد دچار رکود میشود، مطالبات تولیدکنندگان به وصول نشده و این امر، باعث عدم امکان پرداخت آن‌ها و ایجاد مطالبات معوق میشود. همچنین از نظر حسن‌زاده و حبیبی(1389) این امر ممکن است به دلیل ضعف کیفی فرآیند و مراحل بررسی تسهیلات، عدم وجود سیستم مناسب ارزیابی و اعتبارسنجی مشتریان، عدم نظارت کافی در نحوه مصرف تسهیلات و نرخ بهره بوده باشد. ارتباط بین اندازه و مبلغ وام و جریمه تأخیر وام یکی از چالش برانگیزترین موضوعات در بین نظریه‌پردازان حوزه وام و اعتبارات بشمار می‌رود. این منطقی به نظر می‌رسد کـه انـدازه وام بزرگ‌تر احتمال بازپرداخت را سخت‌تر می‌کند و بنابراین باید معوقات و مشکلات دیگری را در بازپرداخت وام انتظار داشت (Chakraborty and Gupta, 2017). از طرف دیگری این استدلال نیز وجود دارد که احتمالاً اندازه بزرگ‌تر وام وقتی که در نقطه سربه‌سر قرار گیرد قصور کمتری در بازپرداخت‌ها مشاهده خواهد شد؛ به عبارت دیگر وام بیشتر می‌تواند سرمایه‌گذاری بیشتر با بازگشت سود بالقوه بیشتر را خلق کند. البته دلایل دیگری نیز در تأیید این نظریه از جانب اقتصاددانان اقامه میشود. به عنوان نمونه وام در مبالغ بالاتر هزینه تأخیر در بازپرداخت را برای قصور کننده بالا می‌برد به‌ویژه وقتی که وام با پشتوانه ضمانت‌نامه محکم همراه شود وام‌گیرنده تحت‌فشار مضاعف قرار می‌گیرد که این عقلایی است که در بازپرداخت وام خود تأخیر نکند (Onyeagocha, 2012).
همچنین مشخص گردید که نرخ سود تسهیلات نیز از جمله متغیرهای اثرگذار بر میزان بدهی کسب و کارها میباشد. این یافته همسو با تحقیقات حسن‌زاده و حبیبی(1389)، محدث حسینی و همکاران (1400) میباشد. همان طور که پیشتر نیز گفته شد کارآفرینان در فرآیند شروع کسب‌وکار اغلب تمایل به اخذ وام با شرایط آسان به‌ویژه در زمینه نرخ سود دارند که این موضوع بر اثربخشی اعتبارت نیز تأثیرگذار است (Rice and Strahan, 2010). تولیدکنندگان خرد در بخش کشاورزی که بزرگ‌ترین جمعیت تولیدکنندگان روستا را تشکیل میدهند دلگرم به این هستند که بتوانند به تولیدکننده متوسط و حتی در مقطع بعدی به تولیدکننده بزرگ ارتقا یابند و از نرخ بهره پایین و تولید در مقیاس اقتصادی بهره‌مند شوند. همچنین Makorere (2014) برای ارتقاء تولید بخش کشاورزی دخالت دولت و کنترل نرخ‌های بالای بهره را پیشنهاد می‌کند.
با توجه به نتایج و یافتههای پژوهش پیشنهادهای زیر به‌منظور راه‌کاری برای افزایش میزان وصولی‌های تسهیلات اعطایی ارائه‌شده است.
1ـ یافتهها نشان داد که یکی از متغیرهای اثرگذار بر میزان بدهی بانکی و نرخ وصول مطالبات بانکی طول دوره بازپرداخت وام میباشد. هرگونه کوتاهی در بازپرداخت تسهیلات علاوه بر کاهش قابل توجه ارزش داراییهای بانک در طول زمان، ممکن است بانک را در ایفای تعهداتش با مشکل مواجه سازد؛ بنابر این پیشنهاد میشود؛ بانکها ضمن افزایش طول دوره بازپرداخت وامهای اعطایی و با توجه به اینکه فعالیت‌های کشاورزی عموماً فصلی می‌باشند؛ در تنظیم و تطابق زمان اعطای تسهیلات و همچنین قسط‌بندی آن با فصل فروش محصولات، برنامه‌ریزی و دقت لازم را به عمل آورند.
