ارزیابی فقهی شروط بیع صرف با تأملی در شرطیت تقابض در مجلس

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

میثم خزائی ¹ (استادیار گروه حقوق، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی(ره)، بروجرد، ایران)
سید محمد حسن سیادت ² (استادیار گروه حقوق، دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی(ره)، بروجرد، ایران)
طه زرگریان ³ (دانشجوی دکتری گروه فقه و حقوق جزا، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/08/30 تاریخ پذیرش : 1397/08/30 تاریخ انتشار : 1397/08/01

کلید واژه: بیع صرف, تقابض در مجلس, شرطیت تقابض,

چکیده مقاله :

بیع صرف یا بیع الاثمان عقدی است که در آن طلا و نقره اعم از زینتی و مسکوکات در برابر هم خرید و فروش می‌شوند. در متون فقهی برای عقد مزبور سه شرط اصلی مثلاً بمثل، یدا بید و تقابض در مجلس، مطرح شده است؛ لکن در شرطیت تقابض در مجلس، میان فقیهان اختلاف نظر وجود دارد؛ تا آنجا که گروهی با فقدان آن از بطلان بیع صرف سخن رانده‌ و گروهی دیگر فقدان آن را موجب لطمه به عقد نمی‌دانند. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، دیدگاه‌های مطرح توسط فقیهان و ادلّه آنها را مورد ارزیابی قرار داده و در پایان با توجه به ادلّه روایی و عقلی، قائل به تفصیل شده، در بیع صرفی که عوضین همجنس نیستند، تقابض در مجلس شرط و در صرفی که عوضین همجنس هستند نظریه عدم شرطیت تقابض در مجلس، مطرح گردیده است. البته نقدی بودن معامله به جهت دوری از ربا شرط بوده و این غیر از شرط قبض است.

چکیده انگلیسی:

The mutual sale of silver and gold (Bei Sarf) is a contract in which silver and gold, ornamental or coinage, are exchanged for each other. There are three main conditions regarding such contract: equality in amount of two Congruent considerations (Meslan be Mesl) dealing in cash (Yadan be Yaden) and conditionality of exchanging good and price in the place (Taghaboz dar Majles). There are discrepancies among jurists on the conditionality of exchanging good and price in the place of deal. Some jurists consider it as a necessary condition in the sale of silver and gold while some others believe that it does not render a null and void contract. In this study, different viewpoints and the evidences are evaluated with a descriptive-analytical approach. Here considering the rational and Islamic narrated reasons, we distinguish them in such a way that in a deal in which mutual considerations are not of the same kind, exchanging good and price in the place is considered as a necessary condition, but in a deal with the same considerations, exchanging good and price in the place is not considered as a necessary condition. Of course, dealing in cash, in order to keep the deal  away from usury is a necessary condition and this does not related to the conditionality of exchanging good and price in the place.

منابع و مأخذ:

1-      قرآن کریم.

2-   آبى، فاضل، حسن بن ابى طالب یوسفى، (1417)، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، دفتر انتشارات اسلامى و ابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ سوم.

3-   ابن ادریس حلّى، محمد بن منصور بن احمد، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.

4-     ابن براج، طرابلسى، عبدالعزیز، (1406)، المهذب، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

5-     ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414)، لسان العرب، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع – دار صادر، بیروت، چاپ سوم.

6-   اردبیلى، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم

7-     انصاری، مرتضى بن محمدامین انصاری، (1421)، صیغ العقود و الإیقاعات، مجمع اندیشه اسلامى، قم.

8-     بحرانى، محمد سند،(1428)، فقه المصارف و النقود، مکتبه فدک، قم

9-   بحرانى، یوسف بن احمد بن ابراهیم، (1405)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم

10- بنى فضل، مرتضى بن سیف على، (بی­تا)، مدارک تحریر الوسیله– الصلاه، بی­نا، بی­جا

11- ترحینی عاملى، سیدمحمدحسین، (1427)، الزبده الفقهیه فی شرح الروضه البهیه، دار الفقه للطباعه و النشر، قم، چاپ چهارم.

12- جمعى از مؤلفان، (بی­تا)، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسى)، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم.

