مقایسه اجاره اشخاص با قراردادهای کار، جعاله و مقاطعه‌کاری در حقوق ایران و فقه اسلامی

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

ابوالفضل صبحی کمال ¹ , غلامعلی سیفی ²

1 - کارشناس ارشد حقوق خصوصی دانشگاه آزاد دماوند
2 - عضو هیأت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی تهران

تاریخ دریافت : 1398/05/12 تاریخ پذیرش : 1398/12/18 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: جعاله, اجاره نفس, مقاطعه, پیمان‌کاری, قرارداد کار,

چکیده مقاله :

یک رابطه کاری می‌تواند تحت مقررات مربوط به هر یک از اصطلاحات اجاره اشخاص، قرارداد کار، جعاله و یا مقاطعه‌کاری قرار گیرد. از آنجا که رسیدگی به اختلافات مربوط به برخی از این روابط در صلاحیت مراجع اختصاصی قضایی یا اداری خاصی می‌باشد و همچنین به دلیل ترتّب احکام و آثار مربوط به هر یک از این روابط، مرجع محالّ‌علیه برای تشخیص وظیفه خود اعم از ارجاع امر به مرجع دیگر یا احراز صلاحیت خود مبنی بر رسیدگی به ماهیت اختلاف و همچنین تشخیص اینکه اختلاف موجود را باید بر اساس مِلاک‌ها و معیارهای مربوط به کدام یک از این چهار نوع رابطه مورد بررسی قرار دهد، نیاز به شناخت تعاریف و مفاهیم و همچنین احکام و آثار مترتّب بر هر یک از این چهار رابطه دارد. در این مقاله، ضمن بیان اجمالی تعاریف و مفاهیم اصطلاحات اجاره اشخاص، قرارداد کار، جعاله و مقاطعه‌کاری، با استفاده از روش تحلیلی استنتاجی، وجوه اشتراک و افتراق هر یک از آنها با یکدیگر را بررسی، و بیان می‌کنیم که قرارداد کار، همان تکمیل‌شده‌ی اجاره اشخاص و مقاطعه‌کاری نوعی از جعاله می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

An employment relation can be classified under such terms as employment contract, reward contract, or contract work based on the related rules and regulations of hiring of persons. Since the inquiries about the disputes related to some of these contracts is within the authority of certain judicial and administrative specialists, and due to the fact that the succession of decrees and effects of each of these relations becomes the reference for the  drawee in the recognition of their duties including the reference to another authority or establishing its competence over the probe into the nature of the disputes and decision on the respective measures and criteria of the procedure, it is essential to formulate proper definition of each of the aforementioned relations and also the results and effects of each. This paper is dedicated to a description of the following terms: hiring of persons, employment contract, reward contract, and contract work, and using a deductive- analytical method examines the similarities and differences among them and concludes that employment contract is a developed form of hiring of persons and contract work is some form of reward contract.

منابع و مأخذ:

الف- کتب فارسی

1-     امامی، سیدحسن، (1384)، حقوق مدنی، اسلامیه، تهران، چاپ هجدهم.

2-     باقری، احمد، (1384)، فقه مدنی: عقود تملیکی «بیع ـ اجاره»، سمت، تهران، چاپ اول.

3-     بهرامی، بهرام، (1390)، عقد اجاره: بررسی تحلیلی و تطبیقی، نگاه بیّنه، تهران، چاپ سوم.

4-     جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1386)، ترمینولوژی حقوق، گنج دانش، تهران، چاپ هجدهم.

5-     جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1388)، دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت، گنج دانش، تهران، چاپ اول.

6-     جعفری لنگرودی،محمدجعفر،(1386)، دائره المعارف عمومی حقوق{الفارق}، تهران، گنج دانش، چاپ اول.

7-    رفیعی، احمد، (1392)، حقوق کار: دفتر یکم ـ مبانی نظری حقوق کار و نظام حاکم بر قرارداد کار در ایران، نگاه بیّنه، تهران، چاپ اول.

8-    شهیدی، مهدی، (1394)، حقوق مدنی 6: عقود معین، مجد، تهران، چاپ هجدهم.

9-    عراقی، عزت‌اله، (1386)، حقوق کار 1، سمت، تهران، چاپ هفتم.

10-      فیض، علیرضا، (1381)، مبادی فقه و اصول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ سیزدهم.

11-      کاتوزیان، امیرناصر، (1376)، حقوق مدنی: مشارکتها و صلح، گنج دانش، تهران، چاپ چهارم.

