مقایسۀ توهین به مقدساتِ حدی و تعزیری در حقوق کیفری ایران

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

عباس محمدخانی ¹ (استادیار حقوق دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.)
مجید صادق نژاد نائینی ² (استادیار حقوق دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/03/29 تاریخ پذیرش : 1399/12/01 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: اعدام, توهین, سب, مقدسات اسلام, ساب النبی,

چکیده مقاله :

توهین به مقدسات در حقوق کیفری ایران مشمول دو گونه مجازات حدی و یا تعزیری است، بدین شرح که اگر مرتکب؛ پیامبران، ائمه، یا حضرت فاطمه(ع) را دشنام دهد و یا قذف کند، جرم سب النبی (مادۀ 262 قانون مجازات اسلامی) محقق می شود و هنگامی که مرتکب به پیامبر، ائمه و یا حضرت فاطمه توهین کند بدون آنکه توهین به حد دشنام یا قذف برسد و نیز توهین به دیگر مقدسات اسلامی، توهین به مقدسات تعزیری موضوع مادۀ 513 قانون تعزیرات 1375خواهد بود. در این نوشتار با روش تحلیلی- تفسیری به بررسی ارکان تشکیل دهندۀ توهین به مقدسات حدی و تعزیری از منظر فقهی و حقوقی می پردازیم. نتایج تحقیق حاکی از این است که عامل تفکیک توهین به مقدسات حدی و تعزیری از یکدیگر، هم به اعتبار نوع توهین و هم اشخاصی است که به آنها توهین می گردد؛ لذا، اگر توهین به پیامبران، ائمه و حضرت فاطمه(ع) مشمول دشنام و یا قذف شود، جرم حدیِ توهین به مقدسات (سب النبی) محقق خواهد شد، در غیر این صورت بزه، توهین به مقدسات تعزیری به شمار می آید.

چکیده انگلیسی:

  There are two kinds of blasphermy in Iranian penal law which can be included the Hadd and Tazir. When the offender insult or relates the illegal intercourse to Holy Prophet, Imams and Saint Zahra, it will be the Hadd blasphermy (Article 262 of Islamic Penal Act), While insulting them which would not be Qazf or swearing or insulting other sacred will be Tazir blasphermy which is declared in 513 Tazirat Act. In this research with analytical- interpretative method, we will evaluate the elements of Hadd and Tazir blasphermy. Since the origion of this subject is rooted in Feghh, we will analyse the Feghh and Fatwas resources. The findings show that the differences between Hadd and Tazir blasphermy are related to the kinds of insult and subject of it. Hence, insulting Holy Prophet, Imams and Saint Zahra which consist of Qazf or swearing will be Hadd blasphermy, but insulting other sacred will be Tazir blasphermy.

منابع و مأخذ:

الف. فارسی

آقائی­نیا، حسین. (1392). جرایم علیه اشخاص (شخصیت معنوی). تهران: انتشارات میزان.

 صافی گلپایگانی، لطف الله. (1419ق). جامع الاحکام(2). قم: موسسه انتشارات حضرت معصومه (س).

الهی منش، محمدرضا.؛ و مرادی، محسن.(1396). جرایم علیه شخصیت معنوی اشخاص. تهران: انتشارات مجد.

احمدزاده، ابوالفضل.(1394). توهین به مقدسات مذهبی (مطالعۀ تطبیقی در فقه اسلامی، حقوق داخلی و بین الملل). تهران:  انتشارات مجد.

پاد، ابراهیم. (1348). حقوق کیفری اختصاصی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

پیمانی، ضیاءالدین. (1382). جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، چ ششم. تهران: نشر میزان.

چوپانی مرسی، حبیب الله.؛ و ایزدی­فرد، علی اکبر. (۱۳۹۶). بررسی فقهی امکان توسعه رکن مادی جرم قذف به افعال غیرکلامی. فصلنامۀ پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، ۱۳(۴۷): .

حاجی ده آبادی، احمد.؛ و نوری، عباس. (۱۳۹۳). بازپژوهی مجازات ساب الامام. مجلۀ حقوق اسلامی، ۱۱(۴): .

