واکاوی مبانی فقهی جرم انگاری شنود غیر مجاز در فضای مجازی
محورهای موضوعی : فقه جزاییحسین شکریان امیری 1 , سید مجتبی حسین نژاد 2
1 - دانش آموخته دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران،بابلسر،ایران.
2 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر،ایران.
کلید واژه: مبانی فقهی, شنود غیر مجاز, تجسس, حریم خصوصی, فضای مجازی.,
چکیده مقاله :
شنود غیرمجاز از مصادیق تعرض به حریم خصوصی بوده که در حقوق کیفری ایران جرم¬انگاری شده و با آن مبارزه می شود. با بررسی قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 این مطلب مستفاد می گردد که سمت و سوی این قانون در جهت حمایت بیشتر از حریم خصوصی افراد و بازتاب قاعده منع تجسس در زندگی اشخاص می باشد. علیرغم جرم انگاری این رفتار در حقوق کیفری ایران، شناخت مبانی جرم شناختی آن، مسأله ای درخور توجّه است. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی به واکاوی مبانی فقهی جرم انگاری شنود غیر مجاز در فضای مجازی پرداخته و بدین نتیجه دست یافته است که جرم انگاری شنود غیر مجاز می¬تواند مستند به ادله ای اعم از آیۀ ۱۲ سوره حجرات، روایات، اصل احترام به حریم مؤمن، حق برخورداری از حریم خصوصی و قاعده لاضرر باشد. هر چند که اصطلاح «شنود غیر مجاز» بعنوان اصطلاحی مصرح در قانون مجازات اسلامی شناخته می شود، امّا مفاد ادله ی یاد شده، چه به شکل صریح و یا ضمنی، ناظر بر این ممنوعیّت می باشد.
Undoubtedly, unauthorized eavesdropping is one of the examples of invasion of privacy, which is criminalized and recognized in Iran's criminal law. The private life of individuals should be safe from attack by the Islamic government, and everyone should be diligent in protecting its privacy.Prohibition of spying is one of the solutions of Islam in the field of preventing the violation of people's privacy. Verse 12 of Surah Al-Hujrat clearly addresses the issue of the prohibition of spying, and in addition to that, there are many narrations indicating the prohibition of spying on the privacy of others. By examining the Criminal Procedure Law 92, it is concluded that the direction of this law is to protect the privacy of people and reflect the rule of prohibition of spying on their lives, especially those accused of crimes. In the current study, the legal basis of criminalizing unauthorized wiretapping has been analyzed using a descriptive-analytical method. Regarding the jurisprudential foundations of criminalization of crimes against privacy, including crimes, unauthorized access and eavesdropping, one can refer to the verses, the most important of which is the 12th verse of Surah Al-Hujrat, the hadiths, the way of the infallible, the consensus of jurists, and the Muslim principles of jurisprudence, including Asl, Abahah The basic rule of the right to privacy of individuals, trusting appearances and good faith, pointed out that some explicitly and some implicitly mentioned the prohibition of privacy violations and protection of privacy, and the basis of criminalizing crimes against privacy. are located; Because both in the verses and in the aforementioned traditions and principles of jurisprudence, people are prohibited from investigating each other's lives and affairs, and sometimes both worldly and hereafter punishments are considered for them. are dealt with and a punishment has been prescribed for them.
قرآن کریم
الف)کتب فارسی
1) آخوند خراسانی، محمد کاظم (بی تا)، کفایه الاصول، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، قم، چاپ اول.
2) آنجلیز، جینادی (۱۳۸۳)، جرائم سایبر، مترجم: سعید حافظی، انتشارات شورای عالی اطلاع رسانی، تهران، چاپ اول.
3) ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۱۴)، لسان العرب، مجمع الفكر الاسلامي، قم، چاپ سوم.
4) احمدلو، مونا (۱۳۹۲)، حریم خصوصی در فقه و حقوق ایران، انتشارات مجد، تهران، چاپ دوم.
5) انصاری، باقر (۱۳۸۶)، حقوق حریم خصوصی، انتشارات سمت، تهران، چاپ دوم.
