امکان سنجی حبس محارب در زمان تبعید از منظر فقه و حقوق

محورهای موضوعی : فقه و حقوق جزا و جرم شناسی

محمد مهدی برغی ^{1 *} , حمیدرضا استکی اورگانی ²

1 - دانشیار، گروه حقوق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.
2 - کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، گروه حقوق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/04/03 تاریخ انتشار : 1404/02/01

کلید واژه: محاربه, فقه, تبعید, حبس, حکم حکومتی,

چکیده مقاله :

محاربه یکی از جرایم حدی پیش­بینی شده در قانون مجازات اسلامی است. در مواردی که قاضی مجازات نفی بلد را برای مرتکب جرم محاربه تعیین نماید، قانون­گذار این اختیار را داده است که به منظور جلوگیری از معاشرت و رفت و آمد مرتکب با دیگران، در مرحله­ی اجرای حکم نسبت به حبس مرتکب در تبعید اقدام شود. پرسشی که مطرح می­شود آن است که این مجوز بر کدام مبنای شرعی استوار است؟ پژوهش حاضر با روش تحلیل متن و با بهره­گیری از مطالعات کتابخانه­ای و اسنادی، در صدد پاسخ به این مسأله است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد عبارت (ینفوا من الارض) در آیه­ی 33 سوره مائده که مبنای شرعی مجازات مرتکب محاربه می­باشد، به معنای تبعید محارب از شهری که در آن مرتکب جرم شده به شهری دیگر است. این معنا از مسلمات فقه شیعه است و از زمره موضوعاتی است که از پشتوانه­ی روایات صحیح و اجماع فقها برخوردار است. با این وجود در مواردی که امکان جلوگیری از مراوده و معاشرت محکوم به تبعید وجود ندارد، می­توان به منظور حفظ نظم و امنیت جامعه و بر مبنای حکم حکومتی، مجازات تبعید را به حبس در تبعید تبدیل نمود.

چکیده انگلیسی:

Moharebeh is one of the crimes that cause the hadd in the Islamic Penal Code. In cases where the judge determines the punishment of deportation for the perpetrator of the moharebeh, the legislator has given the authority to imprison the perpetrator in execution of the court decision in order to prevent the perpetrator from socializing with others. The question is, which Sharia basis has given such permission? This research aims to answer this problem with the method of text analysis and using library and documentary studies. The findings of the research show that the phrase (Yenfua Man Al-Arz) in verse 33 of Surah Ma'idah, which is the basis of the Shari'ah punishment for the perpetrator of Moharebeh, means the deportation of Mohareb from the city where he committed the crime to another city. This meaning is one of the certainties of Shia jurisprudence and it is one of the topics that has the support of narrations and the consensus of jurists. However, in cases where it is not possible to prevent the communication and socializing of the person sentenced to deportation, in order to maintain the order and security of the society and based on the government order, the punishment of deportation can be changed to prison in deportation.

منابع و مأخذ:

1- قرآن کریم
2- ابن بابویه، محمد بن علی بن حسین بن موسی (1413). من لایحضره الفقیه. ج4، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
3- ابن زهره، حمزه بن على حسينى (1417). غنية النزوع إلى علمي الأصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق علیه‌السلام.
4- ابن عابدين، محمدامین بن عمر بن عبدالعزیز عابدين الدمشقي الحنفی (1412). رد المحتار على الدر المختار. ج5، بیروت: دارالفکر.
5- ابو مالک، کمال ابن السید سالم (2003). صحيح فقه السنه وأدلته و توضیح مذاهب الأئمة. مع تعليقات فقهية معاصرة فضيلة الشيخ عبدالعزیز بن باز و فضيلة الشيخ محمد بن صالح العثيمين، ج4، قاهره: المكتبة التوفيقية.
6- آلوسى، محمود ابن عبدالله (1415). روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني. ج3، بیروت: دارالکتب العلمية، منشورات محمدعلی بيضون.
7- بصرى، احمد بن عبدالرضا (1422). فائق المقال فى الحديث و الرجال. قم: مؤسسه علمى فرهنگى دارالحدیث.
8- بيضاوى، عبدالله بن عمر (1418). انوار التنزيل و اسرار التأويل (تفسير البيضاوى). ج2، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
9- پژوهشکده استخراج و مطالعات رویه قضایی (1394). مجموعه آرای قضایی شعب دیوان عالی کشور (کیفری) بهار 1392. تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
10- تبريزى، جواد (1429). الموسوعة الرجالية. ج7، قم: دار الصديقة الشهيدة (سلام الله عليها).
11- ثعلبى، احمد بن محمد (1422). الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبی. ج4، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
12- جصاص، احمد بن على (1405). احكام القرآن (جصاص). ج4، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
13- حر عاملى، محمد بن حسن (1427). الرجال. قم: مؤسسه علمى فرهنگى دارالحدیث.
14- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشيعة. ج28، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
15- حلبى، ابو الصلاح تقى الدين بن نجم‌الدین (1403). الكافي في الفقه. اصفهان: كتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
16- حلى، حسن بن يوسف‏ (1402). رجال العلامة الحلي‏. مصحح محمدصادق بحرالعلوم، قم: الشریف الرضی.
17- حلّى، مقداد بن عبد اللّه سيورى (بی¬تا). كنز العرفان في فقه القرآن. ترجمه عبد الرحيم عقيقى‌ بخشایشی، ج2، قم: پاساژ قدس.
18- حلّى، نجم‌الدین جعفر بن حسن (14012). نكت النهاية. ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
19- حلّى، يحيى بن سعيد (1405). الجامع للشرائع. قم: مؤسسه سيد الشهداء العلمية.
20- خمينى، روح‏الله (1389). صحيفه امام. ج20، تهران: موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى (س).
21- خويى، ابوالقاسم (1413). معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة. ج11، [بى¬جا] - [بى¬نا].
22- دره، محمد على طه (1430). تفسير القرآن الكريم و اعرابه و بيانه. ج3، بیروت: دار ابن كثير.
23- رازى، ابوالفتوح حسين بن على (1408). روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن. ج6، مشهد: آستان قدس رضوى، بنياد پژوهشهاى اسلامى.
24- زرکلی، خیرالدین بن محمود بن محمد (1980). الأعلام: قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربين و المستشرقين. ج7، بیروت: دار العلم للملايين.
25- سید سابق (1397). فقه السنه. ج2، بیروت: دارالکتاب العربی.
26- شاکر اشتیجه، محمد حسین؛ روستایی صدرآبادی، حمید (1400). کاوشی در شیوه¬ی اجرای مجازات¬های محارب و همسان¬سازی چگونگی انتخاب مجازات ترتیبی با تخییری. مجله پژوهش¬های فقهی، دوره 17، شماره 3، صص 771-800.
27- شهيد ثانى، زین‌الدین بن على عاملی (1413). مسالك الأفهام إلى تنقيح شرایع الإسلام. ج15، قم: مؤسسه المعارف الإسلامية.
28- صافی گلپایگانی، لطف اله (1394). آیین قضاوت در اسلام. قم: دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی.
29- صدر، محمدباقر (1385). اقتصادنا. محقق مکتبه الاعلام الاسلامی، قم: موسسه بوستان کتاب.
30- صدر، محمدباقر (1418). دروس في علم الأصول. ج1، قم: انتشارات اسلامی.
