مذاق شریعت و کارکردهای آن با تأکید بر فقه جزایی امامیه
محورهای موضوعی : حقوق خصوصی
عادل ساریخانی
1
(دانشیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق دانشگاه قم، قم، ایران.)
مسعود نیک پرور
2
(دانشجوی دکتری گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه قم، قم، ایران)
کلید واژه: تشریع, مذاق شریعت, تفسیر اراده شارع,
چکیده مقاله :
فقیه گاه در مقام استنباط احکام به نصوص و ادلّه شرعی به صورت منفرد و تک گزاره ای استناد می نماید و گاه در اثر ممارست و انس با نصوص شرعی، روش و سیره ی شارع در جعل احکام و روح کلی شریعت را در می یابد و با این بینش مجموعه نگر، ادله شرعی را ارزیابی می کند. بدین سان مذاق شریعت نه تنها مبین اراده ی تشریعی شارع است بلکه در مقام تفسیر اراده ی شارع نیز دست مایه ی فقها قرار می گیرد. در عرصه فقه جزایی امامیه در حوزه های مختلف به مذاق شریعت استناد شده است؛ فقیهان نسبت به کاربست این مفهوم در زمینه موضوعات فاقد سابقه تنصیصی، شیوه تحلیل موضوع حکم، رفع تزاحم احکام و تفسیر ادلّه شرعی مبادرت نموده اند. در نوشتار حاضر نیز ضمن پرداختن به مفهوم مذاق شریعت و اعتبارسنجی آن، کارکردهای آن در عرصه تشریع جزایی (جرم انگاری)، شیوه ی تفسیر موضوعات کیفری و رفع تزاحماتی که ممکن است در این عرصه عارض شود تبیین شده است.
In order to make inferences from divine law, Islamic jurists often refer to the letter of scripture and religiously-endorsed evidence in their isolated form or as a single proposition, whereas, other times, those who have a full command of the fundamental provisions aim to imitate the religious laws and grasp the overall spirit of the Sharia law, and assess the evidence through this holistic approach. Thus, the spirit of Sharia not only delineates the legislative will of the legislator, but it is also used by the jurists for interpretation of the legislator's will. In Imamiyah criminal jurisprudence, there are numerous references to the spirit or taste of Sharia. Islamic jurists have employed this concept in areas concerning issues with no textual evidence, the method for analysis of laws, the resolution of contradictions in laws, and the interpretation of religiously-endorsed evidence. The present study investigates and validates the concept of the spirit of Sharia, and explains its functions in criminal jurisprudence (criminalization), methods for interpretation of criminal subjects, and resolution of any possible contradictions.
-قرآن کریم، (1390)، ترجمه مهدی الهی قمشه ای، انتشارات پیروز، تهران.
2-احمد بن علی، ابوالعباس(نجاشی)، (1416)، فهرست اسماء مصنفی الشیعه(رجال نجاشی)، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ اول.
3-اصفهانی، محمدبن باقربن محمدتقی(مجلسی دوم)، (1410) ، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار علیهم السلام، موسسه طبع و نشر، بیروت، چاپ اول.
4-اراکی،محمدعلی، (1413)، المکاسب المحرّمه، مؤسسه فی طریق الحق، قم، چاپ اول.
5-تبریزی، جواد، (بیتا)، اسس القضاء و الشهاده، دفتر مؤلف، قم، چاپ اول.
6- جزری، مبارک بن محمد (ابن اثیر)، (1364)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق: طاهر احمد زاوی؛ محمود محمد طناحی، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.
7-جوهری، اسماعیل بن حمّاد، (1410) ، الصحاح، دارالعلم للملالیین، بیروت، چاپ اول.
8-حرّ عاملی، محمد بن حسن، (1409)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
9- حلی، نجم الدین جعفر بن حسن، (1408)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
10- حکیم، سید محسن، (1406)، مستمسک العروه الوثقی، مؤسسه دارالتفسیر، قم، چاپ اول.
11-خامنه ای، سید علی، (1417)، بحث حول الصابئه، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
12- خمینی، روح الله، (1364)، صحیفه نور، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول.
13-راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، (1418)، المفردات فی غریب القران، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول.
14-طریحی، فخرالدین، (1416)، مجمع البحرین، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم.
15-ظهیری، عباس، (1373)، اعتبار مآخذ فقهی و نقد نظریه انسداد، فصلنامه نقد و نظر، شماره 2.