6) ............... (۱۳۸۴)، حمایت از حریم خصوصی، اداره کل پژوهش و اطلاع رسانی ریاست جمهوری، تهران، چاپ سوم.
7) انصاری، محمدعلی (1415)، الموسوعه الفقيه المسيره، مجمع الفكر الاسلامي، قم، چاپ اول.
8) انوری، حسن (۱۳۹۳)، فرهنگ بزرگ سخن، انتشارات سخن، تهران، چاپ هشتم.
9) بيهقى، ابى بكر احمد بن حسين بن على (1344)، سنن بيهقى، دار المعرفة، بيروت.
10) پورقهرمانی، بابک (۱۳۸۸)، بررسی فقهی حقوقی جرائم رایانه¬ای، پژوهشکده فقه و حقوق اسلامی، تهران، چاپ اول.
11) جعفری تبريزى، محمد تقى (بی¬تا)، منابع فقه، بی جا.
12) جلالی فراهانی، امیرحسین (۱۳۸9)، کنوانسیون جرائم سایبر و پروتکل الحاقی آن، انتشارات روزنامه رسمی،تهران، چاپ اول.
13) ............... (1382)، مجموعه مقالات همایش بررسی ابعاد حقوقی فناوری اطلاعات، انتشارات سلسبيل، تهران، چاپ سوم.
14) جوادی موسوی غروی، محمد (۱۳۷۳)، مبانی حقوق در اسلام، جهاد دانشگاهی، تهران، چاپ سوم.
15) جوهرى، اسماعيل بن حماد (۱۳۰۷)، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربيه، به کوشش احمد بن عبدالغفور عطار، دارالعلم، بیروت، چاپ چهارم.
16) حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشيعة، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم، چاپ اول.
17) حسينى روحانى، صادق (1412)، فقه الصادق عليه السلام، مدرسه امام صادق عليه السلام، قم، چاپ اول.
18) دی انجلیز، جینا (۱۳۸۳)، جرایم سایبری، مترجم: سعید حافظی و عبدالصمد خرم آبادی، دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی، تهران، چاپ اول.
19) رشتی نجفى، ميرزا حبيب الله (بی¬تا)، كتاب الغصب، بی¬جا.
20) زندی، محمدرضا (۱۳۹۳)، تحقیقات مقدماتی در جرائم سایبری، انتشارات جنگل، تهران، چاپ اول.
21) ساریخانی، عادل (۱۳۸۴)، جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی حقوق جزای اختصاصی۳، دانشگاه قم، قم، چاپ اول.
22) سبحانی‌تبریزی، جعفر (1379)، الموجز فی اصول الفقه، موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (ع)، قم، چاپ دوم.
23) سبحستانی، ابی داود سلیمان ابن اشعث (1420)، سنن سجستانی، المكتبه الشامله، بیروت، چاپ اول.
24) سبزواری، سيد عبد الأعلى (بی¬تا)، تهذيب الأصول، مؤسسة المنار، قم، چاپ اول.
25) سید رضی، محمد بن الحسين (۱۳۷۹)، نهج البلاغه، مترجم: محمد دشتی، انتشارات علامه، تهران، چاپ اول.
26) عاملی (شهید ثانی) (1419)، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، موسسه معارف اسلامی، قم، چاپ سوم.
27) فراهانی، امیرحسین (۱۳۸۸)، کنوانسیون جرایم سایبر و پروتکل الحاقی آن (به همراه گزارش توجیهی آنها)، نشر میزان، تهران، چاپ دوم.
28) فقیه، عباس، حریم خصوصی شهروندان با تاکید بر فرمان هشت ماده¬ای امام خمینی (س)، پرتال امام خمینی، قابل بازبینی در پیوند: ۹۰۰۲۱۹https: / / www. noormags. ir / view / fa / articlepage /
29) فیّاض، محمداسحاق (١٤٢٢)، محاضرات فی اصول الفقه، مؤسسة إحياء آثار الإمام الخوئي، قم، چاپ دوم.
30) فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1420)، القاموس المحیط، دار احیاء التراث العربي، بیروت، چاپ هفتم.
31) قرطبى، ابو عبد اللّه محمد بن احمد بن ابى بكر (1413)، الجامع لاحكام القرآن (تفسير قرطبى)، نشر دار الكتب العلمية، بيروت.