31- طباطبايى، محمدحسين (1374). ترجمه تفسير الميزان. ترجمه محمدباقر موسوی، ج5، قم: جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
32- طبرانى، سليمان بن احمد (2008). التفسير الكبير (تفسير القرآن العظيم). ج2، اردن: دارالکتاب الثقافی.
33- طبرسى، فضل بن حسن (بی¬تا). ترجمه تفسير مجمع‌البیان. ترجمه محمد مفتح و دیگران، ج7، تهران: فراهانی.
34- طبرى، محمد بن جرير (1412). جامع‌البیان فى تفسير القرآن (تفسير الطبرى). ج6، بیروت: دارالمعرفة.
35- طبسی، نجم¬الدین (1387). حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
36- طنطاوى، محمد سيد (1997). التفسير الوسيط للقرآن الكريم. ج3، قاهره: نهضة مصر.
37- طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1390). الإستبصار فيما اختلف من الأخبار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
38- طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن (1407). الخلاف. ج5، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
39- طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1387). المبسوط في فقه الإمامية. ج8، تهران: المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية.
40- طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1400). النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى. بیروت: دارالکتاب العربی.
41- علایی¬نوین، فروزان؛ آل¬رسول، سوسن (1393). بازپژوهی رویکردهای فقهی در مباحث کنترل جمعیت و تنظیم خانواده. فصلنامه پژوهش¬های فقه و حقوق اسلامی، سال 11، شماره 38، صص 156-135.
42- عياشى، محمد بن مسعود (1380). تفسیرالعیاشی. محقق و مصحح هاشم رسولی محلاتی، ج1، تهران: المطبعة العلمية.
43- فرح¬زادی، علی اکبر؛ رحمتی، محمد، ثابت سروستانی، محمد امین (1391). بررسی جرم محاربه از منظر فقه امامیه و مذاهب اربعه. مجله حقوق جزا و سیاست جنایی، سال 1، شماره 2، صص 93-112.
44- قرطبى، محمد بن احمد (1364). الجامع لأحكام القرآن. ج6، تهران: ناصرخسرو.
45- كشى، محمد بن عمر (بی¬تا). اختيار معرفة الرجال‏. مصحح محمدباقر بن محمد میرداماد، خلاصه‌کننده محمد بن حسن طوسی، محقق مهدی رجایی، قم: موسسة آل‌البیت (علیهم‌السلام) لإحياء التراث.
46- كلينى، ابوجعفر محمد بن يعقوب (1407). الكافي (ط - الإسلامية). ج7، تهران: دار الكتب الإسلامية.
47- مامقانى، عبدالله (بی¬تا). تنقيح المقال في علم الرجال(رحلي). ج1، [بى¬جا] - [بى¬نا].
48- مامقانى، عبدالله (1431). تنقيح المقال في علم الرجال (ط الحديثة). ج5، قم: موسسة آل‌البیت (علیهم‌السلام) لإحياء التراث.
49- مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى (1420). الوجيزة في الرجال. تهران: همايش بزرگداشت علامه مجلسى، دبيرخانه، بخش انتشارات.
50- مرتضى، بسام (1426). زبدة المقال من معجم الرجال. ج1، بیروت: دار المحجة البيضاء.
51- مرعى، حسين عبدالله (1417). منتهى المقال في الدراية و الرجال. بیروت: موسسة العروة الوثقى.
52- معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه (1389). مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور کیفری. ج3، تهران: جنگل.
53- مکارم شیرازی، ناصر (1427). دائرة المعارف فقه مقارن. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام.
54- منتظری، حسينعلى (بی¬تا). رساله استفتاءات. ج3، قم: بی¬نا.
55- موسوى سبزوارى، عبدالاعلى (1409). مواهب الرحمن في تفسير القرآن (سبزوارى). ج11، بی¬جا: دفتر سماحه آيت الله العظمى السبزوارى.
56- میرزایی، محمد؛ رضوان¬طلب، محمدرضا (1402). ضابطه¬مندی اجرای قاعده درأ در سیاست جنایی اسلام. فصلنامه پژوهش¬های فقه و حقوق اسلامی، دوره 19، شماره 73، ص 266-245.
57- نجاشى، احمد بن على‏ (1365). رجال النجاشي‏. محقق موسی شبیری زنجانی، قم: جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم، مؤسسه النشر الإسلامی.
58- نجفى، محمدحسن (1404). جواهر الكلام في شرح شرایع الإسلام. ج41، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
59- نمازى شاهرودى، على (1414). مستدركات علم رجال الحديث. ج5، تهران: فرزند مولف.