بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت کشاورزان شهرستان طارم در مدیریت پایدار آب کشاورزی

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

امیر کریمی ¹ , امیر نعیمی ² , غلامرضا مجردی ³ , نفیسه صلاحی مقدم ⁴

1 - دانش¬آموخته مقطع کارشناسی ارشد گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی دانشگاه زنجان
2 - دانشیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی دانشگاه زنجان
3 - دانشیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی دانشگاه زنجان
4 - محقق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان

تاریخ دریافت : 1402/12/01 تاریخ پذیرش : 1403/08/27 تاریخ انتشار : 1403/06/31

کلید واژه: بحران آب, مدیریت پایدار منابع آب, رفتار مشارکتی کشاورزان, شهرستان طارم.,

چکیده مقاله :

چگونگی مدیریت منابع آب در حوزه کشاورزی در ایران مسأله‏ای است که باید با مشارکت کشاورزان و بهره‌برداران آب تصمیم‌گیری شود؛ عدم همکاری و بی¬اطلاعی کشاورزان از اقدامات انجام‌شده و قرار نگرفتن ایشان در جایگاه تصمیم¬گیری جهت پیشبرد اهداف، منجر به تقویت احساس عدم تعلق آنان به سرنوشت آینده آب خواهد شد و نتیجه آن بی‏انگیزشی در حفاظت از منابع آب می¬باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت کشاورزان شهرستان طارم در مدیریت پایدار منابع آب انجام گردید. جامعه آماری پژوهش حاضر، 7774 خانوار روستایی این شهرستان بود که بر اساس فرمول کوکران، 365 نفر از آن‏ها به روش نمونه‌گیری چندمرحله‌ای به‌ عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه بود. روايي صوری و محتوایی پرسشنامه با نظر پانلي از متخصصان و کارشناسان مورد تأييد قرار گرفت و روايي سازه و پايايي ابزار پژوهش نيز از طريق بررسي برازش مدل در سطح مدل اندازه¬گيري و مدل ساختاري به دست آمد. براي تجزيه و تحليل داده¬ها از تکنيک چند متغيره مدل‌سازي معادلات ساختاري به روش حداقل مربعات جزئي استفاده شد که به اين منظور نرم¬افزار Smart PLS به کار گرفته شد. نتايج پژوهش نشان داد که مؤلفه¬هاي هنجارهای اخلاقی، درک ریسک، هویت خود و هنجارهای اجتماعی از اثر مثبت و معني¬داري بر متغير وابسته برخوردار بودند، به نحوي که در مجموع متغيرهاي مورد مطالعه در حدود 51 درصد از واریانس رفتار مشارکتی کشاورزان در مدیریت پایدار منابع آب را تبيين کردند.

چکیده انگلیسی:

Agricultural water resources management in Iran is a matter that should be decided by farmers and water users. Farmers' ignorance of the actions taken about agricultural water conservation and their non-participation in the decision-making process of agricultural water issues will lead to strengthening their sense of not belonging to the future fate of water. The purpose of this descriptive research was to analyze factors affecting farmers’ participation in sustainable agricultural water management in Tarom County. The statistical population of the study was Heads of rural households in Tarom County (N=7774). The sample size was determined via the Krejcie and Morgan table (n=365). The sampling method was multi-stage random sampling. The research instrument was a questionnaire—the face and content validity of the questionnaire were revised and verified by the panel of experts. The reliability of the questionnaire was confirmed by calculating the Cronbach’s alpha and composite reliability (CR) coefficients. For data analysis, SMART PLS and SPSS software were used. Research findings showed that variables such as moral norms, risk perception, self-identity, and social norms had a positive and significant effect on farmers’ participation in sustainable water management so these variables could explain about 51% variation in farmers’ participation.

منابع و مأخذ:

احمدی، م .(1400). نقش مدیریت منابع آب کشاورزی در توسعه نواحی روستایی (مورد: دهستان غنی‏بیگلو در شهرستان زنجان). فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 10 (1): 137-154.
پاک‏مهر، ص.؛ یزدان‏پناه، م. و برادران، م.( 1397). محدودیت‏های موثر بر رفتار سازگاری کشاورزان با کم‏آبی (مورد مطالعه: شهرستان شوشتر). فصلنامه توسعه محلی. 10 (2): 277-296.
پورعظیم، ج.؛ ملک سعیدی، ح. ف. و اسکندری، ف.(1398). نگرش کشاورزان نسبت به اثربخشی تعاونی آب¬بران در مدیریت پایدار منابع آب بخش گهواره، شهرستان دالاهو. فصلنامه تعاون و کشاورزی. 8 (22): 71-97.
تاجری مقدم، م.؛ راحلی، ح.؛ ظریفیان، ش. و یزدان‏پناه. م. (1397). کاربرد تئوري فرهنگی در تحلیل رفتار حفاظت آب کشاورزان دشت نیشابور. فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی. 14 (1): 113-129.
تاجری مقدم، م.؛ راحلی، ح.؛ ظریفیان، ش. و یزدان‏پناه، م.(1397). پیش‏بینی رفتار گندم‏کاران دشت نیشابور و تعیین عوامل موثر بر آن‏ها در رابطه با حفاظت از منابع آب. فصلنامه دانش کشاورزی و تولید پایدار. 18 (2): 199-215.
توسطی، ع.؛ نیک‏نامی، م.؛ حسینی، ج. و امیدی نجف‏آبادی، م. (1400). مدل‏یابی رفتار کشاورزان در مدیریت بهینه مصرف آب کشاورزی مبتنی بر کشاورزی اقلیم هوشمند در شهرستان پاکدشت: کاربرد نظریه رفتار برنامه‏ریزی شده. فصلنامه پژوهش‏های ترویج و آموزش کشاورزی. 14 (1): 53-70.
جزء قاسمی، ع. ر.(1396). زنجان با تنش آبی روبروست. قابل ‌دسترس در آدرس اینترنتی (https://www.mehrnews.com/news/4147773).
حقی، ز.؛ یزدان‏پناه، م. و عبدشاهی، ع. (1399). تبیین عوامل مؤثر بر انگیزه کشاورزان در جهت مشارکت در تشکل‏های آب‏بران (مورد مطالعه: تعاونی‏های آب‏بران شرکت‏ بهره‏برداری کارون بزرگ- شوشتر در استان خوزستان). فصلنامه جغرافیا و توسعه. 18 (59): 110-128.
دهقان‏پور، ح. و زیبایی، م. (1399). بررسی عوامل موثر بر انگیزش کشاورزان در به‏کارگیری فناوری‏های حفاظت آب و خاک. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه. 28 (110): 121- 146.
رحیمی فیض‏آباد، ف.؛ یزدان‏پناه، م.؛ فروزانی، م.؛ محمد‏زاده، س. و برتون، ر. (1395). تبیین رفتار حفاظت از آب کشاورزان با استفاده از تئوري توسعه یافته رفتار برنامه‏ریزي شده: مورد مطالعه شهرستان الشتر. فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی. 12 (2): 1-17.
سالاریان، م.؛ داوری، ک.؛ علیزاده، ا.؛ لگزیان ف م.؛ و فاضلی، م. (1398). سیاست¬های دستیابی به مدیریت مطلوب مشارکتی-راهبردی آب (مطالعه موردی: حوضه آبریز کشف¬رود). فصلنامه آبیاری و زهکشی ایران. 6 (13): 1743- 1760
صفا، ل. و ولی نیا، س.(1399). عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای حفاظت از منابع آب در بین کشاورزان شهرستان زنجان: کاربرد نظریه انگیزش حفاظت. فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران. 16 (1): 131-150.
کریمی، ع. و دانش¬مهر، ح.(1397). تحلیل عوامل مؤثر بر مشارکت اجتماعی و اقتصادی روستاییان در بهره¬برداری شبکه آبیاری دشت ارایض، شهرستان شوش. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 7 (2): 165-184.
محمدی، ز؛ محمدزاده، س. و یزدان‏پناه، م. (1397). پیش‏بینی عوامل موثر بر رفتار نخل‏داران عضو تعاونی تولید شهرستان دشتسان در زمینه حفاظت از آب با مقایسه مدل‏های رفتار برنامه‏ریزی شده و فعال‏سازی هنجار. فصلنامه تعاون و کشاورزی. 7 (28):103-136.
مهنی‏رفتار، ر.؛ نعیمی، ا.؛ رضایی، ر. و خسروی، ی. (1399). تحلیل رابطه بین هنجارهای اخلاقی، دانش و رفتار حفاظت از آب کشاورزان حوضه آبریز هلیل رود شهرستان جیرفت. فصلنامه پژوهش‏های ترویج و آموزش کشاوری. 13 (1): 41-52.
موسوی، ف.؛ صالح¬نیا، س.؛ سیفی، ا. و اصغرپور ماسوله، ا.(1400). بررسی اثرات تبلیغات و اجبار به رفتار صرفه¬جویانه بر مصرف آب با توجه به تعاملات اجتماعی مصرف¬کنندگان. فصلنامه سیاست¬گذاری اقتصادی. 13 (25):281-312.
یزدان‏پناه، م.؛ میرزایی، ع.؛ زبیدی، ط.؛ سواری ممبینی، آ. و همایون. ک. (1400). ارزیابی اثرات ویژگی‏های اقتصادی- اجتماعی و روان‏شناختی بر پذیرش رفتارهای سازگاری با کم‏آبی. فصلنامه تحقیقات اقتصاد کشاورزی. 13 (3): 1-17.