13- جوادی، عبد الله، درس خارج فقه، (9/10/93 - 13/10/93)، حوزه علمیه قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی اسراء، قم.

14-جواهرى، حسن محمد تقى، (1405)، الربا فقهیا و اقتصادیا، در یک جلد، مؤلف محترم، قم.

15- حائرى، سیدعلى بن محمد طباطبایى، (1418)، ریاض المسائل (ط - الحدیثه)، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

16- حرعاملى، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

17- حکیم، سیدمحسن طباطبایى، (1410)، منهاج الصالحین (المحشی للحکیم)، دار التعارف للمطبوعات، بیروت.

18- حلبى، حمزه بن على حسینى، (1417)، غنیه النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم.

19- خوئی، ابوالقاسم، (1403)، معجم رجال الحدیث، بیروت.

20- خوانسارى، احمد بن یوسف،(1405)، جامع المدارک فی شرح مختصرالنافع، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

21- راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412)، مفردات ألفاظ القرآن، دارالعلم – الدار الشامیه، لبنان.

22- سلار دیلمى، حمزه بن عبد العزیز، (1404)، المراسم العلویه و الأحکام النبویه، منشورات الحرمین، قم.

23- سبزوارى، محمد باقربن محمد مؤمن، (1247)، ذخیره المعاد فی شرح الإرشاد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

24- شبیرى زنجانی، موسی، (1419)، کتاب نکاح، مؤسسه پژوهشى راى‌ پرداز، قم.

25- شبیرى زنجانی، موسى، درس خارج فقه، (12/11/1388)، حوزه علمیه قم، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت­الله شبیری زنجانی، قم.

26- شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى، (1413)، الارشاد فی معرفه حجج اللّه علی العباد، قم

27- شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى، (1413)، المقنعه، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید – رحمه الله علیه، قم.

28- شوشترى، محمدتقى، (1406)،النجعه فی شرح اللمعه، کتابفروشى صدوق، تهران.

29- شهیداول، عاملى، محمد بن مکى، (1417)، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.

30- شیرازى، ناصر مکارم، (1424)،کتاب النکاح (مکارم)، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، قم.

31- صدر، سید محمدباقر، (1408)، بحوث فی شرح العروه الوثقى، مجمع الشهید آیه الله الصدر العلمی، قم، چاپ دوم.

32- صدوق، محمّد بن على بن بابویه، (1413)، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.

33- طوسى، محمد بن حسن، (1390)، الاستبصار فی ما اختلف من الأخبار، دارالکتب الإسلامیه، تهران.

34- طوسى، محمدبن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیه، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران، چاپ سوم.

35- طوسى، محمدبن حسن، (۱۴۲۰)، فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم.

36- طوسى، محمدبن حسن، (1407)، تهذیب الأحکام، دارالکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم.

37- عاملى، سیدجواد بن محمد حسینى، (1419)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه (ط - الحدیثه)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

38- علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1413)، مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.

39- علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1414)، تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثه)، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

40- علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1420)، تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه (ط - الحدیثة)، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم.

41- علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1419)، نهایه الإحکام فی معرفه الأحکام، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

42- فیومى، احمد بن محمد مقرى، (بی­تا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، منشورات دار الرضی، قم.

43- قمّى، سید تقى طباطبایى، (1423)، الدلائل فی شرح منتخب المسائل، قم.

44- قمّى، سید صادق حسینى روحانى، (1412)، فقه الصادق علیه السلام، دارالکتاب – مدرسه امام صادق علیه السلام، قم.

45- کلینى، محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی (ط - الإسلامیه)، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم.

46- کلینى، محمد بن یعقوب، (1429)، الکافی (ط - دارالحدیث)، دار الحدیث للطباعه و النشر، قم.

47- محقق حلّى نجم الدین، جعفر بن حسن، (1412)، نکت النهایه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

48- محقق حلّى، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

49- مجلسی، محمدتقى، (1414)، لوامع صاحبقرانى، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

50- مطهری، مرتضی، (1372)، م‍س‍أل‍ه‌ رب‍ا و ب‍ان‍ک ‌ب‍ه ‌ض‍م‍ی‍م‍ه ‌م‍س‍أ‍ل‍ه ‌ب‍ی‍م‍ه‌، صدرا، تهران.

