مسئولیت مدنی دولت در حفظ سلامت شهروندان از منظر فقه شیعه، حقوق شهروندی و اسناد بین‌الملل

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

حسین اسماعیل زاده ¹ (دکتری رشته حقوق خصوصی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.)
دکتر عباس مقدری امیری ² (استادیار، گروه حقوق، واحد جویبار، دانشگاه آزاد اسلامی، جویبار، ایران.)
عبدالحمید مرتضوی ³ (استادیار گروه حقوق خصوصی، واحد ساری دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/10/25 تاریخ پذیرش : 1400/05/09 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: حقوق شهروندی, فقه شیعه, مسئولیت مدنی دولت, اسناد بین الملل, حق سلامت,

چکیده مقاله :

حق بر سلامت و درمان به عنوان یکی از تعهدات دولت، بستر لازم را در جهت اجرای بهتر فراهم می‌کند و شهروندان نیز به نحو احسن قادر خواهند بود تا به حقوق قانونی خود دست یابند. دولت‌ها در جهت حفظ سلامت شهروندان دارای تکالیفی می‌باشند و در صورتی که دولت به تعهدات خویش عمل نکرده و سبب ورود خسارت به شهروندان شود، بدون شک دولت باید خسارات وارده را جبران نماید. علی‌الخصوص که دولت در تامین بهداشت عمومی‌و رفع نیازهای درمانی، مطابق میثاق ملت و دولت و توافقات و تعهدات بین المللی کاملاً دارای مسئولیت است. لذا مسئولیت مدنی دولت به معنای مسئولیت ناشی از فعالیت‌های دولت می‌باشد. بنابراین در مقاله حاضر بیان خواهد شد، مسئولیت دولت ممکن است ناشی از عدم انجام وظایف در قبال مردم، مطلوب نبودن انجام وظایف و یا تاخیر در انجام وظایف و تعهدات دولت در برابر مردم باشد. بنابراین مسئولیت مدنی دولت ممکن است ناشی از عملکرد دولت یا کارمندان دولتی باشد که در بروز عواملی که سلامت مردم را تحت شعاع قرار می‌دهد، نقش داشته‌اند، یا در شرایطی که توان پیشگیری از آن یا حل آن را داشته‌اند، به این کار مبادرت نورزیده‌اند.

چکیده انگلیسی:

The right to health and treatment, as one of the obligations of the government, provides the necessary platform for better implementation, and citizens will be able to achieve their legal rights in a better way. Governments have duties to protect the health of citizens, and if the government does not fulfill its obligations and causes damage to citizens, the government must compensate for the damage. Especially since the government is fully responsible for providing public health and meeting medical needs, according to the covenant between the nation and the government and international agreements and obligations. Therefore, the civil responsibility of the government means the responsibility arising from the activities of the government. Therefore, it will be stated in this article, the government's responsibility may be due to the failure to fulfill the duties towards the people, the undesired performance of the duties, or the delay in the fulfillment of the duties and obligations of the government towards the people. Therefore, the civil responsibility of the government may be due to the performance of the government or government employees who have played a role in the occurrence of factors that affect the health of the people, or they did not do so in situations where they could have prevented it or solved it.

منابع و مأخذ:

 منابع فارسی

1. باریکلو، علیرضا، (1394)، مسئولیت مدنی، بنیاد حقوقی میزان، تهران، چاپ ششم.


2. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1391)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، انتشارات گنج دانش، جلد سوم، تهران، چاپ پنجم.


3. صفایی، سیدحسین و رحیمی‌، حبیب ا...، (1395)، مسئولیت مدنی، انتشارات سمت، ویراست سوم، تهران، چاپ نهم.


4. عباسلو، بختیار، (1394)، مسئولیت مدنی با نگرش تطبیقی، نشر بنیاد حقوقی میزان، تهران، چاپ دوم.


5. کاتوزیان، ناصر، (1390)، دوره مقدماتی حقوق مدنی وقایع حقوقی - مسئولیت مدنی، نشر شرکت سهامی‌انتشار، تهران، چاپ ششم.


6. محقق داماد، سید مصطفی، (1391)، قواعد فقه 1، (بخش مدنی)، مرکز نشر علوم انسانی، تهران، چاپ سی و ششم.