Abdelgalil, E. and Bushara, A. I. )2018( .Participation of water users associations in Gash spate system management, Sudan. Journal of Water Science. 32 (1): 171-177.
Balasubramanya, S.) 2019(. Effects of training duration and the role of gender on farm participation in water user associations in Southern Tajikistan: Implications for irrigation management. Journal of Agricultural Water Management. 216: 1-11.
Carmela, A. M. and Damiano, F. )2017(. Water conservation behavior and environmental concerns: Evidence from a representative sample of Italian individuals. Journal of Cleaner Production.159: 119-129.
Fang, W. T., Ng, E. and Zhan, Y. S.) 2018(. Determinants of pro-environmental behavior among young and older farmers in Taiwan. Journal of Sustainability. 10 (7): 1-15
Goh, E., Ritchie, B. and Wang, J.) 2017(. Non-compliance in national parks: An extension of the theory of planned behavior model with pro-environmental values. Tourism Management. 59: 123- 127.
Jia, K., Qiao, W., Chai, Y., Feng, T., Wang, Y. and Ge, D. )2020(. Spatial distribution characteristics of rural settlements under diversified rural production functions: A case of Taizhou, China. Journal of Habitat International. 102:1-13.
Karandish, F. and Hoekstra. A. Y. )2017(. Informing national food and water security policy through water footprint assessment: the case of Iran. Journal of Water. 9 (11): 1-25.
Khoshnodifar, Z., Karim, H. and Ataei, P. )2023(. Mechanisms to change farmers' drought adaptation behaviors in Sistan and Baluchistan Province, Iran. Journal of Frontiers in Sustainable Food Systems. 7: 1-11.
Maghrebi, M., Noori, R., Bhattarai, R., Mundher Yaseen, Z., Tang, Q., Al‐Ansari, N., Danandeh Mehr, A., Karbassi, A., Omidvar, J., Farnoush, H., Torabi Haghighi, A. and Madani, K. )2020(. Iran's agriculture in the anthropocene. Journal of Earth's Future. 8 (9): 1-15.
Maleksaeidi, H., Karami, E., Zamani, G. H., RezaeiMoghaddam, K., Hayati, D. and Masoudi, M. )2016(. Discovering and characterizing farm households’ resilience under water scarcity. Journal of Environment Development and Sustainability. 18 (2): 499-525.
Mohmmed, A., Li, J., Elaru, J., Elbashier, M. M., Keesstra, S., Artemi, C., Martin. K., Reuben, M. and Teffera, Z.) 2018(. Assessing drought vulnerability and adaptation among farmers in Gadaref region, Eastern Sudan. Journal of Land Use Policy. 70: 402-413.
Panigrahi, P. Srivastava, A. K. and Huchche, A. D.) 2021(. Effects of drip irrigation regimes and basin irrigation on Nagpur mandarin agronomical and physiological performance. Journal of Agricultural Water Management. 104: 79-88.
Savari, M. and Zhoolideh, M. )2021(. The role of climate change adaptation of small-scale farmers on the households food security level in the west of Iran. Journal of Development in Practice. 31 (5): 1-15.
Savari, M., Abdeshahi, A., Gharechaee, H. and Nasrollahian, O.) 2021(. Explaining farmers response to water crisis through theory of the norm activation model: Evidence from Iran. International Journal of Disaster Risk Reduction.60: 1-15.
Valizadeh, N., Bijani, M. and Hayati. D. )2018(. A comparative analysis of behavioral theories towards farmers’ water conservation. International Journal of Agricultural Management and Development. 9 (1): 1-10.
Valizadeh, N., Bijani, M., Karimi, H., Naeimi, A., Hayati, D. and Azadi, H. )2020(. The effects of farmers’ place attachment and identity on water conservation moral norms and intention. Journal of Water Research. 185: 1-14.
Yazdi, J. and A. Moridi. )2017(. Interactive reservoir-watershed modeling framework for integrated water quality management. Journal of Water Resources Management. 31 (2): 2105-2125.