عوامل تأثیرگذار بر استفاده بی‏رویه کشاورزان از آفت‏ کش ‏ها و ارزیابی رفتار خودحفاظتی آنان در کار با آفت‎کش ها (مورد مطالعه: استان زنجان)

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

نفیسه صلاحی مقدم ¹ , روح الله رضایی ² , اورنگ کاوسی ³

1 - دانشجوی دکتری، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان
2 - دانشیار، گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشگاه زنجان
3 - دانشیار، گروه گیاهپزشکی، دانشگاه زنجان

تاریخ دریافت : 1399/03/29 تاریخ پذیرش : 1399/12/28 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: زنجان, آفتکش, اقدامات ایمنی, واژه های کلیدی: رفتار خودحفاظتی,

چکیده مقاله :

افزایش فوت انسان ها به علت استفاده نا امن از آفت کش های شیمیایی، یکی از جدی ترین خطرات شغلی است که کشاورزان در کشور های در حال توسعه با آن مواجه هستند. بنابر این، هدف تحقیق حاضر، بررسی عوامل تأثیرگذار بر استفاده بی رویه کشاورزان از آفت کش ها و شناخت موانع اتخاذ اقدامات خودحفاظتی در استفاده از آفت کش های شیمیایی در استان زنجان می‌باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل خبرگان موضوعی در استان زنجان بودند که از بین آن ها 20 نفر با استفاده از روش نمونه‎گیری هدفمند انتخاب شدند. برای گردآوری داده‌ های تحقیق از مصاحبه نیمه ساختارمند استفاده شد. تجزیه و تحلیل کیفی داده‌ها با استفاده از نرم ‌افزار مکس‌ کیودا نسخه 12 انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که اصلی ترین عوامل تأثیرگذار بر استفاده بی رویه کشاورزان از آفت کش های شیمیایی شامل ضعف شناختی- اطلاعاتی (آگاهی پایین از عوارض استفاده از سموم، اطلاعات اندک از اصول کنترل آفات و مزایای کشت ارگانیک)، ضعف خدمات آموزشی- ترویجی (اطلاع‎رسانی ضعیف و دشواری در دسترسی به اطلاعات، کمبود دوره‎های آموزشی مرتبط و دسترسی کم و محدود بودن تعداد کارشناسان)، ویژگی‎ شیوه های کنترل شیمیایی آفات (قیمت پایین سموم، اثربخشی بیشتر سموم نسبت به دیگر شیوه های کنترل آفات، سهولت در دسترسی و استفاده از سموم)، ضعف حمایتی و عوامل فردی بوده است. افزون بر این، نتایج تحقیق حاکی از آن بود که متغیرهای عدم توجه دولت و سازمان‎های ذی ربط به سلامت کشاورزان، ضعف عمومی فرهنگ سلامت در بین روستاییان، عوامل اقتصادی، عوامل فردی و نگرشی، ضعف اطلاعات و موانع مرتبط با تجهیزات حفاظت فردی بر اتخاذ رفتارهای خودحفاظتی کشاورزان در استفاده از آفت‌کش‌ها تأثیر دارند.

چکیده انگلیسی:

Increased mortality and morbidity of humans due to unsafe use of chemical pesticides are the most serious occupational hazards faced by farmers in developing countries. As such, The purpose of this research was to investigation of factors affecting farmers’ excessive use of application pesticides and identify barriers to farmers’ usage of self-protective behavioure about the use of chemical pesticides in Zanjan province. The statistical population of this study consisted of the thematic experts in Zanjan province of which 20 persons were selected using the purposive sampling method. Semi-structured interviews were used to collect data. The software of MAXQDA 12 was used to analyze the data. The results of the study showed that the main factors affecting the farmers’ excessive use of application pesticides were cognitive-informational weakness, educational-extensional services weakness, Characteristic of chemical pest control methods, supportive weakness and personal factors. Additionally, the results of the study indicated that the variables Lack of attention of the government and relevant organizations to farmers' health, health culture weakness among farmers, economic factors, personal factors, information weakness and Individual protection equipment barriers effected self-protective behaviors of farmers in the use of pesticides.

منابع و مأخذ:

- افراخته، ح. و افکار، ا. (1391). عوامل مؤثر بر سطح سلامت روستاها (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان شفت). فصلنامه پژوهش و برنامه‏ریزی روستایی. دوره 1، شماره 1، صص 25- 43.

- ایمان، م. ت. و نوشادی، م. ر.  (1390). تحلیل محتوای کیفی. فصلنامه پژوهش. دوره 3، شماره 2، صص 15-44.