16-عراقی، ضیاءالدین، (بیتا)، نهایه الافکار، مقرّر: محمد تقى نجفى بروجردى، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
17-عمید زنجانی، عباسعلی، (1421)، فقه سیاسی، امیرکبیر، تهران، چاپ چهارم.
18- عمید زنجانی، عباسعلی، (1387)، قواعد فقه (بخش حقوق جزا)، سمت، تهران، چاپ سوم.
19-علوی، سیدعادل، (1421)، القول الرشید فی الاجتهاد والتقلید) تقریرات درس سیدشهاب الدین مرعشی نجفی)، انتشارات کتابخانه و چاپخانه آیه الله مرعشى نجفى، قم، چاپ اول.
20- علیدوست، ابوالقاسم، عشایری منفرد، محمد، (1388)، استناد فقهی به مذاق شریعت در بوته نقد، مجله حقوق اسلامی، سال ششم، شماره22.
21-عندلیب همدانی، محمد؛ ستوده، حمید، (1391)، مذاق شریعت، جستاری در اعتبارسنجی و کار آمدی ، مجله فقه اهل بیت، سال هجدهم، شماره 70 و71.
22-فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410)، کتاب العین، مصحح: مهدی فخروی و ابراهیم سامرائی، نشر هجرت، قم، چاپ دوم.
23-قمی، ابوالقاسم گیلانی، (1303)، قوانین المحکمه فی الاصول، به اهتمام علی تبریزی، چاپ سنگی سنگی، بیجا.
24-کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.
25-گلپایگانی، محمدرضا، (1412)،الدرّ المنضود فی احکام الحدود، تقریر علی کریمی، دار القرآن الکریم، قم، چاپ اول.
26- مؤمن، محمد، (1422)، مبانی تحریرالوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ اول.
27- محقق داماد، سید مصطفی، (1406)، قواعد فقه (جزایی)، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ دوازدهم.
28- محمد بن حسن، ابوجعفر(طوسی)، (بیتا)، رجال الطوسی، افست، قم، چاپ اول.
29-محمد بن حسن، ابوجعفر(طوسی)، (1378)، المبسوط فی فقه الامامیه، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، تهران، چاپ سوم.
30- محمد بن حسن، ابوجعفر(طوسی) ، (1407)، تهذیب الاحکام، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.
31- محمد بن علی بن بابویه(صدوق)، (1415)، المقنع، محقق و مصحح: گروه پژوهشی مؤسسه امام هادی (ع)، مؤسسه امام هادی (ع)، قم، چاپ اول.
32- محمد بن علی بن بابویه(صدوق)، (1413)، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
33-مصطفوی،سید محمد کاظم، (1421)، القواعد-مائه قاعده فقهیه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ چهارم.
34-مظفر، محمدرضا، (1388)، اصول فقه، مترجم: محسن غرویان و علی شیروانی، انتشارات دارالفکر، قم، چاپ ششم.
35-مکارم شیرازی، ناصر، (1422)، بحوث فقهیه هامّه، مدرسه الامام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، چاپ اول.
36-منتظری، حسین علی، (1373)، رساله استفتائات، نشر فکر، تهران، چاپ دوم.
37-منتظری حسین علی، (1409)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، مؤسسه کیهان، قم، چاپ اول.
38-موسوی تبریزی، سید حسن، (1377)، روزنامه خرداد.
39-موسوی خویی، سیدابوالقاسم، (1422)، مبانی تکمله المنهاج، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، قم، چاپ اول.
40-موسوی خویی، سید ابوالقاسم، (1418)، موسوعه الامام الخوئی، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، قم، چاپ اول.
41-نجفی، جعفربن خضر(کاشف الغطاء)، (1422)، کاشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
42-نجفی، محمدحسن(صاحب جواهر)، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.
43-نوبهار، رحیم، (1379)، اهداف مجازاتها در جرایم جنسی مستوجب حد در حقوق کیفری اسلام، نامه مفید، سال هفتم، شماره 23.
44-یزدی، محمد، (1415)، فقه القرآن، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.
45-یزدی، محمد، (بیتا)، رسالهای در قسامه، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، جلد 37، قم، چاپ اول.
_||_
Ahmad Ibn Ali, A. (2005). Asma Mosannefi Al-Shia. Qom: Islamic Press.