12-      کاتوزیان، امیرناصر، (1391)، دوره حقوق مدنی: عقود معین {معاملات معوض ـ عقود تملیکی}، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ یازدهم.

13-      کاتوزیان، امیرناصر، (1395)، دوره مقدماتی حقوق مدنی: درسهایی از عقود معین، گنج دانش، تهران، چاپ بیست و سوم.

ب- کتب عربی

1-   ابن فارس، احمد، (1404 ه‍.ق)، معجم مقاییس اللغه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، الطبعه الأولی.

2-   ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414 ه‍.ق)، لسان العرب، دار الفکر، بیروت، الطبعه الثالثه.

3-   إصفهانی {المجلسی الثانی}، محمدباقر بن محمدتقی، (1406 ه‍.ق)، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، انتشارات کتابخانه آیت‌اله مرعشی نجفی (ره)، قم، الطبعه الاولی.

4-   أنصاری الدزفولی، مرتضی بن محمد امین، (1421 ه‍.ق)، کتاب المکاسب المحرّمه و البیع و الخیارات، مرکز التحقیقات لمؤسسه أحسن الحدیث، قم؛ بی چا.

5-   جبعی العاملی {الشهید الثانی}، زین‌الدین، (1415 ه‍.ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، الطبعه الثامنه.

6-   حسینی العاملی، سید جواد بن محمد، (1419 ه‍.ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرّسین بقم المشرفه، قم، الطبعه الاولی.

7-        حسینی الواسطی الزبیدی الحنفی، محب‌الدین سید محمد مرتضی، (1414 ه‍.ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، دار الفکر، بیروت، الطبعه الاولی.

8-        حلّی {محقق}، نجم‌الدین جعفر بن الحسن، (1408 ه‍.ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، الطبعه الثانیه.

9-        خمینی، سید روح‌الله، (بی‌تا)، تحریر الوسیله، دارالعلم، قم، الطبعه الثانیه.

10-    سنهوری، عبدالرزاق، (1998 م)، الوسیط فی شرح القانون المدنی، دار احیاء التراث العربی الاسلامی، بیروت، الطبعه الثانیه.

11-    شربینی الشافعی الخطیب، محمد بن احمد، (1958 م)، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، شرکه مکتبه و مطبعه مصطفى البابى الحلبی و اولاده، قاهره، الطبعه الاولی.

12-    طباطبایی­الحائری، سیدمحمدمجاهد،(بی‌تا)،کتاب­المناهل، مؤسسه­آل­البیت­علیهم‌السلام، قم، الطبعه الاولی.

13-    طباطبائی الیزدی، سید محمدکاظم، (1412 ه‍.ق)، العروه الوثقی، مطبعه اسماعیلیان، قم، الطبعه الثانیه.

14-    طریحی، فخرالدین بن محمد، (1417 ه‍.ق)، مجمع البحرین، نشر مرتضوی، طهران، الطبعه الثالثه.

15-    عاملی الکرکی {محقق ثانی}، علی بن الحسین، (1414 ه‍.ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، الطبعه الثانیه.

16-    عبدالناصر، جمال، (1990 م)، موسوعه الفقه الاسلامی، المجلس الأعلی للشئون الإسلامیه، قاهره، بی چا.

17-    قدیری، محمد حسن، (1419 ه‍.ق)، الاجاره، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، الطبعه الاولی.

18-    کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، (1429 ه‍.ق)، الکافی، دار الحدیث، قم، الطبعه الاولی.

19-    مصطفی، ابراهیم ـ حسن الزیات، احمد ـ عبدالقادر، حامد ـ علی النجار، محمد، (1989 م)، المعجم الوسیط، استانبول، دار الدعوه، الطبعه الاولی.

20-    معلوف، لوئیس، (1992 م)، المنجد، دار المشرق، بیروت، الطبعه الثالثه و الثلاثون.

21-    مقدس الاردبیلی، احمد، (1412 ه‍.ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه، قم، الطبعه الاولی.

22-    مکارم الشیرازی، ناصر، (1418 ه‍.ق)، انوار الفقاهه فی احکام العتره الطاهره، مدرسه الامام علی ابن ابیطالب (ع)، قم، الطبعه الاولی.

23-    موسوی البجنوردی، سید محمدحسن بن آقابزرگ، (1419 ه‍.ق)، القواعد الفقهیه، نشر الهادی (ع)، قم، الطبعه الاولی.