- حدادی، ش.؛ یزدانی، س. و صالح، ا. (1396). بررسی عوامل مؤثر بر تمایل کشاورزان به کشت ارگانیک محصول خیار در استان البرز. فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. دوره 48، شماره 3، صص 369-378.

- حسین‎زاد، ج.؛ شرفاء، س. و دشتی، ق. (1389).تحلیل اقتصادی منافع زیست‎محیطی برنامه‏های مدیریت تلفیقی آفات (مطالعه موردی، مزارع استان خوزستان). فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. دوره41، شماره 3، صص 274-267.

- حسینی، م. ح.؛ رمضانی، ع. ع.؛ توسلیان، ح.؛ محسن‏زاده، م. ع؛ مالکی، س. و صمیمی، ک. (1390).بررسی میزان آگاهی و نگرش کشاورزان استان خراسان جنوبی از مسائل بهداشت حرفه‏ای کشاورزی. فصلنامه سلامت کار ایران. دوره 8، شماره 1، صص 24-29.

- حسینی، م. ح.؛ رمضانی، ع. ع.؛ حنفی بجد، م.؛ حمیدی، ح.؛ صمیمی؛ ک.؛ محسن‏زاده، م. ع.؛ مبینی، م.؛ مالکی، س.؛ آبی، غ. ر.؛ توسلیان، ح. و تنها، م. (1390). میزان آگاهی کشاورزان خراسان جنوبی از مسمومیت‏های شغلی، سال 1388. فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. دوره 18، شماره 1، صص 47-54.

- حمه‏رضائی، م.؛ فتحی، ا.؛ رحیمی، ن.؛ حیدرنژاد، ن.؛ برزگر، ل. و حمدی، ص. (1395). ارزیابی دانش، نگرش و عملکرد ایمنی کشاورزان و باغداران نسبت به مسایل ایمنی در هنگام استفاده از سموم در مزارع استان آذربایجان غربی. فصلنامه هوزان. دوره 1، شماره 2، صص 30-37.

- خسروی، س. و توحیدفر، م. (1395). کاهش مصرف سموم کشاورزی و سرطان با کشت محصولات تراریخته. فصلنامه مهندسیژنتیکوایمنیزیستی. دوره 4، شماره 1، صص 1-10.

- دولانی، ع.؛ حریری، ن.؛ حسن‏زاده، ح. م. و ولی‏نژادی، ع. (1391). مروری بر پژوهش کیفی و نرم‎افزارهای تحلیل داده‏های کیفی. فصلنامه مدیرت سلامت. دوره 15، شماره 47، صص 77-90.

- رمضانی، م. ک. (1392).مروری بر سرنوشت آفت‏کش‏ها و ارزیابی مخاطرات آن‏ها در محیط. فصلنامه پژوهش علف‏های هرز.  دوره 5، شماره 1، صص 97-121.

- سفیدکار، ر. و مظلومی، م. (1393). مروری بر تأثیر انواع روش‎های فرآوری بر مقدار باقی‏مانده آفت‏کش‏ها در مواد غذایی گیاهی خام و فرآوری شده. فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی ایلام. دوره 22، شماره 6، صص 24- 33.

- شهباز، م. (1393). مقایسه مقاومت نسبی تعدادی از ارقام گوجه‏فرنگی به شب‏پره مینوز گوجه‏فرنگی،Tuta absoluta (Meyrick) (Lep:Gelechiidae) و فعالیت برخی آنزیم‏های گوارشی حشره در واکنش به تغذیه از این ارقام. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی.

- صفا، ل.؛ رضایی، ر.؛ صلاحی مقدم، ن. و کرباسیون، م. (1398). عوامل تأثیرگذار بر قصد استفاده کشاورزان از زنبور براکون در مبارزه با آفت کرم هلیوتیس گوجه‏فرنگی در شهرستان طارم. فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی. دوره 15، شماره 2، صص 205-222.

- صندوقی، ع.؛ امینی، ا. م. و یوسفی، ع. (1394). سنجش عوامل مؤثر بر انتخاب مصرف‏کنندگان خیار معمولی، سالم و ارگانیک در شهر اصفهان با استفاده از روش انتخاب تجربی. فصلنامه اقتصاد و توسعه کشاورزی. دوره 29، شماره 2، صص 139-149.

- عقیلی‏نژاد، م.؛ محمدی، ص. و فرشاد، ع. (1386). تأثیر مصرف آفت‏کش‏ها بر سلامت کشاورزان. فصلنامه پژوهش درپزشکی. دوره 31، شماره 4، صص 327-331.

- علی‏بابایی، ی. (1397). مکس کیودا 11(هنر تجزیه و تحلیل متن). انتشارات علمی و فرهنگی کتیبه، تهران.

