بررسی فقهی و حقوقی ارزش شهادت خویشاوندان

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

حمید ابهری ¹ , محمدحسین تقی‌پور درزی نقیبی ²

1 - استاد گروه حقوق خصوصی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
2 - استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

تاریخ دریافت : 1398/05/16 تاریخ پذیرش : 1398/05/16 تاریخ انتشار : 1398/05/01

کلید واژه: شهادت, پذیرش, خویشاوندان, تهمت, عدم پذیرش,

چکیده مقاله :

در قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1318، قانونگذار وجود قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از طبقه دوم را مانع پذیرش شهادت می دانست. با تصویب قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379، قانونگذار درخصوص حکم شهادت اقربا سکوت نموده است. به همین جهت، این پرسش مطرح می شود که آیا با وجود سکوت قانونگذار در قانون آیین دادرسی مصوب 1379، همچنان خویشی با یکی از طرفین دعوا، مانع پذیرش شهادت است؟ به نظر می رسد با توجه به سکوت عمدی قانونگذار در قانون جدید آیین دادرسی مدنی، باید قایل به تغییر موضع قانونگذار و پذیرش شهادت اقربا بود. با وجود این، قانونگذار در ماده 154 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1378 (ماده ی 209 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392)، قاضی را مکلّف نموده تا درجه قرابت سببی یا نسبی شاهد یا مطلع را با طرفین دعوا سئوال نموده و در صورت مجلس قید نماید. حکم قانونگذار در قانون آیین دادرسی کیفری این پرسش را ایجاد می نماید که اگر شهادت خویشاوندان در نظام حقوقی ایران قابل پذیرش است، چه ضرورتی به پرسش نمودن از طرفین درخصوص وجود یا عدم وجود قرابت می باشد و اگر عدم وجود قرابت در شهادت شرط است، چرا در ذیل شرایط شاهد مطرح نشده است؟

چکیده انگلیسی:

In civil procedure code enacted in 1931, the legislator, was not accepted the witness of sanguinity or causal relationship of the third degree from the second floor. With approval of civil procedure code enacted in 2000, the legislator is silent about witness of relatives. Therefore, the question arises as to whether, despite the silence of the civil procedure code enacted in 2000, as well as relatives with one of the parties, prevented the acceptance of the witness or not. It seems, due to intentional silence of legislator in the new code of civil procedure, it shall be sentenced to a change of the legislator's idea and acceptance of the relatives' witness. However, the legislator in Article 154 of the criminal procedure code enacted in 1999 (Article 209 of the new code of criminal procedure), the judge shall be to question about the degree of sanguinity or causal relationship between witness and informed with the litigants. The sentence of criminal procedure code raises this question that if the witness of relatives in Iran's legal system is acceptable, what's the point of the question of the parties with respect to existence or nonexistence of the relationship. And if the lack of relationship, in the witness is required, why not raised under the terms of witness?

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.


2.   ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد حلی، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،  قم، چاپ دوم.


3. ابن بابویه، محمد بن علی صدوق قمی، (1403)، معانی الاخبار، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


4. ابن زهره، حمزه بن علی حسینی حلبی، (1417)، غنیه النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، مؤسسه امام صادق، قم، چاپ اول.


5. اصفهانی، محمدتقی، مجلسی اول، (1400)، یک دوره فقه کامل، مؤسسه و انتشارات فراهانی، تهران، چاپ اول.


6. اردبیلی، رضا، (1353)، «شهادت-گواهی-در امور حقوقی و جزائی»، مجله حقوق امروز، اسفند و فروردین، شماره 29، صص 28-19.


7. ایزدی فرد، علی­اکبر، (1386)، «قرائن و امارات مخصوصه در اجرای قسامه»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات اسلامی، شماره 77، پائیز، صص 28-9.


8. ایزدی­فرد، علی­اکبر و محمد قنبرزاده؛ کاویار، حسین، (1389)، «بازخوانی مواضع تهمت در شهادت»، مجله حقوق خصوصی، سال هفتم، شماره شانزدهم، بهار و تابستان، صص 156-113.


9. بروجردی، آقا حسین، (1429)، منابع فقه شیعه، ترجمه مهدی حسینیان و محمد حسین صبوری، انتشارات فرهنگ سبز، تهران، چاپ اول..