24-    هاشمی الشاهرودی، سید محمود، (1423 ه‍.ق ـ 2003 م)، کتاب الإجاره، مؤسسه دائره المعارف الفقه الاسلامی، قم، بی چا.

ج- مقالات

1-     احمدی، فرزانه، و امینی، علیرضا و آیتی، سید محمدرضا، (پاییز 1396)، ماهیت جعاله، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل، بابل، سال 13 شماره 49.

2-     خورسندیان، محمدعلی، (پاییز 1383)، تمایز مقاطعه‌کاری و بیع، فصلنامة مدرس علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، دوره 8 شماره 34.

3-     خورسندیان، محمدعلی، و شنیور، قادر، (تابستان 1390)، ماهیت عقد مرکب در فقه و حقوق موضوعه، مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی دانشگاه سمنان، سمنان، سال 3 شماره 4.

4-     نعمت‌الهی، اسماعیل، (1385)، عهدی یا تملیکی بودن اجاره اشخاص،نامه حقوقی مفید، تهران، ج 2 ش 2.

د- قوانین و مقررات

1-     آئین‌نامه تسهیلات اعطائی بانکی، (14،10،1362)، هیأت وزیران.

2-     شرایط عمومی پیمان، (1378)، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور.

3-     قانون کار، (29،8،1369) و اصلاحات بعدی.

4-     قانون مالیات بر درآمد و املاک مزروعی و مستغلات و حق تمبر (16،1،1335).

5-     قانون مدنی؛ (20،1،1314)، و اصلاحات بعدی.

6-     قانون مدنی فرانسه.

7-     قانون مدنی مصر.

ه‍- آراء

1-     رأی وحدت رویه شماره 604-22،12،1374 هیأت عمومی دیوان عالی کشور.

2-     دادنامه شماره 9509970221201144 مورخ 4،8،1395 صادره از شعبه 12 دادگاه تجدید نظر استان تهران در پرونده شماره 9409980226500959 (شماره بایگانی شعبه 951098).

3-     دادنامه شماره 9509970226500466 مورخ 4،5،1395 صادره از شعبه 5 دادگاه عمومی حقوقی تهران در پرونده شماره 9409980226500959 (شماره بایگانی شعبه 940986).

Abd Al-Nasir, J. (1990). Mousouah al-Fiqhal-Islami. Cairo: Almajles Al-Aela le Shooun Al-Islamiah.

Ahmadi, F., Amini, A., & Aayati, S. M. (2017). Nature of Reward Contract. Journal of Islamic Law and Jurisprudence Researches, 13(49), .

Ameli Al-Karaki (Mohaqeq Thani), A. (1414). Jame al-Maqasid fi Sharh al-Qawaid(2^nd ed.). Qom: Aal Al-Bayt Institute.

Ansari Al-Dezfouli, M. (1421). Ketab Al-Makasib Al-Moharramah wa Al-Bayewa Al-Ikhiarat. Qom: Ahsanolhadith Research Association.

Araghi, E. (2007). Labor Law 1 (7^th ed.). Tehran: SAMT.

Bagheri, A. (2005). Civil Islamic Jurisprudence: Alienative Contracts: Sale – Lease (1^st ed.). Tehran: SAMT.

Bahrami, B. (2011). Lease Contract: An Analytical and Comparative Study (3^rd ed.).  Tehran: Neghah Bayyene.

Emami, S. H. (2005). Civil Law (18^th ed.). Tehran: Eslamiyeh.

Esfehani (Majlesi  al-Thani), M. (1406). Melaz al-Akhyar fi Fahm Tahzib al-Akhbar (1^st ed.). Qom: Aytollah Marashi Najafi’s Library Press.

Feiz, A.(2002). Basic Principles Of Islamic Jurisprudence (13^th ed.). Tehran: Tehran University Press.

Ghadiri, M. (1419). Al-Ijarah (1^st ed.). Qom: Al-Alaam Al-Islami Publications.

Hashemi Al-Shaahroudi, S. M. (2003). Kitaab al-Ijarah. Qom: Daerah Al-Maearef Al-fiqh Al-Islami Publications.

Helli )Mohaqeq), N. (1408). Sharaye al-Islam fi Masael al-Halal Va al-Haram (2^nd ed.). Qom: Esmaeilian Publications.

Hosaini Alaameli, S. J. (1419). Miftah al-Karamah fi Sharh Qawaed al-Allamah (1^st  ed.). Qom: Islamic Publications of Qum Sminary Teachers.