- عنابستانی، ع. ا. و بهزادی، ص. (1392). سنجش سطح سلامت روستاییان و عوامل فردی مؤثر بر آن در شهرستان میبد- یزد. فصلنامه برنامه‏ریزی فضایی. دوره 3، شماره 1، صص 1- 18.

- قاسمی، ص. و کرمی، ع. (1388). نگرش‏ها و رفتارهای گلخانه‏داران استان فارس نسبت به کاربرد سموم شیمیایی در گلخانه‏ها.فصلنامه اقتصادوتوسعهکشاورزی. دوره 23، شماره1، صص 28-40.

- قلاوندی، س.؛ نورالله نوری‏وندی، آ. و عمانی،  ا. ر. (1396). ارزیابی رفتار ایمنی کشاورزان صیفی‏کار شهرستان اندیمشک در استفاده از سموم شیمیایی. فصلنامه پژوهش‏هایترویجوآموزشکشاورزی. دوره 10، شماره 4، صص 13- 22.

- قنبری، ر.؛ شاکرمی، ج.؛ سپهوند، ف. و اسدپوریان، ز. (1397). تحلیل رفتار حفاظتی کشاورزان شهرستان خرم‏آباد در استفاده از آفت‏کش‏ها: کاربرد الگوی اعتقاد بهداشتی. فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. دوره 2، شماره 1، صص 121-133.

- قهرمانی، ا. و فضلی، ب. (1395). بررسی نگرش ایمنی در تعدادی از شرکت‎های تولیدی شهرستان ارومیه. فصلنامه بهداشت و ایمنی کار. دوره 6، شماره 4، صص 41-50.

- کرمی، غ. ح.؛ بیژنی، م. و سلامت، ع. (1393). دانش ایمنی کارشناسان کشاورزی جنوب غرب ایران در کار با ماشین‏آلات کشاورزی. فصلنامه بهداشت حرفه‏ای. دوره 1، شماره 4، صص 30-39.

- گل‏زردی، ف.؛ سروامینی، ش.؛ وزان، س. و سروامینی، م. (1390). بررسی نگرش و رفتار کشاورزان بخش مرکزی کرج نسبت به کاربرد علف‏کش‏های شیمیایی. فصلنامه بوم‏شناختی علف‎های هرز. دوره 2، شماره 1، صص 71-83.

- مظلومی محمودآباد، س.؛ رضائیان، م.؛ حسین‏زاده، ن.؛ فلاح‏زاده، ح. و برخورداری، ا. (1394). کارآیی آموزش بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی بر رفتارهای پیشگیری کننده از مواجهه با آفت‏کش در کشاورزان. فصلنامه دانشکده بهداشت یزد. دوره 14، شماره 6، صص 247-260.

- معینی‏الدینی، ش.؛ زند، ا.؛ کامبوزیا، ج.؛ مهدوی دامغانی، ع. و دیهیم‏فرد، ر. (1392). بررسی مخاطرات زیست محیطی حشره‏کش‏های ثبت شده در ایران. فصلنامه کشاورزی بوم‏شناختی. دوره1، شماره 3، صص 96-110.

- مهربانی، و. (1391). سلامت خانوارهای روستایی و رفاه اجتماعی رالزی در ایران. فصلنامه رفاه اجتماعی. دوره 12، شماره 47، صص 61-83.

- نظریان، م.؛ آجیلی، ع. و رضایی مقدم، ک. (1388). بررسی دانش، نگرش و رفتار ایمنی سبزیکار شوش در استفاده از سموم آفت‏کش. سومین کنگره علوم ترویج و آموزش کشاورزی. 11-12 اسفند‏ماه 1388. دانشگاه فردوسی مشهد.

- واحدیان شاهرودی، م.؛ محمدی، ف. و  طهرانی، ه. (1395). مروری بر مطالعات انجام شده در زمینه آگاهی و رفتارهای ایمن کارگران در ایران. فصلنامه سواد سلامت. دوره 1، شماره 1، صص 25-38.

- Abdollahzadeh, G. H., Sharif Sharifzadeh, M. and Damalas, C. A. (2015). Perceptions of the beneficial and harmful effects of pesticides among Iranian rice farmers influence the adoption of biological control. Journal of Crop Protection. 75, 124-131.

- Allahyari, M. S., Damalas, C. A. and Ebadattalab, M. (2017). Farmers’ Technical Knowledge about Integrated Pest Management (IPM) in Olive Production. Journal of Agriculture. 7 (12), 1-9.

