تطبیق مدیریت سود با تغریر و تدلیس در فقه امامیّه
محورهای موضوعی : فقه اقتصادی
محمد جواد زارع بهنمیری
1
,
رضا احمدی
2
,
ایمان داداشی
3
1 - دانشیار گروه حسابداری، دانشگاه قم، قم، ایران.
2 - کارشناس ارشد حسابداری، دانشگاه قم، قم، ایران.
3 - استادیار گروه حسابداری، دانشگاه قم، قم، ایران.
کلید واژه: مدیریت سود, تدلیس, تغریر, فقه امامیّه.,
چکیده مقاله :
گزارش‌های مالی منابع مهم اطلاعاتی برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی همچون معاملات تجاری به شمار می‌رود و مدیریت از طریق دستکاری سود، به ارائه اطلاعات غلط و یا گمراه‌کننده برای تصمیم‌گیرندگان دست می‌زند. از طرفی تدلیس موجب اظهار خلاف واقع در معاملات شده و مشتری از حقیقت موضوع معامله مطلع نمی‌شود. همچنین تغریر ناشی از در معرض خطر قرار گرفتن هر دو یا یک نفر از طرفین معامله است که می‌تواند بطلان معامله را به دنبال داشته باشد. این امر از یک طرف منجر به عدم کسب رزق حلال می‌شود و از طرف دیگر، اجرای احکام اسلامی که یکی از اهداف حکومت اسلامی را با مشکل مواجه می‌کند. پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از مقالات و منابع حسابداری و فقهی به دنبال پاسخ برای این پرسش است که، آیا مدیریت سود می‌تواند مصداقی از تدلیس و یا تغریر در معاملات باشد؟ از دیدگاه فقهی، اگر شخص پیش از معامله و از روی آگاهی، عیب موجود در مبیع را انکار نماید یا صفت کمالی که مبیع فاقد آن است، برای مبیع بیان نماید، تدلیس محقق شده است، از طرفی، گروه مدیریت پیش از انعقاد قرارداد و از روی علم، سود یا زیان واحد تجاری را دستکاری می‌نماید، از این رو مدیریت سود می‌تواند مصداقی از تدلیس باشد و گروه مدیریت با دستکاری سود مرتکب فعل حرام شده باشد، علاوه بر این، طرف دیگر قرارداد، مختار است که معامله را فسخ یا امضاء نماید، بدون آن‌که حق گرفتن ارش داشته باشد. همچنین دستکاری و مدیریت سود سبب ایجاد صفات کمالیه که شرکت فاقد آن است، می‌شود یا نقص در سودآوری را کتمان می‌کند، می‌تواند مصداقی از تغریر در معامله باشد و فساد و بطلان معامله را به دنبال داشته باشد، زیرا هر دو طرف معامله یا یک طرف معامله ممکن است در معرض خطر غیرمتعارف قرار گیرند. البته اگر طرفین آگاه به تغریر باشند، معامله باطل نخواهد بود.
Financial reports are considered important sources of information for economic decision-making, such as commercial transactions, and management, through earnings manipulation, provides false or misleading information for decision-makers. On the other hand, tadlis leads to false representation in transactions, and the customer does not become aware of the truth of the subject of the transaction. Also, taqrir arises from putting one or both parties to the transaction at risk, which can lead to the invalidation of the transaction. This matter, on the one hand, leads to the failure of earning lawful sustenance, and on the other hand, creates a problem in enforcing Islamic rulings, which is one of the goals of the Islamic government. The present research, using a library method and accounting and jurisprudential resources, seeks to answer the question of whether earnings management can be an example of tadlis or taqrir in a transaction. From the jurisprudential perspective, if a person, before the transaction and knowingly, denies the existing defect in the sale item or states a perfection attribute that the sale item lacks, tadlis has occurred. Therefore, because the management team, before the conclusion of the contract and with knowledge, manipulates the earnings or loss of the business unit, earnings management can be an example of tadlis, and the management team, by manipulating profit, commits a forbidden act. Furthermore, the other party to the contract has the option to either annul or ratify the transaction, without the right to claim compensation. Also, earnings manipulation and management lead to the creation of perfection attributes that the company lacks or conceals the defect in profitability, which can be an example of taqrir in a transaction and lead to the corruption and invalidation of the transaction, because both parties or one party to the transaction may be exposed to unusual risk. However, if both parties are aware of the taqrir, the transaction will not be invalid.
علاوه بر قرآن.
منابع فارسی:
1. اصفهانی (مجلسی اول)، محمدتقی (۱۴۰۰ ه ق). یک دوره فقه کامل فارسی. تهران، موسسه و انتشارات فراهانی.
2. امین، سیدامیرمهدی (۱۳۸۸). مفهوم تدلیس و فریب و جایگاه آن در حقوق ایران، انگلیس و فقه امامیه. حافظ، (64).
3. انصاری دزفولی، شیخ مرتضی (۱۴۱۵ ه ق). صراط النجاة. قم: کنگره جهانی شیخ اعظم انصاری.