حاجی ده آبادی، محمدعلی.؛ و نیک نسب، عباسعلی. (۱۳۹۷). نظریۀ توافقی شدن کیفر حدی، مبانی فقهی و چالش­های اجرایی. فصلنامۀ پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، ۴(۵۲): .

حجتی، مهدی. (1384). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی. تهران: انتشارات میثاق عدالت.

حسینی، فاطمه سادات.؛ قیوم زاده، محمود.؛ و رهبرپور، محمدرضا. (۱۳۹۴). بررسی فقهی و حقوقی جبران ضرر معنوی در قذف. فصلنامۀ پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، ۱۱(۴۱): .

رضوانی، صادق. (1389). بررسی تحلیلی و تطبیقی جرایم قذف، افترا و توهین. ----------:انتشارات فرهنگ سبز.

رهامی، محسن.؛ و پرویزی، سیروس. (۱۳۹۲). اهانت به مقدسات دینی در حقوق ایران و انگلستان. مجلۀ حقوقی دادگستری، (۸۱): .

• زراعت، عباس، (1377)، شرح قانون مجازات اسلامی، تعزیرات، تهران، نشر فیض.


• زراعت، عباس، (1393)، شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی (حدود)، انتشارات جنگل، چاپ اول.


• شیخ الاسلامی، عباس، (1380)، جرایم مطبوعاتی؛ بررسی تطبیقی سیاست جنایی جمهوری اسلامی ایران و انگلستان، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ اول.


• صابر، حسن، توهین به مقدسات در فقه و قوانین کیفری، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد، سال 1388.


• عزیزی، سیروس و مؤمنی، نگار، (1395)، جرایم زبانی از دیدگاه زبان­شناسی حقوقی، انتشارات میزان، چاپ اول.


• فتحی، حجت­الله، (1393)، شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 (حدود)، تحت اشراف آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی، جلد دوم، انتشارات موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، سال 1393.


• فیض، علیرضا، (1381)، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران، چ ششم، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.


• کوشا، جعفر و احمدزاده، ابوالفضل، توهین به مقدسات دینی به مثابۀ جرمی علیه امنیت ملی، فصلنامۀ آفاق امنیت، سال هشتم، شمارۀ 27، تابستان 1394.


• گرجی، ابوالقاسم، (1381)، حدود، تعزیرات و قصاص، با همکاری دکتر روشنعلی شکاری و دکتر قاسم فریار، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.


• گلدوزیان، ایرج، (1383)، حقوق جزای اختصاصی، چاپ دهم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.


• گنجینه استفتائات قضایی، مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضاییه، سؤال 4198.


• مجلسی، محمدباقر، (1378)، رسالة حدود قصاص و دیات، تصحیح و تحقیق سید محمد جواد ذهنی، تهران، نشرپیام حق.


• محسنی دهکلانی، محمد و قندور بیجارپس، اسمعیل، واکاوی تجدید مجازات سلب حیات در فقه امامیه، فصلنامۀ پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، سال پانزدهم، شمارۀ 55، بهار 1398.


• محقق حلی، (1374)، شرایع الاسلام، (ج4-3)، ترجمه ابوالقاسم بن احمد یزدی، بکوشش محمدتقی دانش پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.


• مرجانی، سعید، (1392)، جرم اهانت به مقدسات مذهبی در قوانین موضوعه و متون فقهی، انتشارات نگاه بینه، چاپ اول.


• مصدق، محمد، (1395)، شرح قانون مجازات اسلامی (حدود)، جلد سوم، انتشارات جنگل، چاپ دوم.


• معین، محمد، (1371)، فرهنگ فارسی، جلد اول، چاپ هشتم، انتشارات امیرکبیر، تهران.


• منتظری، حسینعلی، (1380)، پاسخ به پرسش­های مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، انتشارات مجلس شورای اسلامی.


• میرمحمدصادقی، حسین، (1393)، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، انتشارات میزان، چاپ بیست و هشتم.


• میرمحمدصادقی، حسین، (1396)، جرایم علیه اشخاص، تهران، نشر میزان، چاپ ششم.


• نوبهار، رحیم، (1389)، اصل قضایی بودن مجازات‌ها، تحلیل فقهی حق بر محاکمه عادلانه، تهران، موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش.