10. پور احمدی لاله، محمدرضا، (1384)، اصول عمومی اثبات دعوی، نشر زرقلم، تبریز، چاپ اول.


11. توکلی، سعید، (1385)، «ارزش شهادت و حدود اعتبار آن در نظام حقوقی ایران»، مجله دادرسی، خرداد و تیر، شماره 56، صص 11-6 .


12. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1387)، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ نوزدهم.


13. جمعی از پژوهشگران زیر نظر محمود شاهرودی، (1426)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیه السلام، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیه السلام، قم، چاپ اول.


14. جمعی از نویسندگان، (1382)، ادله اثبات دعاوی کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، چاپ اول.


15. حر عاملی، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.


16. خراسانی، علی محمد، (1418)، شرح تبصره المتعلمین، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


17. خوانساری، سید احمد بن یوسف، (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.


18. خویی، سید ابوالقاسم، (1422)، مبانی تکمله المنهاج، مؤسسه احیاء آثار الامام خویی، قم، چاپ اول.


19. دیانی، عبدالرسول، (1385)، ادله اثبات دعوا در امور کیفری و مدنی، انتشارات تدریس، تهران، چاپ اول.


20. زراعت، عباس، (1383)، شهادت اقربا و خادم و مخدوم در فقه و حقوق ایران، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 66، زمستان، صص 224-209.


21. سرشار، محمود،  (1331)، «شهادت در امور مدنی و کیفری»، مجله کانون وکلا، دوره اول، بهمن و اسفند شماره 29، صص 21-6 .


22. سید مرتضی، علی بن حسین، (1415)، الانتصار فی انفرادات الامامیه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


23. سیوری حلی، مقداد بن عبدالله،  (1425)، کنز العرفان فی فقه القرآن، انتشارات مرتضوی، قم، چاپ اول.


24. شمس، عبدالله (1387)، آیین دادرسی مدنی، انتشارات دراک، تهران، چاپ یازدهم.


25. شهید اول، محمد بن مکی عاملی، (1410)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه، دار التراث-الدار الإسلامیه، بیروت، چاپ اول.


26. شهید اول، محمد بن مکی عاملی، (1417)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


27.  شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1412)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


28. شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1413)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسه المعارف الإسلامیه، قم، چاپ اول.


29. شیرازی، مهدی، (1379)، گواهی خویشاوندان، مجله فقه، شماره 25 و 26، پائیز و زمستان، صص 110-82.


30. شیخ طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


31. صفایی، حسین و حبیب الله رحیمی، (1383)، ارزش اثباتی شهادت در حقوق خصوصی، مجله پژوهش حقوق و سیاست، شماره 13، زمستان، صص 156-133.


32. عاملی، بهاء الدین محمد بن حسین؛ ساوجی، نظام بن حسین، (1429)، جامع عباسی و تکمیل آن، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،  قم، چاپ اول.


33. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، (1413)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


34. کاتوزیان، ناصر (1387)، اثبات و دلیل اثبات، نشر میزان، تهران، چاپ چهارم.


35. کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب، (1429)، الکافی، دار الحدیث للطباعه و النشر، قم، چاپ اول.


36. گلدوزیان، ایرج، (1386)، ادله اثبات دعوا، نشر میزان، تهران، چاپ سوم.


37. مجلسی دوم، محمد باقر بن محمد تقی، (1410)، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، مؤسسه الطبع و النشر، بیروت.


38. محقق اردبیلی، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


39. محقق حلی، نجم الدین جعفربن حسن (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.


40. محقق داماد، سید مصطفی، (1406)، قواعد فقه، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ دوازدهم.


41. محقق کرکی، علی بن حسین، (1409)، رسائل المحقق الکرکی، جلد 3، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی و دفتر نشر اسلامی، قم، چاپ اول.


42. مدنی، جلال­الدین، (1385)، ادله اثبات دعوی،  نشر پایدار، تهران، چاپ نهم.


43. مشکینی، علی، (1359)، قضا و شهادت، انتشارات یاسر، قم، چاپ اول.


44. معلوف، لویس، (1383)، المنجد، جلد1، مترجم: مصطفی رحیمی نیا، انتشارات صبا، تهران، چاپ سوم.


45. مرادخانی، احمد، (1390)، شروط شاهد در شهادت از دیدگاه فریقین، ادیان و عرفان، مجله طلوع، تابستان، شماره 36، صص 92-65.