2ـ به‌منظور کاهش اثرات زیان‌بار خسارت‌های طبیعی همچون سیل و یا کاهش میزان بارندگی که مستقیماً میزان تولید کسبوکارهای تولیدی در بخش کشاورزی و به‌تبع آن بازپرداخت تسهیلات بانکی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ پیشنهاد می‌گردد بیمه نمودن محصولات کشاورزی به عنوان تضمین و یا وثیقه برای اعطای تسهیلات به متقاضیان در نظر گرفته شود.
3ـ پیشنهاد می‌گردد که کارشناسان بانک به‌منظور اطمینان از مصرف اعتبارات در فعالیت مورد نظر، نظارت مستمر و دقیق‌تری داشته و نسبت به ارائه مشاوره‌های فنی و مالی مرتبط با ماهیت فعالیت به دریافت‌کنندگان تسهیلات اقدام نمایند.
4ـ ایجاد تناسب بین بازدهی و نرخ سود بازپرداخت، مساعدت بانکها با بهره‌برداران خسارت‌دیده به مسئولان بانک کشاورزی پیشنهاد میشود.
5ـ برای افزایش سطح پایداری و موفقیت کسبوکارهای کشاورزی می‌باید که مسئولان و سازمان‌های مربوطه در سطح میانی و هم مسئولان تصمیم‌گیرنده در سطح کلان با برنامه‌ریزی درست و کارشناسی سعی در جهت حل مشکلات کسبوکارهای کشاورزی (مخصوصاً کسب‌وکارهایی که در زمینه تولید مشغول به فعالیت هستند)، داشته باشند.
امین بیدختی، ع. ا. (1388). نقش بنگاه های کوچک و متوسط (SME`s) صنعتی در خلق فرصت های کارآفرینی. کاوش های مدیریت بازرگانی، 1(2)، 171-190.
آمار، تیمور، خداداد، مهدی و معمری،ابراهیم. (1397). ارزیابی توزیع فضایی مؤلفه‌های توسعه‌پایدار در بین شهرستان‌های استان ایلام با استفاده از تکنیک-SAW VIKOR. فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای، 8(29)، 65-78.
بافنده ایمان دوست، ص.، شاطریان، ز.، فهیمی فرد، س. م. 1395. بررسی عوامل مؤثر بر نرخ وصول تسهیلات بانک کشاورزی استان خراسان رضوی (کاربرد مدل اقتصادسنجی توبیت). اقتصاد پولی مالی (12)23، صص 189-216.
باقری، م.، نجفی، ب. 1383. بررسی عوامل مؤثر بر بازپرداخت اعتبارات کشاورزی (مطالعه موردی استان فارس). پژوهش‌های اقتصادی ایران، 6(19)،97-115.
حسن زاده، علی، و حبیبی، پیمان. (1389). کالبد شکافی مطالبات معوق و راه های پیشگیری آن در سیستم بانکی کشور. تازه های اقتصاد، -(130)، 0-0.
جمشیدی معصومه، نوری زمان آبادی سیدهدایت الله، صیدایی گل سفیدی سید اسکندر، رحیمی داریوش.(1394) اثرات خشکسالی بر اقتصاد نواحی روستایی شهرستان‌های سیروان و چرداول. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، ۴ (۱۳) :۱-۱۷.
رئیسی، ا.، شیهکی تاش، م.، کرد، ح. و ولی نفس، ع. (1397). بررسی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر شکست کسبوکارهای گلخانه‌ای در بخش زرآباد شهرستان کنارک. فصلنامه علمی کارافن. (43)15.113- 126.
سیف الهی، ر.، کردلوئی، ح. و دشتی، ن. (1394). بررسی مقایسه ای عوامل رفتاری در سرمایه گذاری دارایی های مالی. دانش سرمایه‌گذاری، 4 (15). 33-52.
شریفی رنانی، ح.، رنجبر، ه.، فولادی، ا. 1390. بررسی عوامل مؤثر در عدم بازپرداخت تسهیلات کشاورزی مطالعه موردی بانک کشاورزی استان اصفهان. اقتصاد کشاورزی و توسعه-77. (2)19. 100.
صدری نیا، م.، میراسدی، س. و وروانی، م. (1388). روشهای مختلف تامین مالی بنگاه های کوچک و متوسط در مراحل مختلف دوره عمر. رشد فناوری، 5(19)، 13-21.