51- مغربى، نعمان بن محمد تمیمى، (1385)، دعائم الإسلام، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ دوم.

52- موسوی بجنوردی، محمد، (74 – 1373)، نقش قبض در عقد رهن، مجله کانون وکلا، شماره 9 – 8 .

53- نجاشى، ابو الحسن، (1407)، رجال النجاشی - فهرست أسماء مصنفی الشیعه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

54- نجفى، محمدحسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.

55- واسطى، سید محمد مرتضى حسینى، (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت.

 

 

Al-Ameli, S. (1998). Miftāḥ Al-Karāmah fī Sharh Qavā'id Al-Alāmah.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 Qom: Islamic Publications Office affiliated with the society of Qom Seminary Teachers.

Al-Fayyoumi, A. M. (No Date). Al-Misbah Al-Monir Fi Gharib Al-Sharh Al-Kabir Lel Imam Al-Rifa'i. Qom: Manshurat Dar Al-Radi.

Al-Kulayni, M. Y. (1986). Al-Kafi. Tehran: Dar Al-Kotob Islamiyyah.

Al-Kulayni, M.Y. (1986). Al-Kafi. Qom: Dar al-Hadith va  Leltabayah va Al-Nashr.

Allameh Helli, H. Y. (1992). Mukhtalaf Al-Shīa fī Aḥkām Al-Sharī`a. Qom:Islamic Publications Office affiliated with the society of Qom Seminary Teachers.

Allameh Helli, H. Y. (1993). Tadhkirat Al-Foqahā. Qom:Aal Al-Bayt Institute      .

Allameh Helli, H. Y. (1998). Nahayat Al-Ahkam fi Ma'rifat Al-Ahkam. Qom: Aal Al-Bayt Institute.

Allameh Helli, H. Y. (1999). Tahrir Al-Ahkam Al-Shar'eiyah Ela Madhab Al-Imamiyyah. Qom: Imam Sadiq Institute.

Al-Sabzevari, M. B. 1947). Aakhīrat Al-Mād fī Sharḥ Al-Irshād. Qom: Aal Al-Bayt Institute.

Ansari, M. (2000). Sigh Al-Aqoud va Al-Ayqa'ah. Qom: Society of Islamic Thought.

Ardabilli, A. M.    (1982). Majma Al-Faedeh Val-Borhan fi Sharh Al-Adhha. Qom:Islamic Publications Office affiliated with the Society of Qom Seminary Teachers.

Bahrani, M. (2007). Fiqh Al-Masarif  va Al-Nuqud. Qom: Fadak School.

Bahrani, Y. A. (1984).  Alhadaeq Al-Nazerat fi Ahkam Al-Utrat Al-Tahirah. Qom: Islamic  

Bani Fazl, M. (No Date). Madarek Tharir Al-Vasilah Al-Salat.

Fazel Abi, H. T. (1996). Kashf Al-Romouz fi Sharh Mokhtasar Al-Naf. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom Seminary Teachers.

Haeri, S. A. (1997). Riyadh Al-Masael. Qom: Al-Bayt Institute.

Hakim, S. M. (1989). Minhaj Al-Salaheen. Beirut: Darol Taarof Publication.

Halabi, H. A. (1996). Qniyat Al-Nozo Ela Elmi Al-Osul va Al-Foro. Qom: Imam Sadiq.

Hosseini Vasati, S. M. (1993). Taj Al-Arus Min Jawahir Al-Qamus. Beirut: Dār al-Fikr li-l-ṭibāʿ Wa-l-tawzīʿ Wa-l-Našr.

Hurr Aamili, M. (1988). Vasael  Al-Shi'ah. Qom: Al-Bayt Institute.

Ibn Boraj, T. A. (1985). Al-Muhadhab. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom Seminary Teachers.

Ibn Idris Helli, M. M. A (1990). Al- Saraer Al-Havi Le-Tahrir Al-Fata. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom Seminary Teachers.