46. مکارم شیرازی، ناصر، (1427)، استفتائات جدید، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب، قم، چاپ دوم.


47. مهاجری، علی، (1387)، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، جلد دوم، فکرسازان، تهران، چاپ اول.


48. موسوی الخمینی، روح­الله (1419)، تحریر الوسیله، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، قم، چاپ اول.


49. موسوی الگلپایگانی، سید محمدرضا، (1405)، کتاب الشهادت، نشر مقرر کناب، قم، چاپ اول.


50. نجفی، محمدحسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، دارإحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.


51. نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، (1422)، رسائل و مسائل، کنگره نراقیین ملا مهدی و ملا احمد، قم، چاپ اول.


52. هنرمند، عباس، (1383)، شهادت به عنوان دلیل اثبات دعوای کیفری، مجله دادرسی، مهر و آبان، شماره 46، صص 84-81.

 

Ardebili, R. (1974). Witness in lawful and criminal affairs. Today's Law Journal, 29, 19-28.

Boroojerdi, H. (2008). Sources of Shiite jurisprudence (1^st ed.). Tehran: Farhang Sabz Publication.

Esfahani, M. T. (1980). Jurisprudence. Tehran: Farahni Publication.

Hur Ameli, M. (1989). Vasaeol Shiah Ela Tahsil Masael Shariah (1^st ed.).Qom: Aal Bayt Institute.

Ibn Baboyeh, M.A. (1983). Maani Akhbar (1^st ed.). Qom: Islamic Publication Office.

Ibn Edris, M.M. (1990). Al-Saraer Al-Havi Le Tahrir Fatavi (2^nd ed.). Qom: Islamic Publication Office.

Ibn Zohreh, H. (1997). Qoniyah Nozo Ela Elmi Osoul Val Forogh (1^st ed.). Qom: Imam Sadiq Institute.

Izadifard, A. A., Ghanbarzadeh, M., Kaviar, H. (2010). Reiterating the slander positions in testimony. Journal of Private Law, 7(16), 113-156.

Jafari, M. J. (2008). Law terminology. Tehran: Ganj Danesh.

Khansari, A. Y. (1985). Jameah Madarek Fi Sharh Mokhtasar Nafe (2^nd ed.). Qom: Esmaeilian Institute.

Khoei, A. Q. (2002). Mababi Taklamah Menhaj. Qom: Imam Khoei Institute.

Khorasani, A. Y. (1998). Sharh Tabsareh Motealemin (1^st ed.). Qom: Qom Publication.

Madani, J. (2006). Claim of proof (9^th ed.). Qom: Yasser Publication.

Makarem Shirazi, N. (2006). Esteftaat (2^nd ed.). Qom: Imam Ali Publication.

Malouf, L. (2004). Al-Monjed (3^rd ed.). Tehran: Saba Publication.

Mohajeri, A. (2008). Mabsout in civil jurisprudence (1^st ed.). Tehran: Fekrsazan.

Mohaqeq Damad, M. (1986). Jurisprudence principles. Tehran: Islamic Science Publication.

Mousavi Khomeini, R. (1999). Tahrirol Vasilah (1^st ed.). Qom: Darol Elm Institute.

Najafi, M. H. (1984). Javaherol Kalam Fi Sharh Sharaye Islam (7^th ed.). Beirut: Dar Ehya Torath Arabi.

Pourahamdi, M. R. (2005). General principles of proof (1^st ed.). Tabriz: Zarqalam Publication.

Safaei, H., Rahimi, H. (2004). The positive value of testimony in private law. Journal of Law and Politics, 13, 133-156.

Seyvari, M. (2005). Kanzol Erfan Fi Fiqh Quran (1^st ed.). Qom: Mortazavi Publication.

Shahid Aval, M. A. (1997). Al-Lomeh Dameshqiyah Fi Fiqh Imamiyah. Beirut: Darol Torath.

Shahid Sani, Z. (1992). Al-Rozah Bahiya Fi Sharh Lomeh Dameshqiyah (1^st ed.). Qom: Qom Publication.

Shams, A. (2008). Civil Procedure. Tehran: Darak Publication.

Sheikh Tousi, A.J.  (1987). Al-Khalaf (1^st ed.). Qom: Qom Publication.

Tavakoli, S. (2006). The value of testimony and its validity in the Iranian legal system. Judicial Magazine, 56, 6-11.