نقد و بررسی جایگاه فقه اسلامی درتقنین سیاست کیفری و رابطه آن با اصل167قانون اساسی

محورهای موضوعی : حقوق جزا و جرم شناسی

امیر وطنی ¹ (استادیار حقوق جزا دانشکده حقوق دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.)
علی اسفندیار ² (دانشجوی دکتری، گروه فقه وحقوق جزا، دانشگاه خوارزمی،تهران، ایران.)
فریدون جعفری ³ (استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.)
سودابه رضوانی ⁴ (استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/04/08 تاریخ پذیرش : 1399/09/17 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: قانون اساسی, عدالت کیفری, فقه جزایی, سیاست کیفری, اصل167,

چکیده مقاله :

این مقاله در پی پاسخ به این پرسش ها است که چالش اصلی در نحوه تعامل فقه سنتی و حقوق در ساخت و متحول سازی سیاست کیفری ایران چیست؟ ونیز اینکه سیاست کیفری قضایی حاکم بر قانون مجازات اسلامی با کدام یک از معیارهای جهانی یا اسلامی انطباق بیشتری دارد؟برای نیل به این منظور، باید مهم ترین عوامل تنش میان مجازات های شرعیِ تغییرپذیر با هنجارهای حقوق بشری در سیاست کیفری ایران بازشناخته شوند؛ ابزار تحقق این هدف نیز مطالعه و پژوهش پیرامون تحولات اخیر سیاست جنایی تقنینی ایران (قانون مجازات اسلامی، قانون آیین دادرسی کیفری و چند قانون کیفری اصلیِ اخیرالتصویبِ دیگر) از جهت سنجش گفتمان غالب بر حوزه کیفرگذاری می باشد.مقاله، توضیح می دهد ترجمه گرایی از فقه و تزریق خام فقه به حقوق کیفری ایران، و آشفتگی در نحوه اقتباس از حقوق کشورهای غربی، و عدم بسترسازی برای اجرای تأسیسات کیفری جدید،مهم ترین جلوه های چالش مذکور است؛ همچنان که سیاست کیفری قضایی حاکم بر قانون مجازات اسلامی، در قلمرو حدود و قصاص و دیات مبتنی بر آموزه های اسلامی است،ودرتعزیرات تا حد قابل قبول و نه مطلوبی، همسو با برخی از معیارهای جهانی حقوق کیفری در راستای صیانت از حقوق بشر است.

چکیده انگلیسی:

   This article seeks to answer these questions: what is the main challenge in the interaction of traditional jurisprudence and law in the construction and transformation of Iran's criminal policy? Also, which of the criminal justice policy governing the Islamic Penal Code is more compatible with international or Islamic criteria? In order to achieve this purpose, the most important factors of tension between the changeable sharia punishments and human rights norms in Iran's criminal policy should be recognized; The means of achieving this goal is to study and research the recent developments of Iran's legal criminal policy (Islamic Penal Code, Criminal Procedure Code and several other recently approved main criminal laws) in order to measure the dominant discourse in the field of punishment. The article explains that the translationism of jurisprudence and the raw injection of jurisprudence into Iranian criminal law, the confusion in the way of adapting the laws of western countries, and the lack of foundation for the implementation of new penal institutions, are the most important manifestations of the aforementioned challenge; As the judicial criminal policy governing the Islamic Penal Code, in the realm of punishment, retribution and atonements, is based on Islamic teachings, and in punishments to an acceptable and not desirable extent, is in line with some international standards of criminal law in the direction of protecting human rights.

منابع و مأخذ:

• ابن ادریس حلی،محمدبن منصور،(1410ق)،السرائر،قم،نشراسلامی


• ابن براج طرابلسی،عبدالعزیز،(1406ق)، المهذب، قم،نشراسلامی


• ابن منظور،محمدبن مکرم، (1414ق) ، لسان العرب، بیروت: دارالفکر


• ابراهیمی،علیرضا(1387)، فتاوی معتبر و دکترین، همانندی­ها وتفاوت­ها،مطالعات بین­المللی، ش22


• اراکی،محسن،(1393)،فقه نظام سیاسی اسلام، قم، نشر فرهنگ


• اکرمی،روح الله،(1393)،تحلیل فرآیند نظارت شرعی شورای نگهبان برمصوبات مجلس،فصلنامه دانش حقوق عمومی،سال سوم،ش9


• تبریزی،میرزا جواد،(1417ق)،أسس الحدود والتعزیرات، قم،بی جا


• حرعاملی،محمدبن حسن،(1414ق)،،وسایل الشیعه،قم،مؤسسه آل البیت(ع)


• حسنی،حمیدرضاومهدی علی پور(1390)، پارادایم اجتهادی دانش دینی،قم:پژوهشگاه حوزه


• حسینی،سیدمحمد (1383)، سیاست جنایی در اسلام وجمهوری اسلامی‌ایران،تهران:دانشگاه تهران


• حسینی حائری،سیدکاظم،(1424ق)،ولایه الامرفی عصرالغیبه،چاپ دوم، قم: مجمع اندیشه اسلامی