4. بزاززاده، حمیدرضا؛ دهقان، منصور (۱۳۹۰). وجه نقد حاصل از عملیات و مدیریت سود: آزمون مدل K-S. حسابداری مدیریت، 9(4)، 23-40.
5. بنی‌مهد، بهمن؛ عربی، مهدی؛ حسن‌پور، شیوا (۱۳۹۵). پژوهش‌های تجربی و روش‌شناسی در حسابداری. انتشار ترمه.
6. بهبهانی، محمدباقربن محمد بن اکمل (۱۳۱۰). رساله عملیه متاجر وحید بهبهانی (ج ۱–1). تهران: انتشارات حاج شیخ رضا تاجر تهرانی.
7. پرتوی، ناصر؛ آبشیرینی، الهام (۱۳۹۲). بررسی رابطه ی بین مدیریت واقعی سود و مدیریت حسابداری سود از دیدگاه هموارسازی سود. تحقيقات حسابداري و حسابرسي، 4(17)، 144-158.
8. پورحیدری، امید؛ افلاطوني، عباس (۱۳۸۵). بررسي انگيزه هاي هموارسازي سود در شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. بررسيهاي حسابداري و حسابرسي، 13(44)، 55-70.
9. پورحیدری، امید؛ همتی، داوود (۱۳۸۳). بررسی اثر قراردادهای بدهی، هزینه های سیاسی، طرح های پاداش، و مالکیت بر مدیریت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. بررسی های حسابداری و حسابرسی، 36(11)، 47-64.
10. تسخیری، محمدعلی (۱۳۹۲). دلیل نفی غرر و میزان اثرگذاری آن بر معاملات. فقه مقارن، 1(0)، 33-54.
11. خدامی پور، احمد؛ خورشیدی، علیرضا؛شیرزاد، علی (۱۳۹۲). اثر کیفیت افشا بر انواع مدیریت سود. بررسی های حسابداری و حسابرسی، 74(20)، 21-38.
12. خوش طینت، محسن؛ خانی، عبدالله (۱۳۸۲). مدیریت سود و پاداش مدیران: مطالعه ای جهت شفاف سازی اطلاعات مالی. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 3(1)، 127-154.
13. شبان‌نیا، قاسم (۱۳۸۹). حقوق بشر در پرتو اهداف حکومت اسلامی. معرفت سیاسی، 4(2)، 32-5.
14. علیدوست، ابوالقاسم (1382). قاعده نفی غرر در معاملات. اقتصاد اسلامی، 9(3)، 89-106.
15. عمید، حسن (1393). فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر.
16. فخاری، حسین؛ محمدی، جواد؛ حسن نتاج کردی، محسن (۱۳۹۴). بررسی اثر ویژگیهای کمیته حسابرسی بر مدیریت سود از طریق اقلام واقعی. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 46(12)، 123-146.
17. فوزی، یحیی؛ کریمی بیرانوند، مسعود (۱۳۹۰). اهداف حکومت اسلامی. مطالعات انقلاب اسلامی، هشتم(25).
18. کرمی، غلامرضا؛ اعظم، اعظم؛ تحریری، آرش (۱۳۹۰). بررسی رابطه بین مدیریت سود واقعی و مدیریت سود حسابداری به منظور هموارسازی سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 31(9)، 61-76.
19. مسجد سرایی، حمید (1396). تحلیل فقهی حقوقی مبانی غرر در بیمه. فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی. 33(9)، 153-163.
20. مشایخ، شهناز؛ اربابی، زهرا؛ رحیمی‌فر، معصومه (۱۳۹۲). بررسی انگیزه های مدیریت سود. پژوهش حسابداری، 9(0)، 131-144.
21. مصباحی مقدم، غلامرضا؛ رستم‌زاده گنجی، اسماعیل (1386). غرر در معاملات اختیارات بر روی سهام از دیدگاه فقه امامیه. جستارهای اقتصادی، 8(0)، 39-64.
22. مکارم شیرازی، آیت الله ناصر (۱۴۲۴ه ق). کتاب النکاح. قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالبعلیه‌السلام.
23. مکارم شیرازی، آیت الله ناصر (1386). پیام امام امیرالمومنین علیه السلام. تهران، دار الکتب الاسلامیه.
24. منتظری نجف آبادی، حسین‌علی (بی‌تا). رساله استفتائات. قم.
25. منتظری نجف آبادی، حسین‌علی؛ صلواتی (مترجم)، محمود (۱۴۰۹ ه ق). منابع فقهی حکومت اسلامی. تهران: موسسه کیهان.
26. موحدی لنکرانی، محمدفاضل (بی‌تا). جامع المسائل. قم: انتشارات امیر قلم.
27. موسویان، سیدعباس؛ علیزاده اصل، محمد (1394). بررسی رابطه ریسک و غرر در بازارهای مالی اسلامی. اقتصاد اسلامی، 59(0)، 65-94.
28. موسویان، سیدعباس (1392). ابزارهای مالی اسلامی (صکوک). تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
29. مهرانی، ساسان؛ کرمی، غلامرضا؛ سیدحسینی، سید‌مصطفی؛ جهرومی، مهتاب (۱۳۹۲). تئوری حسابداری. تهران: نگاه دانش.