- Al-Zadjali, S., Morse, S., Chenoweth, J. and Deadman, M. (2015). Personal safety issues related to the use of pesticides in agricultural production in the Al-Batinah region of Northern Oman. Science of the Total Environment. 502, 457- 461.

- Atreya, K. (2007). Pesticide use knowledge and practices: A gender differences in nepal. Environmental Research.104 (2), 305-311.

- Damalas, C. A. and Abdollahzadeh, G. (2016). Farmers' use of personal protective equipment during handling of plant protection products: Determinants of implementation. Science of the Total Environment. 571, 730- 736.

- Damalas, C. A. and Eleftherohorinos, I. J. (2011). Pesticide Exposure, Safety Issues, and Risk Assessment Indicators. International Journal of Environmental Research and Public Health. 8 (5), 1402-1419.

- Habibzadeh Shojaei, S., Hosseini, J., Mirdamadi, M. and Zamanizadeh, H. R. (2013). Investigating Barriers to Adoption of Integrated pest management Technologies in Iran. Annals of Biological Research. 4 (1), 39-42.

- Halimatunsadiah, A. B., Norida, M., Omar, D. and Kamarulzaman, N. H. (2016). Application of pesticide in pest management: The case of lowland vegetable growers. Journal of International Food Research. 23 (1), 85- 94.

- Hashemi, S., Rostami, R., Hashemi, M. and Damalas, C. (2012). Pesticide use and risk perceptions among farmers in Southwest Iran. Human and Ecological Risk Assessment. 18 (2), 456-470.

- Hung-yun, H. and Lain-ge, Z. (2009). Farmers’ Character and Behavior of Fertilizer Application -Evidence from a Survey of  Xinxiang County, Henan Province, China. Agricultural Sciences in China, 8 (10), 1238-1245.

- Ju, X., Liu, X., Zhang, F. and Roelcke, M. (2004). Nitrogen fertilization, soil nitrate accumulation, and policy recommendations in several agricultural regions of China. Journal of Ambio, 33 (6), 300–305.

- Lekei, E., Ngowi, A. and London, L. (2014). Farmers knowledge, practices and injuries associated with pesticide espouser in rural farming villages in Tanzania. BMC public Health. 14, 1-13.

- Lu, J. L. and Cosca, K. )2011(.Pesticide application and health hazards: implications for farmers and the environment. International Journal of Environmental Studies. 68 (2), 197-208.

- Matthews, G. A . (2008). Attitudes and behaviours regarding use of crop protection products - A survey of more than 8500 smallholders in 26 countries. Journal ofCrop Protection. 27 (3), 834-846.

- Parsa, S., Morse, S., Bonifacio, A., Chancellor, T., Condori, B., Crespo-Pérez, V., Hobbs, S. L. A., Kroschel, J., Ba. M. N., Rebaudo, F., Sherwood, S. G., Vanek, S. J., Faye, E., Herrera, M. A. and Dangles, O. (2014). Obstacles to integrated pest management adoption in developing countries. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 111 (10), 3889-3894.

- Remoundou, K., Brennan, M., Hart, A. and Frewer, L. J. (2014). Pesticide Risk Perceptions, Knowledge and Attitudes of Operators, Workers, and Residents: A Review of the Literature. International Journal of Human and Ecological Risk Assessment. 20 (4), 1-38.

- Rezaei, R., Damalas, C. A. and Abdollahzadeh, G. H. (2018). Understanding farmers' safety behaviour towards pesticide exposure andother occupational risks: The case of Zanjan, Iran. Science of the Total Environment. 616-617, 1190-1198.

- Stadlinger, N., Mmochi, A., Dobo, S., Gyllback, E. and Kumblad, L. (2011). Pesticide use among smallholder rice farmers in Tanzania. Environment, Development and Sustainability. 13 (3), 641-656.

- Waichman, A.V., Eve, E. and Nina, N. C. D. (2007). Do farmers understand the information displayed on pesticide product labels? A key question to reduce pesticides exposure and risk of poisoning in the Brazilian Amazon. Journal of Crop Protection. 26, 576-583.

- Wilson, C., and Tisdell, C. (2001). Why farmers continue to use pesticides despite environmental, health and sustainability costs. Ecological Economics. 39 (3), 449-462.

- Yunju, L., Kahrl, F., Jianjun, P., Roland-Holst, D., Yufang, S., Wilkes, A., and Jianchu, X. (2012). Fertilizer use patterns in Yunnan Province, China: Implications for agricultural and environmental policy. Agricultural Systems. 110, 78-89.

- Zhang, H. and Lu, Y. (2007). End-users’ knowledge, attitude, and behavior towards safe use of pesticides: a case study in the Guanting Reservoir area, China. Journal of Environ Geochem Health. 29 (6), 513-520.