فال سلیمان، م.، صادقی، ح.، فنودی، ف.1393. واکاوی عوامل مؤثر بر بازپرداخت تسهیلات بانکی به بهره‌برداران کشاورزی. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)،25(4)، (پیاپی56)،269-288.
قهرمان زاده، م.، پیش بهار، ا.، عین اللهی، م.، فردوسی، ر. 1395. شناسایی عوامل تأثیرگذار بر وصول مطالبات بانک کشاورزی در شهرستان مراغه: کاربرد مدل لاجیت ترتیبی. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران.47 (1). 47-55.
محدث حسینی، س. ا.، فهیمی‌فرد، س. م.، صادقی، ا. 1400. تحلیل میزان اثربخشی تسهیلات بانکی به طرح‌های استخر ذخیره آب و توسعه کشت گلخانه‌ای در استان خراسان رضوی. اقتصاد و توسعه کشاورزی. (3)35. 273-289.
مرادنژادی, همایون. (1395). بررسی و مقایسه شاخص های پایداری اکولوژیکی مزارع برنج در مناطق سیروان و چرداول در استان ایلام. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران, 47(1), 237-248. doi: 10.22059/ijaedr.2016.58846
مرادنژادی، ه.، لرستانی، س. 1398. عوامل مؤثر بر موفقیت کسبوکارهای تعاونی کشاورزی در شهرستان اسلام‌آباد غرب. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 8(31)، 73-93.
مرادنژادی، ه.، واحدی، م. 1398. واکاوی موانع راه‌اندازی کسبوکارهای خانگی در مناطق روستایی استان ایلام. فصلنامه علمی -پژوهشی تحقیقات اقتصاد کشاورزی. 318-303. (43)11.
مرادنژادی، همایون و فتاحی، مراد. (1402). واکاوی تأثیر مؤلفه‌های مدل کسب‌وکار بر موفقیت کسبوکارهای بخش کشاورزی شهرستان چرداول. مطالعات کارآفرینی و توسعه پایدار کشاورزی، 10(1)،23-38. doi: 10.22069/jead.2023.20828.1673
مقصودی(1396). شناسایی عوامل مؤثر بر پایداری کسبوکارهای خرد در بخش کشاورزی استان خوزستان. پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی،(2)10: 20-11.
مهدوی روشن، ر.، مظهری، ر.، محمدی خیاره، م.، شیرازی، ا. 1399. شناسایی عوامل مؤثر بر بهبود مطالبات و معوقات بانکی (مطالعه موردی: بانک کشاورزی رودسر استان گیلان)*. اقتصاد و توسعه منطقه‌ای. 27 (19).133- 164.
نقوی، س.، فیروز زارع، ع.، بابازاده، ج. 1400. واکاوی عامل‌های مؤثر بر ریسک اعتباری بانک کشاورزی در استان خراسان شمالی. 15(2)، 1-28
نوراله زاده، ا.، هژبرکیانی، ک.، عسگری، فرید. 1400. اثرات تسهیلات مالی صندوق کارآفرینی امید بر توابع سرمایه‌گذاری و اشتغال در نواحی روستایی با تأکید بر کسبوکارهای کوچک و متوسط. اقتصاد فضا و توسعه روستایی. ۱۴۰۰; ۱۰ (۳۵) 23-42.
یعقوبی، ج.، حمیدی، ک.، احدنژاد روشنی، محسن. 1400. شناسایی چالش‌های کسبوکارهای کارآفرینانه‌ی کشاورزی شهری در شهرستان زنجان با استفاده از نظریه‌ی مبنایی. پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی. (2)14.19-34.
Adegbite, D.A. 2009. “Repayment Performance of Beneficiaries of Ogun State Agricultural and Multipurpose Credit Agency (Osama) in Ogun state, Nigeria (2004-2007)”, American-Eurasian Journal of Sustainable Agriculture, 3(1), pp.117-125.
Baden, C. F., Haeflige. S. (2008).Business Models and Technological Innovation. December 2013. Long Range Planning 46(6):419–426. DOI:10.1016/j.lrp.2013.08.023
Brewer, A. 2019. Barriers and Incentives to Engaging with Aquaponics Systems: Empirical Evidence from São Carlos, Brazil. Thesis for MSc, School for Environment and Sustainability, University of Michigan, available at: https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/2027.42/148828/1/Brewer_Alexandria_Thesis.pdf
Chakraborty, T., Gupta, A. 2017. Loan Repayment Behaviour of Farmers: Analysing Indian Households. IIT Kanpur Working paper.