32) قوه قضاییه معاونت آموزش و تحقیقات (۱۳۸۲)، مجموعه آرای فقهی در امور کیفری، نشر قضا، تهران، چاپ دوم.
33) کلینی، محمد بن يعقوب بن اسحاق کلینی (۱۳۶۵)، اصول کافی، مترجم: هاشم رسولی، انتشارات اهل البيت (ع)، چاپ چهارم.
34) متقی هندی، (۱۴۰۹)، کنز العمال، چاپ سوم، بیروت، مؤسسۀ الرساله.
35) محدث نورى، ميرزا حسين (1408)، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسه آل¬البيت عليهم السلام، بيروت - لبنان، چاپ اول.
36) مؤذنی، محمدعلی (۱۳۹۱)، حقوق حمایت از داده¬ها، انتشارات گنج دانش، تهران، چاپ سوم.
37) معاونت آموزش و تحقیقات دادگستری تهران (۱۳۸۳)، مجموعه دیدگاه¬های قضایی قضات دادگستری استان تهران، تهران، انتشارات دادیار، چاپ دوم.
38) موسوی خلخالی، سید محمد مهدی (۱۴۲۷)، فقه الشيعه كتاب الاجاره، انتشارات منير، تهران، چاپ اول.
39) موسوی خمینی، روح الله (۱۳۷۹)، تحریرالوسیله، موسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، تهران، چاپ اول.
40) ............... (۱۳۷۸)، صحیفه امام، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ دوم.
41) مهرپور، حسین (۱۳۷۴)، حقوق بشر در اسناد بین المللی و موضع جمهوری اسلامی ایران، انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ اول.
42) نجفی ابرند آبادی، علی حسین؛ هاشم بیگی، حمید (۱۳۹۱)، دانشنامه جرم شناسی، انتشارات کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ سوم.
43) نجفی، محمدحسن (۱۳۶۷)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دارالکتب الاسلاميه، تهران، چاپ سوم.
44) نخجوانی، رضا (۱۳۸۳)، حقوق حمایت داده¬ها، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ اول.
45) نوری، محمدعلی (۱۳۸۳)، حقوق حمایت از داده،ها،انتشارات گنج دانش،تهران، چاپ اول.
46) وستین، آلن (۱۳۷۸)، حریم خصوصی و آزادی، مترجم: یاشار نیکپور، انتشارات ققنوس، تهران، چاپ اول.
ب) مقالات
47) بزرگ نیا، سید علی اکبر؛ فقیهی، علی؛ فلاح، اکبر (1403)، بررسی نظرات فقهی حقوقی مسئولیت کیفری اشخاص در فضای مجازی،فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی،دوره 20، شماره 75، ص57.
48) حسینی، مهدی؛ برزویی، محمدرضا (1396)، مبانی و مؤلفه¬های فقهی حمایت از حریم خصوصی افراد در فضای مجازی، دوفصلنامه مطالعات حقوق بشراسلامی،دوره 8، شماره 13، ص78.
49) ترکی، غلامعباس (۱۳۸9)،نگرش علمی و کاربردی به قانون جرائم رایانه¬ای، فصلنامه دادرسی،دوره 9، شماره 13، ص87.
50) فاضل لنکرانی، محمد (1389)، چند مورد استفتا از مراجع عظام، مجله حقوقی دادگستری،دوره16، شماره ۲4،ص107
51) محمد نسل، زهرا؛ محمد نسل، غلامرضا؛ گلدوزیان، ایرج (1399)، مطالعة تطبيقي شنود غيرمجاز رايانه¬ای در قوانين كيفري ايران، انگلستان و فرانسه، فصلنامه پژوهشهاي اطلاعاتي و جنايي،دوره13، شماره 1، ص56
ج) سایت¬ها
52) فقه فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ مشاهده: 1/2/1402، قابل بازبینی در پیوند:
https://hawzah.net/fa/Article/View/96972/
53) لزوم حفظ حریم خصوصی افراد در فضای مجازی، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ مشاهده: 1/2/1402، قابل بازبینی در پیوند:
https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&mid=265877&catid=46469