مصادیق فساد اقتصادی و راهکارهای مقابله با آن در حکومت علوی

محورهای موضوعی : تفسیر موضوعی نهج البلاغه

حسین فلاحی اصل ^{1 *} , لیلا زارعی شهامت ²

1 - استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ايران
2 - دکتری علوم و معارف نهج البلاغه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه کاشان، کاشان، ايران

تاریخ دریافت : 1403/07/10 تاریخ پذیرش : 1403/10/19 تاریخ انتشار : 1403/12/10

کلید واژه: نهج¬البلاغه, عدالت, فساد اقتصادی, پيشگيری, مجازات,

چکیده مقاله :

هدف این مقاله بهره¬گیری از برخی آموزه¬های علوی در زمینه¬ی مبارزه با مفاسد اقتصادی است. عدالت در اندیشه سیاسی اسلام محور است و دوره حکومت امام علی (ع) در کوفه، الگوی کامل برپایی عدالت برای مدیران و مسئولان نظام اسلامی است ضمن اینکه شیوه حکومتي امام علي (ع)، به دليل شخصيت والای ایشان و نيز قلمروي گسترده تحت حاکميتشان مي¬تواند الگویي مناسبي جهت پیشگیری، کنترل و یا کاهش جرایم در کشور ایران باشد. این پژوهش در پی آن است که با استفاده از کلام امام علی (ع) و با روش توصیفی– تحلیلی و با رویکرد روایی به بررسی مصادیقی از مفاسد اقتصادی و راهکارهای مبارزه با آن بپردازد. یافته-های پژوهش حاکی از آن است که امام علي (ع) با شناسایی موارد فساد و نظارت بر عملکرد کارگزاران توسط نهادهای نظارتی و گزارش¬های مردمی و در نهایت با استفاده از ابزارهاي سرکوب¬گرانه به مبارزه با مفاسد اقتصادي در جامعه خویش دست زد. در کنار این مبارزه، تفاوت قائل شدن بین جرایم افراد عادی با جرایم کارگزاران از نکات قابل تأملي است که مي¬تواند الگویي مناسب براي سياست¬گذاران در عرصه عدالت کيفري باشد.

چکیده انگلیسی:

The aim of this article is to utilize some of the Alawi teachings in the field of combating economic corruption. Justice is central to Islamic political thought, and the reign of Imam Ali (AS) in Kufa is a perfect model for establishing justice for managers and officials of the Islamic system. In addition, the governance style of Imam Ali (AS), due to his noble personality and the vast territory under his rule, can be a suitable model for preventing, controlling, or reducing crimes in Iran. This research seeks to examine examples of economic corruption and strategies for combating it using the words of Imam Ali (AS), with a descriptive-analytical method and a narrative approach. The findings of the research indicate that Imam Ali (AS) fought against economic corruption in his society by identifying cases of corruption and monitoring the performance of officials through supervisory institutions and public reports, and ultimately by using repressive tools. In addition to this combating, distinguishing between the crimes of ordinary people and the crimes of officials is a point worth considering that can be a suitable model for policymakers in the field of criminal justice.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم (1373)، ترجمه محمد مهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی)
نهج¬البلاغه. ترجمه: محمد دشتى‏. قم: انتشارات ‏مشهور.
ابن¬أبى¬الحديد؛ عزالدین¬ابوحامد، (1331)، شرح نهج‌البلاغة لابن¬أبى¬الحديد. مصحح: محمد ابوالفضل ابراهيم. قم: كتابخانه ‏عمومى ‏آية الله ‏مرعشى‏ نجفى.
ابن¬اثیر؛ عزالدین ابوالحسن، (1385ق)، الكامل في التاريخ. بيروت: دار صادر.
ابن¬اعثم كوفى؛ احمد بن محمد، (1372)، الفتوح. ترجمه: محمد بن احمد مستوفى هروى. تحقيق: غلام-رضا طباطبائى¬مجد. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى.
ابن¬حیون؛ نعمان بن محمد،) 1385ق)، ‌دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام. قم: مؤسسه آل البيت عليهم السلام‌ لاحیاء التراث.
ابن میثم؛ میثم بن علی، (1362)، ‏شرح ‏نهج‏البلاغه (ابن میثم). تهران: نشر الکتاب.
ﺑﺨﺘﻴﺎري؛ ﺣﺴﻴﻦ، (1397)، «واﻛﺎوي ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻓﺴﺎد اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺒﻴﻴﻦ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻧﻈﺎرﺗﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ آﻣﻮزه¬ﻫﺎي ﻧﻬﺞ¬اﻟﺒﻼﻏﻪ. ‌ﭘﮋوﻫﺶ¬نامه ﻋﻠﻮی ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، ﺳﺎل ﻧﻬﻢ، ﺷﻤﺎره دوم، ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن: 52-29.
جعفری لنگرودی؛ محمدجعفر، (1399)، ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.
الجبوری، علی. (۲۰۱۸). الفساد الاقتصادي وآثاره على التنمية. مجلة العلوم الاقتصادية والإدارية، ۲۴(۱)، ۱۲۳-۱۴۵.
جوهري؛ أبو نصر إسماعيل بن حماد، (1407ق)، الصحاح‌؛ تاج اللغة و صحاح العربية. بیروت: دار العلم للملايين.
حاجیان حسین‌آبادی؛ رضا، (1398)، «روش¬های مبارزه با فساد اقتصادی در حکومت علوی». پژوهش‌های نهج¬البلاغه، سال هجدهم، شماره شصت و یکم تابستان:124-101.
حرعاملي؛ محمد بن حسن، (1372)، وسائل الشيعة الی تحصیل مسائل الشریعة. مصحح: عبد الرحیم ربانی شیرازی. تهران: اسلامیه.
حسینی، محمد. (۱۳۹۵). بررسی رابطه بین عدالت سازمانی و فساد اداری در سازمان‌های دولتی. فصلنامه مطالعات مدیریت دولتی، ۷(۲۵)، ۴۵-۶۰.
خامنه¬ای، علی، (1380)، فرمان هشت ماده‌‌ای به سران قوا درباره¬ی مبارزه با مفاسد اقتصادی .https://farsi.khamenei.ir/
خدمتي؛ مریم، (1397)، «شناسایي عوامل مؤثر بر فساد اقتصادی و راهکارهای مبارزه با آن از دیدگاه مدیران اجرایي و مدیران بنگاه¬های تولیدی بزرگ استان همدان». پایان‌نامه كارشناسي ارشد رشته علوم اقتصادی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
دادگر؛ حسن، معصومی¬نیا، غلام¬علی؛ (1386)، فساد مالی. تهران: کانون اندیشه جوان.
سبحانی تبریزی؛ جعفر، (1391)، فروغ ولایت: تاریخ تحلیلی زندگی امیرالمومومنان علی (علیه السلام). قم: موسسه امام صادق.
سرکشيکيان؛ محمدحسين، (1388) «سازوکارهاي مبارزه با مفاسد اقتصادي در نظام حکومتي امام علي (عليه السلام)». فصلنامه کارآگاه، سال دوم، شماره هفتم، تابستان: 79-57.
شیخ‌الاسلامی؛ محمدعلی، محمدتقی قبولی؛ محمدتقی فخلعی؛ (1397)، «بررسی فقهی حکم درآمدهای ناشی از رانت با استناد به آیۀ تجارت». آموزه¬های فقه مدنی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دوره دهم، شماره هیجدهم، پاییز و زمستان:26-3.
العلی، محمد. (۲۰۱۵). الفساد الإداري: أسبابه وآثاره وطرق مكافحته. دمشق: دار الفكر.
طبرى؛ أبو جعفر محمد بن جرير، (1387ق)، تاريخ الأمم و الملوك. تحقيق: محمد أبوالفضل ابراهيم. بيروت: دار التراث.
طریحی؛ فخرالدین بن محمد، (1408ق)، مجمع البحرین. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
فيض‏الاسلام؛ على‏نقى، (1379)، ترجمه و شرح نهج‏البلاغه (فيض‏الاسلام). تهران: فقيه.‏
كليني؛ أبي جعفر محمد بن يعقوب، (1367)، الكافي. تصحیح و تعلیق: علی¬اکبر غفاری. تهران: دار الكتب الإسلامية.
مجلسي، محمدباقر بن محم‍دت‍ق‍ی؛ (۱403)، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار علیه‌السّلام، بیروت: مؤسسه الوفاء.
محقق داماد؛ سیدمصطفی، (1362)، تحلیل و بررسی احتکار از نظرگاه فقه اسلام. قم: نشر اندیشه‌های نو در علوم اسلامی.
محمودى؛ محمدباقر، (1376)، نهج‏السعادة في ‏مستدرك ‏نهج‏البلاغة. تهران: سازمان ‏چاپ ‏و انتشارات ‏وزارت‏ فرهنگ ‏و ارشاداسلامى.
معین؛ محمد، (1384)، فرهنگ فارسی معین. تهران: نشر ثامن.
مقری فيومي؛ أحمد بن محمد، (1397ق)، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي. قاهره: دارالمعارف.
ملکیان، مصطفی. (۱۳۸۵). عدالت در اندیشه سیاسی اسلام. تهران: انتشارات کویر.
مولایی؛ محمد، (1392)، «آشنایی با اندیشه‌های اقتصادی امام علی(ع) در نهج‌البلاغه». پژوهش¬نامه نهج¬البلاغه، سال اول، شماره چهارم، زمستان: 110-94.
نصر، علیرضا. (۱۳۹۰). عدالت توزیعی و تأثیر آن بر کاهش فساد اقتصادی. پژوهش‌های اقتصادی ایران، ۱۶(۴۷)، ۱-۲۰
نوری¬طبرسی؛ حسين بن محمد تقی، (بی تا). مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل. قم: مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث.
يعقوبى؛ احمد بن أبى يعقوب، (بى¬تا). تاريخ اليعقوبى. بيروت، دار صادر.