7. مرتضوی، عبدالحمید، (1392)، حقوق تعهدات- تعهد به وسیله و به نتیجه، انتشارات جنگل، تهران، چاپ دوم.


8. مهرپور، حسین، (1383)، نظام بین‌المللی حقوق بشر، انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ دوم.


9. هاشمی، سید محمد، (1388)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی‌ایران، انتشارات بنیاد حقوقی میزان، تهران، چاپ نهم.

2) منابع عربی

1. احسایى، محمدبن على بن ابراهیم، (1403 ه.ق.)، عوالى اللئالی، جلد اول، نشر مطبعة سیدالشهداء، قم، چاپ اول.


2. انصاری، شیخ مرتضى، (1420 ه.ق.)، مکاسب؛ مجمع الفکر الاسلامى، قم، چاپ دوم.


3. حکیم، سیدمحمدتقى، (1417 ه.ق.)، الفتاوى المیسرة وفق فتاوى السیدعلى السیستانى، مؤسسة آل البیت، قم، چاپ اول.


4. طوسی، محمدبن حسن، (1387)، المبسوط، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، تهران، چاپ سوم.


5. شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسن، (1390ه.ق.)، استبصار، جلد چهار نشر، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

3) منابع انگلیسی

1. El Menyawi, Hassan, (2003), Public Tort Liability: Recommending an Alternative to Tort Liability and No-Fault Compensation, Global Jurist Advances, Volume 3, Issue 1, Article 1.


2. Stewart, Richard B, (2000), “Regulatory Compliance Preclusion of Tort Liability: Limiting the Dual-Track System”, Georgetown Law Journal, Vol. 88, Issue 7.


3. Urbina, Sebastian, (2005), “What Is Legal Philosophy?”, Vol. 18, No. 2.

ب) مقالات

1. آقاباباییان، حمیدرضا، همه‌گیری کرونا از دیدگاه حقوقی و حق بر سلامت شهروندان، نشریه خبر آنلاین، (1398).


2. آل‌کجباف، حسین؛ انصاریان، مجتبی، تأثیر تحریم‌های یک ‌جانبه و چندجانبه بر ایران از منظر حق بر سلامت شهروندان ایرانی، فصلنامه حقوق پژشکی، جلد 8، شماره 29، (1393).


3. احسان­بخش، غفار؛ بابایی، داریوش، مسئولیت مدنی تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان دارو، مجله تازه‌های حقوقی، دوره اول، شماره اول، (1395).


4. السان، مصطفی، مسئولیت مدنی دولت در قبال بیماری های واگیردار (بررسی موردی: کووید 19)، فصلنامه تحقیقات حقوقی - ویژه نامة حقوق و کرونا، دوره 23، (1399).


5. جاوید، احسان؛ نیاورانی، صابر، 1. قلمرو حقِ سلامتی در نظام بین­المللی حقوق بشر، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 41، (1392).


6. حسینی، سید هادی، مسئولیت تبعی دولت در جبران ضرر های بلاجبران وارده به شهروندان، فصلنامه تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی، دوره 8، شماره 28، (1394).


7. صالحی مازندرانی، محمد، مسئولیت مدنی دولت از دیدگاه فقهی، مجله حقوق اسلامی، سال 8، شماره 30، (1390).


8. عباسی، محمود؛ رضایی، راحله، حق بر سلامت از منظر اخلاق زیستی و حقوق بشر، همایش ملی حقوق و اخلاق در زیست فناور، (1389).


9. عباسی، محمود؛ رضایی، راحله؛ دهقانی، غزاله، مفهوم و جایگاه حق بر سلامت در نظام حقوقی ایران، فصلنامه حقوق پزشکی، سال هشتم، شماره سی‌ام، (1393).