Hosaini Al-Vaaseti Al-Zobaidi Al-Hanafi, M. (1414). Taaj al-Arous men Javaher al-Qaamous(1^st ed.). Beirut: Daar Alfekr.

Ibn Fares, A. (1404). Mojam Magqayees al-Logqah (1^st ed.). Qom: Maktab Al-Aelaam Al-Islami.

Ibn Manzour, M. (1414). Lisan al-Arab (3^rd ed.). Beirut: Dar Al-Fikr.

Jabei Al-Ameli (Al-Shahid Al-Thani), Z. (1994). Al-Rozah al-Bahyah fi Sharh al-Lomah al-Damashqiyah (8^th ed.). Qom: Maktab Al-Aelaam Al-Islami.

Jafari Langroudi, M. (2007). Law Terminology (18^th ed.). Tehran: Ganjedanesh.

Jafari Langroudi, M. (2009). Encyclopedia Of Civil And Commercial Law ( 1^st ed.). Tehran: Ganjedanesh.

Jafari Langroudi, M.(2007). General Encyclopedia Of Law (Al-Faariq) (1^st ed.).  Tehran: Ganjedanesh.

Katouzian, A. (1997). Civil Law: Partnerships and Compromise (4^th ed.). Tehran:  Ganjedanesh.

Katouzian, A. (2012). A Review Of Civil Law: Definite Contracts (Onerous Transactions – Alienative Contracts) (11^th ed.). Tehran:  Publication Institute.

Katouzian, A.(2016). A Basic Review of Civil Law: Courses on Definite Contracts (23^rd ed.). Tehran: Ganjedanesh.

Khomeini, S. R. (n.d.). Tahrir al-Wasilah (2^nd ed.). Qom: Daar Al-Elm.

Khorsandian, M. (2004). Differentiation between Contracting and Sale Agreement. Quarterly Journal Of Instructors Training, 8(34) .

Khorsandian, M., & Shanivar, G. (2011). Nature of Compound Contracts under Islamic Jurisprudence and Substantial Law. Journal of Studies in Islamic Law & Jurisprudence,3(4).

Koleini, A. (1429). Al-Kaafi (1^st ed.). Qom:  Dar Al-Hadith Publications.

Maelouf, L. (1992). Al-Monjid (33^rd ed.). Beirut: Daar Al-Mashregh.

Makarem Al-Shirazi, N. (1418). Anvar Al-Fiqahah fi Ahkaam Al-Etrah Al-Taherah (1^st ed.).  Qom: Al-Imam Ali Ibn Abitaleb School Publications.

Moghaddas Al-Ardabili, A. (1412). Majmae al-Faaedah wa al-Borhan fi Sharh Ershad al-Azhan (1^st ed.). Qom: Islamic Publications of Qum Seminary Teachers.

Mostafa, E., Hasan Azzayyat, A., Abdolghader, H., & Ali Al-Najjar, M. (1989). Al-Moejam al-Wasit (1^st ed.). Istanbul: Daar Al-Daevah.

Mousavi Al-Bojnourdi, S. M. (1419). Al-Qawaed al-fiqhiyah (1^st ed.). Qom: Alhadi Publications.

Nematollahi, E. (2006). Mutual Agreement Basis or Possessive Nature of Hiring of Persons. Mofid Journal of Law, 2(2).

Rafiei, A. (2013). Labor Law: Theoretical Fundamentals of Labor Law and The System Dominating the Employment Contracts in Iran (1^st ed.). Tehran: Negah Bayyeneh.

Sanhouri, A. (1998). Al-Wasit fi Sharh al-Qanoun al-Madani (2^nd ed.).Beirut: Daar Ehya Al-Torath Al-Arabi Al-Islami.

Shahidi, M. (2015). Civil Law 6: Definite Contracts (18^th ed.). Tehran: Majd, Tehran.

Sharbini Alshaafei Alkhatib, M. (1958). Moqni al-Mohtaj ila Maerefat Maani Alfaz al-Minhaj (1^st ed.). Cairo: Mostafa Albabi Alhalabi and Sons Publications.

Tabatabaei Al-Haaeri, S. M. (n.d.). Kitab al-Manahel (1^st ed. ). Qom: Aal Al-Bayt.

Tabatabaei Al-Yazdi, S. M. (1412). Al-Orwah al-Wothqa (2^nd ed.). Qom: Esmaeilian Publications.

Toraihi, F.(1996). Majma al-Bahrain (3^rd ed.). Tehran: Mortazavi Publications.