Alavi, S. A. (2000). Al-Ghol Al-rashid fi Al-Ejtehad va Al-taghlid. Qom: Ayatollah Najafi Marashi Library.
Alidoust, A., M. (2009). Critique of juridical citation to spirit of sharia. Journal of Islamic law, 6(22) 45-55.
Amid Zanjani, A. (1999). Rules of jurisprudence. Tehran: Samt Publication.
Amid Zanjani, A. (2000). Political jurisprudence. Tehran: Amir Kabir Publication.
Araki, M. (1992). Al-Makaseb Al-Moharah. Qom: Tariq Hagh Insitute.
Ardalib Hamedani, M., & Sotoude, H. (2012). An inquiry in authenticity and efficiency. Journal of Ahl Bayt jurisprudence, 18 (1), 70-75.
Esfahani, M. (1989). Behar Al-Anvar Al-Jomeh Le'dorare Akhbar Al-Aemeh Al-Athar Al-Islam. Beirut: Islamic Press.
Farahidi, Kh. (1989). Ketab Al-Ayn. Qom: Hejrat Press.
Golpayegani, M. (1991). Al-Dor Al-Manzoud fi Ahkam Al-Hodoud. Qom: Dar Al-Quran Al-Karim.
Hakim, S. M. (1995). Mostamsek Al-Orvah Al-Vosgha. Qom: Dar Al-Tafsir
Helli, N.J. (1987). Sharaye Al-Islam fi Masael Al-Halal va Al-Haram. Qom: Esameilian institution.
Hur Ameli, M. (1988). Tafsil Vasael Al-Shia Ela Tahsil Masael Al-Sharia. Qom: Aal-bayt Institute.
Jazri, M. (1986). Al-Nahayah fi Qarib Al-Hadis va Al-Asar. Qom: Esmaeilian Institute.
Jouhari, E.(1989). Al-Sehah. Beirut: Dar Al-Malain.
Khomeini, R.(1986). Sahifeh Nour. Tehran: Ministry of Islamic Guidance.
Koleini, A.(1986). Al-Kafi. Tehran: Dar Al-Kotob Al-Islamiyah.
Mohaghegh Damad, S. M. (1985). Rules of jurisprudence. Tehran: Center of Islamic sciences Press.
Mohammad Ibn Hasan, A. (1986). Tahzib Al-Ahkam. Tehran: Dar Al-Kotob Al-Islamiyah.
Mohammad Ibn Hasan, A.(1928). Al-Mabsout fi Fiqh Al-Imamiyah. Tehran: Almaktabah Al-Mortazaviah Le'ehya Al-Asar Al-Jafariah.
Momen, M. (2007). Mabani Tahrir Al-Vasileh. Tehran: Imam Khomeini Office.
Montazeri, H. (1988). Juridical bases of Islamic government. Qom: Keyhan Institute.
Montazeri, H. (1994). Resaleh Estefta'at. Tehran: Fekr Press.
Mostafavi, S. M. (2000). Al-Qavaed. Qom: Islamic Press Office.
Mousavi Kheoi, S. A.(1997). Mosouah Al-Imam Al-Khoei. Qom: Imam Khomeini Publication.
Mousavi Kheoi, S. A.(2001). Mabani Takmelah Al-Menhaj. Qom: Ehya'e Asar Al-Imam Al-Khoei.
Mozaffar, M. (2009). Osoul Fiqh. Qom: Dar Al-Fekr.
Najafi, J.(2001). Kashef Al-Gheta Mobhamat Al-sharia Al-Ghara. Qom: Islamic Press.
Najafi, M. (1983). Javaher Al-Kalam fi Sharh Sharaye Al-Islam. Beirut: Dar Ehya Al-Toras Al-Arabi.
Nobahar, R. (2000). Goals of punishments in sexual crimes requiring "Had". Mofid letter,7(23) 55-65.
Qomi, A. (1885). Ghavanin Al-Mohkamah fi Al-Osoul. Beirut: Sangi Press
Ragheb Esfahani, A.(2007). Al-Mofradat fi Gharib Al-Quran. Beirut: Dar Ehya Al-Torath Al-Arabi.
Toreihi, F. (1995). Majma Al-Bahrein. Tehran: Mortazavi Bookstore.
Yazdi, M.(1994). Fegh Al-Quran. Qom: Esamilian Institute.
Zahiri, A.(1994). Authenticity of juridical resources and critique of Ensedad theory. Quarterly of Critique and Opinion, 2(1), 25-35.