10. فخارطوسی، جواد، عدالت علوی در گردآوری و هزینه‌سازی بیت‌المال، نامه مفید، سال هفتم، شماره 27، (1380

Persian resources
1. Bariklou, Alireza, (2014), Civil Liability, Mizan Legal Foundation, Tehran, 6th edition.
2. Jafari Langroudi, Mohammad Jafar, (1391), Expanded on Legal Terminology, Ganj Danesh Publications, third volume, Tehran, fifth edition.
3. Safaei, Seyyed Hossein and Rahimi, Habib A..., (2016), Civil Responsibility, Semat Publications, Third Edition, Tehran, 9th Edition.
4. Abbaslu, Bakhtiar, (2014), Civil responsibility with a comparative perspective, published by Mizan Legal Foundation, Tehran, second edition.
5. Katouzian, Nasser, (2018), Civil Law Introductory Course, Legal Events - Civil Liability, Publishing Co., Tehran, 6th edition.
6. Mohagheq Damad, Seyyed Mostafa, (2013), Rules of Jurisprudence 1, (Civil Section), Humanities Publishing Center, Tehran, 36th edition.
7. Mortazavi, Abdul Hamid, (2012), Laws of Obligations - Obligation by means and by result, Jangal Publications, Tehran, second edition.
8. Mehrpour, Hossein, (1383), International Human Rights System, Information Publications, Tehran, second edition.
9. Hashemi, Seyyed Mohammad, (1388), Fundamental Laws of the Islamic Republic of Iran, Mizan Legal Foundation Publications, Tehran, 9th edition.
2) Arabic sources
1. Ahsai, Muhammad bin Ali bin Ibrahim, (1403 A.H.), Awali Al-Leali, first volume, published by Sayyed al-Shohada Press, Qom, first edition.
2. Ansari, Sheikh Mortaza, (1420 A.H.), gains; Jamal al-Fakr al-Islami, Qom, second edition.
3. Hakim, Seyyed Mohammad Taqi, (1417 AH), Fatawi Al-Misra according to the Fatawi of Sayyed Ali Al-Sistani, Al-Bayt Foundation, Qom, first edition.
4. Tousi, Mohammad bin Hassan, (1387), Al-Mabsut, Al-Maktabeh Al-Mortazawieh Lahiya Al-Aqti al-Jaafarieh, Tehran, third edition.
5. Sheikh Tusi, Abu Jafar Muhammad bin Al-Hassan, (1390 A.H.), Astabsar, volume four, Darul Kitab al-Islamiya, Tehran.
3) English sources
1. El Menyawi, Hassan, (2003), Public Tort Liability: Recommending an Alternative to Tort Liability and No-Fault Compensation, Global Jurist Advances, Volume 3, Issue 1, Article 1.
2. Stewart, Richard B, (2000), "Regulatory Compliance Preclusion of Tort Liability: Limiting the Dual-Track System", Georgetown Law Journal, Vol. 88, Issue 7.
3. Urbina, Sebastian, (2005), "What Is Legal Philosophy?", Vol. 18, No. 2.
b) Articles
1. Agha Babaiyan, Hamidreza, Corona epidemic from the legal point of view and the right to the health of citizens, Khabar Online, (2018).
2. Al-Kajbaf, Hossein; Ansarian, Mojtabi, The impact of unilateral and multilateral sanctions on Iran from the perspective of rights on the health of Iranian citizens, Medical Law Quarterly, Volume 8, Number 29, (2013).
3. Ehsan-Bakhsh, Ghafar; Babaei, Dariush, Civil Liability of Drug Manufacturers and Distributors, Legal News Magazine, Volume 1, Number 1, (2015).
4. Al-San, Mustafa, Government's civil responsibility for communicable diseases (case study: Covid-19), Legal Research Quarterly - Special Letter on Laws and Corona, Volume 23, (2019).
5. Javed, Ehsan; Niavarani, Saber, 1. The scope of the right to health in the international human rights system, Public Law Research Quarterly, 15th year, number 41, (2012).
6. Hosseini, Seyyed Hadi, The secondary responsibility of the government in compensating the irreparable losses caused to the citizens, Iranian and International Comparative Legal Research Quarterly of Islamic Azad University, Volume 8, Number 28, (2014).
7. Salehi Mazandarani, Mohammad, Civil responsibility of the government from a jurisprudential point of view, Journal of Islamic Law, Year 8, Number 30, (2010).
8. Abbasi, Mahmoud; Rezaei, Rahela, The right to health from the perspective of bioethics and human rights, National Conference on Law and Ethics in Biotechnology, (2009).
9. Abbasi, Mahmoud; Rezaei, Rahela; Dehghani, Ghazaleh, the concept and position of the right to health in Iran's legal system, Medical Law Quarterly, Year 8, Number 30, (2013).
Fakhartousi, Javad, Alawi justice in the collection and budgeting of Beit al-Mal, Nama Mofid, year 7, number 27, (1380