• هاشمى، سید محمود، (1426ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام؛ جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى، 3 جلد، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم - ایران، چاپ اول.

ب. عربی                                                                                                

 ابن البراج، عبدالعزیز. (1410). المهذب، سلسله ‌الینابیع ‌الفقهیه (الحدود). گردآورنده: علی‌اصغر مروارید، بیروت: مؤسسه فقه الشیعه.

 ابن منظور، محمد بن مکرم بن علی. (1414). لسان العرب، چاپ سوم. بیروت: الناشر دار صادر.

 ابن‌ادریس حلی، محمد. (1410). السرائر، سلسله الینابیع الفقهیه (الحدود). گردآورنده: علی اصغر مروارید، بیروت: مؤسسه فقه الشیعه.

 بجنوردى، سیدحسن بن آقابزرگ موسوى. (1419). القواعدالفقهیة ، 7 جلدی. قم: نشرالهادی.

5- تبریزى، جواد بن على، )، أسس الحدود و التعزیرات، یک جلد، دفتر مؤلف، قم - ایران، چاپ اول.

6- جوهری، اسماعیل بن حماد، (1404)، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، انتشارات دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ سوم.

7- حلبی، ابو الصلاح، (1403)، الکافی فی‌الفقه، اصفهان، مکتبه امیرالمومنین(ع).

8- راغب اصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد، (1412) المفردات فی غریب القرآن، انتشارات دارالقلم، بیروت، چاپ اول.

9- سبزواری، سید عبدالاعلی، (1388)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، انتشارات دارالتفسیر، جلد اول.

10- شهید ثانی، زین‌الدین جبعی عاملی، (1374)، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، ترجمه‌: دکتر ابوالحسن محمدی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

11- شهید ثانی، زین‌الدین جبعی عاملی، (1386)،‌ الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

12- حرّ عاملى،  محمدبن حسن، (1409)، وسائل الشیعة، 30 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم - ایران، چاپ اول.

13- علامه حلی، حسن‌ بن یوسف، (1410)، قواعد الاحکام فی مسائل الحلال و الحرام، سلسله ینابیع الفقهیه (الحدود)، گردآورنده: علی اصغر مروارید، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه.

14- علم الهدی، سید مرتضی، (1415)، الانتصار، قم، موسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.

15- گلپایگانی، سید محمدرضا، (1414)، درالمنضود، ج دوم، قم، دار القرآن الکریم.

16- لنکرانى، محمد فاضل موحدى، (1421)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم - ایران، چاپ اول.

17- مغنیه، محمدجواد، (1421)، فقه الامام جعفر الصادق (ع)، ج 6-5، الطبعه الثانیه، مؤسسه انصاریان.

18- مقدس اردبیلى، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، 14 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، چاپ اول، جلد سیزدهم.

19- الموسوی الخمینی، روح‌الله، (1382)، تحریر الوسیله،ج دوم، قم، دفتر تبلیغات وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

20- الموسوی الخویی، سید ابولقاسم، (1422)، مبانی تکلمه المنهاج، جلد دوم، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام خویی.

21- نجفى صاحب الجواهر، محمد حسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، 43 جلد، دار إحیاء التراث العربی، بیروت - لبنان، هفتم، جلد 41.

22- الهذلی، یحیی‌ بن سعید، (1410)، ‌جامع للشرایع، ‌سلسله ینابیع الفقهیه (الحدود)، گردآورنده: علی‌اصغر مروارید، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه.

• Aghaie-Nia,H.(2013).Criminal Law Crimes Against Persons. Tehran: Mizan Legal Foundations.


• Ahmadzadeh, A., (2016), Blasphemy Crimes, Tehran, Majd publication.


• Alam al Huda, S.M.(1994). Al entesar, Qom: Islamic Book Publishing House Related to Jamiʿa-yi Mudarrisin.


• Alhazli, Yahyebne saeed, (1990), Aljame L,sharaye, Selseleh Yanabi, Beirut: Fiqh Shiah Institute.


• Allame Helli, H. (1991). Qavaed Al-Ahkam. Qom: Islamic Book Publishing House Related to Jamiʿa-yi Mudarrisin.