• خوانساری،سیداحمد،(1405ق)،جامع المدارک،تهران،مکتبه الصدوق


• شاکری گلپایگانی، طوبی (1380)، فقه جزا و سیاست جنایی، مطالعات راهبردی زنان، ش11


• شمس،عبدالله،1385،آئین دادرسی مدنی،تهران،نشر دراک


• شهید اول،محمدبن مکی العاملی،(1411ق)،اللمعه الدمشقیه،قم،دارالفکر

 

• شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی،(1419ق)، مسالک الأفهام،قم،مؤسسه المعارف الاسلامیه


• صدوق،محمدبن علی،(1404ق)،من لایحضره الفقیه،تحقیق علی اکبر غفاری،قم، نشراسلامی


• صرامی،سیف الله،(1383)،منابع قانونگذاری درحکومت اسلامی، قم، بوستان کتاب


• ضیایی فر،سعید،(1390)،رویکرد حکومتی در فقه‌،فصلنامه علوم سیاسی،ش53


• طریحی،(1416ق)،مجمع البحرین،تهران: کتاب فروشی مرتضوی


• طوسی،محمدبن حسن،(بی تا)،النهایه فی مجرالفقه والفتاوی،قم،انتشارات قدس محمدی


• طهماسبی،جواد،(1392)، اصل 167 قانون اساسی و حاکمیت قانون در امور کیفری، در: دایره المعارف علوم جنایی، تهران،نشرمیزان.


• عاملی،حسن بن زین الدین،(1418ق)،معالم الدین وملاذ المجتهدین،قم:مؤسسه الفقه للطباعه


• عاملی،ابراهیم،(1360)،تفسیر عاملی،تهران: کتابخانه صدوق


• عمید زنجانی،عباسعلی،(1389)،دانشنامه فقه سیاسی،تهران:دانشگاه تهران


• عمید زنجانی،عباسعلی،(1366)،فقه سیاسی،تهران: امیرکبیر


• علیشاهی،ابوالفضل (1390)، چیستی و کارکردهای «مذاق شریعت»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول،ش86.


• علامه حلی،حسن بن یوسف،(1410ق)،ارشادالأذهان الی احکام الایمان،تحقیق فارس الحسون،قم،نشراسلامی


• فارابی ابونصرمحمد،1931م،احصاءالعلوم،تصحیح عثمان امین،مصر: مطبعه السعاده


• فیومی،احمد بن محمد،(بی تا)،المصباح المنیر،بیروت، المکتبه العلمیه


• قیاسی،جلال الدین (1385)، مبانی سیاست جنایی حکومت اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.


• کلینی،محمدبن یعقوب،(1363ش)، الکافی،تحقیق علی اکبرغفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه


• گلپایگانی،سیدمحمدرضا،(1412ق)،الدرالمنضودفی احکام الحدود،قم،دارالقرآن الکریم


• محقق حلی،جعفربن حسن،(1409ق)،شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام،تهران،انتشارات استقلال


• محمدی،ابوالحسن،(1383)،مبانی استنباط حقوق اسلامی،تهران، انتشارات دانشگاه تهران.


• مشکینی،علی،(1416ق)،اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها،قم:الهادی


• مصطفوی،حسن،(1368)،التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،تهران،وزارت فرهنگ وارشاد ‏اسلامی


• مظفر،محمدرضا،(1405ق)،اصول الفقه، قم، نشر دانش اسلامی.


• موسوی خمینی،روح الله،1420ق،تحریرالوسیله،قم،مؤسسه النشرالاسلامی


• منتظری،حسینعلی،1409ق،دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه،قم: تفکر


• نجفی ،محمدحسن،1366ش،جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام،تحقیق قوچانی،تهران،دارالکتب الاسلامیه


• هاشمی،سید محمد،(1380)،حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی،تهران،میزان.


• یزدانیان،علیرضا(1389)، قلمرو فقه در حقوق موضوعه‌ایران، پژوهش­نامه انتقادی متون و برنامه­های علوم انسانی،ش2

• Ibn Idris Helli, Muhammad Ibn Mansour (1980), Al-Saraer, Qom, Islamic Publishing House.


• Ibn Boraj Tarablosi, Abd al-Aziz (1985), Al-Muhadzab, Qom, Islamic Publishing House.


• Ibn Manzoor, Muhammad Ibn Mokarram (1993), Lasan al-Arab, Beirut: Dar al-Fikr.


• Ebrahimi, Alireza (2008), Authentic fatwas and doctrine, similarities and differences, International Studies, Vol. 22.


• Araki, Mohsen (2013), Islamic Political System Jurisprudence, Qom, Farhang Publishing House.


• Akrami, Ruhollah (2013), Analysis of the process of Shari'a supervision of the Guardian Council over the resolutions of the Parliament, Public Law Knowle Quarterly, 3rd year, Vol. 9.


• Tabrizi, Mirza Javad (1996), Asas al- Hudood va Tazirat, Qom, (placeless).


• Hor Ameli, Muhammad ibn Hassan (2011), Vasael Al-Shia's, Qom, Al-Al-Bayt Institute (AS).