Ibn-Manzour, M. M. (1993). Lesan Al-Arab Dar Al-Fikr. Beirut:  Dar Sader.

Javadi, A. (2015). Lessons of jurisprudence. Qom: Cultural Research Institute of Asra.

Javaheri, H. M. (1984). Al-Riba Fiqh va Eqtesadia. Qom: Khayam Institute.

Khansari, A. Y. (1984). Jame Al-Madarek fi Sharh Mokhtasar Al-nafe'. Qom: Esmaeilian Institute.

Khoee, A. (1982). Mu'jam Al- Rijal Al-Hadith. Beirut: no publisher.

Maghrebi, N. M. (2006). Daem Islam. Qom:Aal Al-Bayt Institute.

Majlesi, M. T. (1993). Lavame Sahebgharani. Qom:Esmaileian Institute.

Makarim Shirazi, N. (2003). Makarem. Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib Publication.

Mohaqeq Heli, J. (1987). Share’ Al-Islam fi Masel Al-Helal va Al-Haram. Qom:Esmaeilian Institute.

Mohaqeq Helli, J. (1991).  Nokat Al-Nahayah. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the society of Qom Seminary Teachers.

Motahari, M. (1993). The issue of gavel and Bank attached to the insurance issue. Tehran: Sadra Publication.

Mousavi Bojnourdi, M. (1994). The role of mortgage contract, Iranian Bar Association Journal,  1(11), 9 - 8.

Najafi, M. H. (1983). Javaher Al-Kalam fi Sharh Sharae Al-Islam. Beirut: Dar Ehya Al - Torath Al-Arabi.

Najashi, A. (1986). Rijal Al-Najashi. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom Seminary Teachers.

Qomi, S. T. (2002). Al-Dalae’l fi Sharh Montakhab Al-Masai'l. Qom: no publisher

Raghib Isfahani, H. M. (1991). Mofradāt Alfāẓ Al-Qur'ān. Lebanon: Dar Al-Alam Dar Al-Shamiah.

Rouhani Qomi, S. S. (1991). Fiqh Al-Sadiq. Qom: Imam Sadiq School.

Sadr, S. M. (1987). Buhoos fi Sharh Al- 'Urwah Al' Wuthqa. Qom: Assembly of the Shahid Ayatullah Sadr Al-Alami.

Saduq, M. A. (1992). Man La Yahzarah Al-faqih. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom Seminary Teachers.

Salar Deylami, H. A. (1983). Al-Marasem Al-'Alaviyat va Al-Ahakam Al-Nabaviyah. Qom: Manshurat Al-Harmaein.

Shahid Aval. M. M. (1996). Al-Doros Al-Shareyah fi Fiqh Al-Imamiyah. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the Society of Qom Seminary Teachers.

Sheikh Mofid, M. M. (1992). Al-Irshad fi Ma'rifat Hojaj Allah 'Ala Al-Ebad. Qom: no publisher.

Sheikh Mofid, M. (1992). Al-Moqni’ah. Qom: World Congress of the Millennium Sheikh Mofid.

Shobeiri Zanjani, M. (1998). Kitab Al-Nikah. Qom: Ray Pardaz Institute.

Shobeiri Zanjani, M. (2010). Lesson of jurisprudence. Qom: Qom Seminary.

Shushtari, M. T. (1985). An-Nuj'at fi Sharh Al-Lum'ah. Tehran: Sadooq Institute.

Tousi, M. H. (1986). Tahzib Al-Ahkam. Tehran: Dar Al-Kotob Islamiyah.

Tousi, M. H. (1999). Fehrest Kotob Al-Shia’h va Osulohom va Asma Al-Mosnafin va Ashab Al-Osul. Qom: Abdul Aziz Tabatabai Publication.

Tousi, M. H. (2008). Al-Mabsūṭ fī le Fiqh Al-Imāmīyya. Tehran: Al-Maktab Al-Mortazaviyah Lel Ehyah Alathar.

Tousi, M. H. (2011). Al-Estebsar fi ma Ekhtulif men Al-Akhbar. Tehran:  Dar Al-Kotob Islamiyah.