• Al-Sabziwari, A. (1968). Muhadhdhab Al-ahkam fi Bayan Al-halal Wa Al-haram, Dar Altafsir.


• Azizi, S., Momeni, N, (2017), Linguistic Crimes from a Legal Linguistic Perspective, Tehran: : Mizan Legal Foundations.


• Choopani Mareci, H., Izadifard, A., Mohseni Dehkalany, M. (2017). Reviewing Law Possibility of Developing Actuaries in Non-verbal Actions. Islamic Law & Jurisprudence Researches, 13(47), 49-70. doi: 10.22034/ijrj.2017.530233


• Elahimanesh, M., Moradi, M., (2018), Criminal Law Crimes Against Persons. Tehran: Majd publication.


• Fathi, H., (2014), Extensive Description of the Islamic Penal Code of 1392, by Ayatollah Seyyed Mahmoud Hashemi Shahroudi, Volume II, Qom: Publications of the Islamic Jurisprudence Institute.


• Fazel Lankarani, M.(2000). Tafsil al-Shari'ah, Qom: Markaz Feqhi Aemeh Athar.


• Feiz, A., (2002), Controversy and Implementation in Islamic Penal Code, Tehran, No. 6, Ministry of Culture and Islamic Guidance Publications.


• Goldouziyan, E.(2005). Special Criminal Law, Tehran: Tehran University Press.


• Golpaygani, S.M.R.(1993). Dorr Al manzoud, Qom: Dar Al Quran Al Karim.


• Gorji, A.(2003). Hodod, Tazirat va Qasas, Tehran: Tehran University Press.


• Hajidehabadi, A; Abbas Nouri, (2015). Re-Study of Punishment for Vilifying Imam, Islamic Law, 11(40), 39. magiran.com/p1418258


• Hajidehabadi, M., Niknasab, A. (2018). Theory of Agreement on Hadd (Prescribed) Punishments, Religious Jurisprudential Principles and Executive Challenges. Islamic Law & Jurisprudence Researches, 14(52), 73-92. doi: 10.22034/ijrj.2018.541393


• Halabi, A.(1983). Al kafi fi Al Feq, Isfahan: Amir Alomenin Libraray.


• Hashemi Shahroodi, M.,(2005), Farhang Feqh, Encyclopedia of Islamic Jurisprudence on the Religion of the Prophet (PBUH), Qom.


• Hojati, M., (2005), Islamic Penal Code in the Current Legal Order, Tehran, Misag e Edalat Publications.


• Hor Ameli, M. (1989). Vasael Al-Shia. Qom: Aal al-Bayt Institute.


• Hosseini, F., Ghayoumzadeh, M., Ghayoumzadeh, M., Rahbarpour, M. (2017). A Juridical and Legal Survey on Redressing Moral Detriment in Accusation. Islamic Law & Jurisprudence Researches, 11(41), 33-52.


• Ibn al-Barraj al-Tarabulusi (1990), Al-Muhadhdhab, Morvarid, A.A, Selseleh Yanabi(40th ed). Beirut: Fiqh Shiah Institute.


• Ibn Idris, M. (1992). Al-Sara'ar Al-Hawi Le Thrir Al-Fatawi. Morvarid, A.A, Selseleh Yanabi(40th ed). Beirut: Fiqh Shiah Institute.


• Ibn Manẓūr, M.( (1883)). Lisān al-'Arab, Beirut, Dar Sader.


• Jawahiri, I. (1407/1987). Al-Sihah (Taj al-Lugh wa Sihah al-ʿArabiyya), Ahmad b. ʿAbd al-Ghafur ʿAttarBeirut: Dar al-ʿIlm li al-Mala’in.


• Khoei, S. A. (1990). Mabani Takmalat Al-Menhaj. Qom: Madinat-ul Elm Publication.


• Khomeini, R. (2009). Tahrir Al-Wasilah. Qom: Islamic Publishing House


• Kousha, J., Ahmadzadeh, A., (2016), Insulting Religious Sanctities as a Crime Against National Security, Afaq Security Journal, Volume 27, Tehran.


• Maghnīyah, M J. (2000). Fiqh al-Imam Ja'far al-Sadiq, Ansariyan, Qom.