• Hasani, Hamid Reza and Mehdi Alipour (2011), Ijtihadi Paradigm of Religious Knowledge, Qom: Howza Research Center.


• Hosseini, Seyyed Mohammad (2004), Criminal Policy in Islam and the Islamic Republic of Iran, Tehran: University of Tehran.


• Hosseini Haeri, Seyyed Kazem (2003), Velayat Al-Amr fi Asr al-Ghaibah, second edition, Qom: Islamic Thought Forum.


• Khansari, Seyyed Ahmad (1984), Jame Al-Madarak, Tehran, Maktab Al Sadouq.


• Shakeri Golpaygani, Touba (2010), Penal Jurisprudence and Criminal Policy, Women's Strategic Studies, vol. 11.


• Shams, Abdullah (2006), Code of Civil Procedure, Tehran, Darak Publishing.


• Shaheed Avval, Muhammad bin Makki al-Ameli (1990), Al-Lum`a Al-Damashqiya, Qom, Dar al-Fikr.


• Shaheed Thani, Zain al-Din bin Ali Ameli (1998), Masalek al-Afham, Qom, Al Maaref Al-Islamiah Institute.


• Sadouq, Muhammad ibn Ali (1983), Man Layahzara al-Faqih, Research by Ali Akbar Ghafari, Qom, Islamic Publishing House.


• Sarami, Seifullah (2013), Sources of legislation in Islamic government, Qom, Bostan Kitab.


• Ziyaifar, Saeed (2013), Government Approach in Jurisprudence, Political Science Quarterly, No. 53.


• Tarihi (1993), Majma Al-Bahrain, Tehran: Mortazavi bookstore.


• Tousi, Mohammad Bin Hasan (dateless), Al-Nahaye fi Mujar-al-Fiqh va Fatawi, Qom, Qods Mohammadi Publications.


• Tahmasebi, Javad (2012), Article 167 of the Constitution and the Rule of Law in Criminal Matters, in: Encyclopedia of Criminal Sciences, Tehran, Mizan Publishing.


• Ameli, Hasan bin Zain al-Din (1997), Ma'alem al-Din and Mulad al-Mujtahidin, Qom: Institute of Fiqh Leltabaeh.


• Ameli, Ebrahim (1981), Tafsir Ameli, Tehran: Sadouq Library.


• Amid Zanjani, Abbas Ali (2010), Encyclopedia of Political Jurisprudence, Tehran: University of Tehran.


• Amid Zanjani, Abbas Ali (1987), Political jurisprudence, Tehran: Amir Kabir.


• Alishahi, Abulfazl (2011), the nature and functions of "The taste of Shariat", Islamic Studies: Jurisprudence and Principles, vol. 86.


• Allameh Helli, Hasan bin Yusuf (1989), Irshad al-Azhan Ela Ahkam Al-Iman, research by Fars al-Hasoon, Qom, Islamic Publishing House.


• Farabi, Abu Nasr Muhammad (1931), Ihsa al-Uloom, edited by Osman Amin, Egypt: Matbah al-Saada Publishing House.


• Fayoumi, Ahmad bin Muhammad (B.T.A.), Al-Mesbah Al-Munir, Beirut, Al-Maktabah Al-Elmiya.


• Qiasi, Jalaluddin (2006), The Basics of the Criminal Policy of the Islamic Government, Qom: Research Institute of Islamic Sciences and Culture.


• Koleini, Mohammad bin Yaqub (1984), Al-Kafi, research by Ali Akbar Ghafari, Tehran, Darul Kitab al-Islamiya.


• Golpaygani, Seyyed Mohammad Reza (1991), Al-Dur al-Manzoud fi Ahkam al-Hudud, Qom, Dar al-Qur'an al-Karim.


• Mohaghegh Helli, Jafar bin Hassan (1991), Sharae Al-Islam Fi Masael Al-Halal and Haram, Tehran, Esteghlal Publications.


• Mohammadi, Abolhassan (2013), The Basics of Inferring Islamic Law, Tehran, Tehran University Press.


• Meshkini, Ali (1995), Istalahat-Al-Usul va Moazam Abhaseha, Qom: Al-Hadi.


• Mostafavi, Hassan (1989), Al-Tahqiq fi Kalamat al-Qur'an al-Karim, Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance.


• Muzaffar, Mohammad Reza (1984), Usol Al- Fiqh, Qom, Islamic Knowledge Publishing House.


• Mousavi Khomeini, Ruhollah (1999), Tahrir al-Wasila, Qom, Al-Nashr al-Islami Institute.


• Montazeri, Hossein Ali (1988), Derasat fi Wilayah al-Faqih and Fiqh al-Dawlah al-Islamiyya, Qom: Tafakkor.


• Najafi, Mohammad Hassan (1987), Jawahar Al-Kalam fi Sharh Shara`e Al-Islam, research by Qochani, Tehran, Darul Kotob Al-Islamiya.


• Hashemi, Seyyed Mohammad (2010), Basic Rights and Political Structures, Tehran, Mizan.

Yazdaniyan, Alireza (2009), The realm of jurisprudence in the subject laws of Iran, Critical Research Journal of Humanities Texts and Programs, vol. 2.