30. میرهاشمی، زهرا سادات (1391). قاعده غرور و تدلیس در پرتو وحدت قواعد مسئولیت. پژوهش‌نامه متین. 57(14)، 153-163.
31. نراقی، ملا محمدمهدی (۱۴۲۵ ه ق). أنیس التجار. قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم.
32. نیازی، احمدعلی (۱۳۸۹). اهداف و وظایف حکومت دینی. معرفت سیاسی، دوم(1).
33. هاشمی شاهرودی، سید محمود؛ جمعی از پژوهشگران ( ۱۴۲۶ ه ق). فرهنگ فقه، مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام. قم: موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیتعلیهم‌السلام.
34. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود؛ جمعی از مؤلفان (بی‌تا). مجله فقه اهل البیتعلیهم‌السلام. قم: موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیتعلیهم‌السلام.
منابع عربی:
1. ابن اثیر، مبارک بن محمد (بی‌تا). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر. قم: موسسه اسماعیلیان.
2. ابن بابویه، محمد بن علی (۱۴۱۳ ه ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۱۴ ه ق). لسان العرب. لبنان: دارالفكر للطباعة و النشر و التوزيع.
4. ازهری، محمد بن احمد (۱۴۲۱ ه ق). تهذیب اللغه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
5. اصفهانی، محمدحسن (1421ه ق). جواهر الکلام. قم: موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
6. العاملی (شهید ثانی)، زین الدین (۱۴۲۴ ه ق). الروضة البهیّة في الشرح اللمعة الدمشقیّة (ج 1). قم: مجمع الفکر الإسلامي.
7. انصاری، محمدعلی (1415 ه ق). الموسوعة الفقهیة المیسرة. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
8. ایروانی، علی (1379 ه ق). الحاشیة المکاسب. قم: کتبی نجفی.
9. ترحینی عاملی، سیدمحمدحسین (۱۴۲۷ ه ق). الزبدة الفقهیه فی شرح روضة البهیة. قم: انتشارات دار الفقه للطباعه و النشر.
10. جوهری، اسماعیل بن حماد (۱۳۷۶ ه ق). الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه. بیروت: دار العلم للملایین.
11. حلّی (علامه)، حسن بن یوسف (۱۴۱۴ ه ق). تذکرة الفقهاء (ط-حدیث). قم: موسسه آل البیتعلیهم‌السلام.
12. زمخشری، محمود بن عمر (1979 م). أساس البلاغة. بیروت: دار الصادر.
13. سبحانی تبریزی، جعفر (1429 ه ق). رسائل الفقهیه، ج 7، ص 467. قم، موسسه امام صادقعلیه‌السلام.
14. شهرکانی، ابراهیم اسماعیل (1430 ه ق). معجم المصطلحات الفقهیه. قم: انتشارات ذو‌القربی.
15. عاملی (شهید ثانی)، زین الدین (۱۴۱۳ ه ق). مسالک الإفهام فی تنقیح شرائع الاسلام. قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
16. عاملی کرکی (محقق ثانی)، علی بن حسین (۱۴۱۴). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: موسسه آل البیتعلیهم‌السلام.
17. فراهیدی، خلیل بن احمد (۱۴۰۹ ه ق). معجم العین. قم: نشر هجرت.
18. کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ ه ق). الکافی (ط-الحدیث). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
19. مجلسی، علامه محمدباقر (۱۴۰۳ ه ق). بحارالانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
20. محقق حلّی، جعفر بن حسن (۱۴۱۸ ه ق). المختصر النافع فی فقه الامامیه. قم: موسسه المطبوعات الدینیه.
21. محمدی ری‌شهری، محمد (1387). حکمت نامه امام حسین علیه‌السلام، 1387، ج 2، ص 108. قم: دار الحدیث.
22. مرتضی حسینی، سیدمحمد (۱۴۱۴ ه ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع.
23. مرعی، حسین عبدالله (1413 ه ق). القاموس الفقهی. بیروت: دار المجتبی.
24. نراقی، ملا احمد (۱۴۱۵ ه ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه. قم: موسسه آل البیتعلیهم السلام.
25. نراقی، ملا احمد (1380). مشارق الاحکام. قم: کنگره بزرگداشت محققان ملا مهدی و ملا احمد نراقی.
26. نوری، حسین بن محمدتقی (۱۴۰۸ ه ق). مستدرک الوسائل و مستبط المسائل. قم: موسسه آل البیتعلیهم السلام.
27. هاشمی شاهرودی، سید محمود؛ جمعی از پژوهشگران (۱۴۱۷ ه ق). معجم فقه الجواهر. بیروت: الغدیر للطباعه و النشر و التوزیع.
28. هاشمی شاهرودی، سید محمود (1432 ه ق). موسوعة الفقه الإسلامي المقارن. قم: موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت علیهم‌السلام.
29. وجدانی فخر، قدرت الله (۱۴۲۶ ه ق). الجواهر الفخریه فی شرح الروضة البهیة. قم: انتشارات سماء قلم.