• Majlesi, M., (1999), Resaleh of Qisas and Diat, Correction and Research by Seyed Mohammad Javad Zahani, Tehran, Haqq Publication.


• Marjani, S. (2013). Crime of Insulting Religious Sanctities in Laws and Legal Tetxs, Tehran: Negah Bayyenieh Pub.


• Mir Mohammad Sadeghi, H.(2014). Offences against Security of State and Public Tranquility, Tehran: Mizan Legal Foundation.


• Mir Mohammad Sadeghi, H.(2017). Offences against Persons, Tehran: Mizan Legal Foundation.


• Mohaqeq Helli, J. (1987). Sharaye Al-Islam. Qom: Esmaeili Institute.


• Mohseni Dehkalany, M., Qandvar Bijarpas, E. (2019). Investigation of Repeated Punishment of Deprivation of Life in Imamieh Jurisprudence. Islamic Law & Jurisprudence Researches, 15(55), 119-136. doi: 10.22034/ijrj.2019.665204.


• Moin, M.(1993). Farhang-i Fārsī, Tehran: Amir Kabir.


• Montazeri, H. A. (2008). Answering to The Research Center of Islamic legislative Assembly Questions, Tehran: The Research Center of Islamic legislative Assembly.


• Mosadegh, M.(2017). An Explanation of Islamic Penal Code (Hodod), Tehran: Jungle Publication.


• Mousavi Bojnourdi, S.M.(1998). Alqavaed-Alfeqhiyah, Qom: Alhadi Publication.


• Muoghaddas Ardabili, A. (no date). Majma al-Faedeh val-Borhan fi Sharh al-Adhhan, Qom: Islamic Publication Depended on Jameah Al-Modarresin of Qom.


• Najafi, MH. (1984). Jawaher al-Kalam. Beirut, Libanon: Dār al-Iḥyā’ al-Turāth al-Arabi.


• Nobahar, R.(2011). The Priniple of Judiciality of Punishments; A Fiqhi Analysis of Right to Fair Trial, Tehran: Shar Danesh Institute of Law.


• Pad, I.(1970). Special Criminal Law, Tehran: Tehran University Press.


• Peymani, Z.(2013). Offences against Security of State and Public Tranquility, Tehran: Mizan Legal Foundation.


• Raghib Isfahani, A. (1984). Al-Mufradat fi Gharib al-Qur'an, Beirut, Dar Al qalam,


• Rahami, M., Parvizi, S. (2013). The Blasphemy in Iranian and English laws. The Judiciarys Law Journal, 77(81), 9-35. doi: 10.22106/jlj.2013.10834


• Razvani, S., (2010), Analytical and Comparative Study of Crimes against Qazf, Defamation and Insult, Tehran, Farhange Sabz Publications.


• Saber, H., (2009), Blasphemy Crimes in Jurisprudence and Criminal Law, Mashhad, MSc in Criminal Law and Criminology, Razavi Islamic University of Mashhad.


• Safi Golpaygani, L.(1998). Jamea Al ahkam, Qom: Hazrat Masoume Press.


• Shahid Thani, Z. (1991). Al-Rawḍa al-bahīyya fī sharḥ al-lūmʿa al-dīmashqīyya, Talighe Seyyed Mohammad Kalantar. Qom: Daftar Tablighat Islami.


• Shahid Thani, Z. (1991). Masalek al- Afham fi Sharh Sharaye' al- Islam, Taranslated by Abulhassan Mohammadi, Tehran: Markaz Nashr Daneshgahi.


• Sheikholeslami, A., (2001), Press Crimes; A Comparative Study of the Criminal Policy of the Islamic Republic of Iran and the United Kingdom, Mashhad, Academic Jihad Publications of Ferdowsi University of Mashhad.


• Tabrizi, J.(1996). Ososs Al hodod va Al tazirat, Qom: Daftar.


• Treasury of Judicial Appeals, (2019), Judicial Jurisprudence Research Center of the Judiciary, Question 4198.


• Zeraat, A., (1998), Description of Islamic Penal Code, Ta'zir, Tehran, Faiz Publishing.


• Zeraat, A., (2014), Extensive Description of Islamic Penal Code, Tehran, Jungle Publications.