Dearman, H. (2012). Globalization and the small and medium-sized enterprises: search for potent strategies. Global Outlook (formerly Business and Contemporary World), 11 (3): 85104.
Ghalibaf Asl, H. (2009). Three important actions of the stock market since 2009. Iran Economist, March 3, 2009.
Hosseini., S. M., Roosta, K., Zamanipour. A,. Teimoori. M. (2017). Farmers' Perception of Drought Consequences by Phenomenological Approach (Case study: South Khorasan Province), Agricultural Extension and Education Research, 9 (4): 59-70.
Jain, S., Mansuri, G. 2003. A little at a time: the use of regularly scheduled repayments in microfinance programs. Journal of development Economics, 72(1), 253-279.
Johnson, M. W., Christensen, C. M., & Kagermann, H. 2008. Reinventing your business model. Harvard business review, 86(12), 57-68.
Kazmi, M.A. (2014). Survey of Poverty Line- Vulnerability of Rural Households and the Determining factors in the Province of Southern Khorasan, Iran. In ternational Journal of Plant, Animal and Environmental Sciences, 4(3), 395-402.
Makorere, R. F. 2014. Factors affecting loan repayment behavior in Tanzania: Empirical evidence from Dar es Salaam and Morogoro regions. International Journal of Development and Sustainability, 3(3), 481- 492.
Monke, J. 2018. Agricultural Credit: Institutions and Issues, Congressional Research Service, March 26, 7-5700, RS21977, www.crs.gov.
Musa, S. F. P. D., Idris, P. S. R. P. H., Basir, K. H. 2020. Exploring the Entrepreneurial Motivations and Barriers of Agripreneurs in Brunei Darussalam. In Economics, Business, and Islamic Finance in ASEAN Economics Community (pp. 31-56). IGI Global.
Ndiaye, N., Razak, L. A., Nagayev, R. Ng, A. 2018. Demystifying Small and Medium Enterprises’ (SMEs) Performance in Emerging and Developing Economies. Borsa-Istanbul Review, 18 (4), PP 269-281.
Onyeagocha, S. U. O., Chidebelu, S. A. N. D., Okorji, E. C. 2012. Determinants of repayment of loan beneficiaries of micro finance institutions in southeast states of Nigeria. International Journal of Agricultural Management and Development (IJAMAD), 2(1047-2016-85426), 167-175.
Rezaee, B., Angizan, S. D., Hosseiny, D. 2018. Exploring the Barriers to the Development of Agricultural Businesses in technology Incubators: A case Study of Razi University Incubator, Iran. International Journal of Agricultural Management and Development (IJAMAD), 8(1047-2019-3429), 193-199.
Rice, T., Strahan, P. 2010. Does credit market competition affect small business finance? Journal of Finance, Vol 65, pp 861–889.
SvetliÄiÄ ,M., JakliÄ, A. and Burger, A. (2008). Internationalization of Small and Medium-Size Enterprises from Selected Central European Economies. Eastern European Economics, 45(4):36-65, DOI: 10.2753/EEE0012-8775450402
TEIMOORI, M., ESFAHANI, S.M.J., AMRAEI, B., & JAMSHIDI, A.. (2014). AFFECTINGFACTORS ON THE ACCEPTANCE OF RICEINSURANCEIN ILAM PROVINCE. JOURNAL OF AGRICULTURAL EXTENSION AND EDUCATION RESEARCH, 7(3 (27)), 1-11. SID. https://sid.ir/paper/189997/en
Teimoori, M., Mirdamadi, S.M and F. Hosseini .,S. J . (2019), Modeling of Climate Change Effects on Groundwater Resources: The Application of Dynamic Systems Approach, International Journal of Agricultural Management and Development, 9(2), 107-118.
Teimoori, M., Mirdamadi, S.M., Farajollah hosseini, S. J., Rahimi Sourah, S., & Afshar
Turnsek, M., Joly, A., Thorarinsdottir, R., Junge, R. 2020. Challenges of Commercial Aquaponics in Europe: Beyond the Hype. Water, 12(1), 306.
Wilkinson, T., Brouthers, L. E., (2006), Trade promotion and SME export performance, International Business Review 15 (2006) 233–252.