واکاوی و ارزیابی جایگاه اخلاق در کالبد معماری و شهرسازی مدینه فاضله خواجه نصیرالدین طوسی (نمونه موردی: کتاب اخلاق ناصری)
محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی
سولماز بابازاده
1
,
علی زینالی عظیم
2
1 - استادیار گروه معماری، واحد اسکو، دانشگاه آزاد اسلامی، اسکو، ایران
2 - استادیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
کلید واژه: نصیرالدین طوسی, اخلاق, اخلاق ناصری, آرمان شهر, کالبد معماری و شهرسازی,
چکیده مقاله :
رویای شهر آرمانی از دغدغه های انسان معاصر جهت کاهش دردها و گذر از مشكلات و سختی ها و نوعی اندیشه دفاعی بشر در برابر دلتنگی های زمانه می باشد. رویکردها، مفاهیم و نظریاتی که ریشه در اندیشه¬های متفکران غربی دارد، بعلت عدم تناسب و هماهنگی با شرایط فرهنگی، مذهبی، ... نتوانسته پاسخ قطعی به مشکلات پیچیدۀ شهرهای ایرانی- اسلامی باشد. پژوهش حاضر در پی استخراج اندیشه ها و نظریات خواجه نصیر الدین طوسی در حوزۀ مرتبط با مسائل معماری و شهرسازی و شناسایی ویژگی¬های یک شهر مطلوب است. روش مورد استفاده در اين پژوهش كيفي و رويكرد نظري غالب تحلیل محتوایی است که با استفاده از مطالعه کتاب اخلاق ناصری و اسناد و مدارک موجود خواهد بود. خواجه در کتاب اخلاق ناصری برای تفسیر آرمان‌شهر و راه‌های رسیدن به آن از اشخاص، مشاغل و علوم تاثیرگذار در ساخت و ساز، انواع تقسیمات کشوری و انواع فضاهای معماری با ذکر ویژگی های کالبدی بهره گرفته است. نتایج حاکی از آن است که با انطباق عقل، حکمت و عدالت که به عنوان منشأ فضایل اخلاقی و سعادت بشری است و باور به حق و معاد و تلاش در جهت انجام کارهای نیک در کنار شرایط کالبدی که زمینه ساز فراهم نمودن شهرآرمانی خواجه است، می تواند راهگشای مفیدی برای ترسیم شهر ایرانی- اسلامی باشد.
1. اصیل، حجت¬الله، 1393، آرمان¬شهر در اندیشه ایرانی، نشر نی، چاپ سوم، تهران: 244 ص.
2. احمدپناه، مطهره سادات، 1393، مشاهير تشيع: خواجه نصيرالدين طوسي (تاملي بر يك تعامل خواجه نصيرالدين با اسماعیلیان نزاری)، آشیانه مهر، قم، 204 ص.
3. احمدی، حسن، افرادی، کاظم، 1391، سیر تفکرات پیرامون مدینه فاضله در جهان اسلام، آموزه¬های فلسفه اسلام، شماره 11، مشهد، 29-3.
4. امین¬زاده، بهناز، نقی¬زاده، محمد، 1381، آرمان¬شهر اسلام: شهر عدالت، صفه، دوره 12، شماره 35، 31-21.
5. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، 1399، نصیرالدین طوسی، فیلسوف گفتگو، چاپ هفتم، تهران انتشارات هرمس: 560 ص.
6. افرادی، کاظم، 1392، مدینه فاضله در ساختارشناسی تفکرات آیه الله جوادی آملی، مشکوه، شماره 119، مشهد، 76-49.
7. برخورداری، عارف، 1394، درآمدی تطبیقی بر ماهیت مدینه فاضله در آرای فارابی و خواجه نصیر¬الدین طوسی، سیاست، دوره 45، تهران، 512 -495.
8. ترکشوند، مهدی، خواجه نایینی، علی، 1397، مقایسه تطبیقی مفهوم مدینه آرمانی در آراء متفکران اسلامی، تاریخ فلسفه، سال نهم، شماره دوم، تهران، 192-171.
9. حسنی¬فر، عبدالرسول، 1397، نسبت فلسفه و شعر در آرمان شهر اقبال و افلاطون، حکمت معاصر، سال نهم، شماره 1، تهران، 21-1.
10. حسینی، حسن، اکبری، رضا، بداشتی، علی¬اله، 1395، واکاوی و ارزیابی مفهوم سعادت از دیدگاه نصیرالدین طوسی، پژوهش¬های اخلاقی، سال ششم، شماره 3، قم، 22-5.
11. حسینی، حسن، 1394، رساله دکترای ارزیابی انتقادي دو رویکرد اخلاق فلسفی و عرفانی خواجه نصیر¬الدین طوسی، مطالعه موردي اخلاق ناصري و اوصاف الاشراف، استاد راهنما: رضا اکبري، علی¬اله بداشتی، دانشگاه قم، دانشکده الهیات ومعارف اسلامی.
12گ حیدری، فاطمه، 1387، چشم اندازهای آرمان¬شهر در شعر فارسی با تکيه بر آثار نظامي، عطار، سعدي و جامي، ناشر دانش‌نگار، چاپ اول، تهران، 344 ص.
13. خزاعی، رضا، کامیار، مریم، 1395، واکاوی مفهوم آرامنشهر در تفکر سیاسی امام علی (ع)، مدیریت شهری و روستایی، دوره 15، شماره 43، تهران، 31-21.
14. دبیری¬نژاد، بدیع اله، 1388، خواجه نصیرالدین طوسی دانشمند بزرگ ایرانی، مجله وحید، شماره 68، 1499-1487.
15. رحمانی، اسحاق، متحد، شیوا، 1397، شهر بی¬نشان در اندیشه¬های عبدالوهاب البیاتی و مهدی اخوان ثالث، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال دوازدهم، شماره 47، جیرفت، 130-109.
16. رستمی، اصغر، ملائکه، حسن، 1397، مقایسه مدینه فاضله در اندیشه سیاسی افلاطون و فارابی، مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، دوره چهارم، شماره 1، 192-173.
17. شریعت، فرشاد، نادری باب¬اناری، مهدی، 1390، جدال اخلاق و سیاست در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی و نیکولو ماکیاولی، پژوهشنامه علوم سیاسی، دوره 7، شماره 25، تهران، 116-87.
18. صارمی، حمیدرضا، زواره، محمد تقوی، 1397، شهر و ساختار آن از منظر ابوعلی سینا، نظریه¬های اجتماعی متفکران مسلمان، دوره 8، شماره 1، تهران، 99-79.
19. صادقی، مسعود، 1397، نگرش فلسفی خواجه نصیر الدین طوسی به مدیریت و اقتصاد خانواده، تاریخ فلسفه، سال 9، شماره 3، تهران، 90-69.
20. عباسپور اسفدن، حسنعلی، 1393، جلوه¬هاي آرمان¬شهر و شهریار آرمانی فردوسی با جستاري در داستان سیاوش، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناسی، دوره 10، شماره 35، تهران، 212-179.
21. فرشید، کتایون، سپهوندی، مسعود، فرشید، فرانک، 1390، بررسی تطبیقی یوتوپیای تامس مور با شهر نیکان نظامی، مطالعات ادبیات تطبیقی، دوره 5، شماره 18، جیرفت، 109-91.
22. قربان¬خانی، مرضیه، ابن¬الرسول، سیدمحمدرضا، 1391، مقایسه دو کتاب اخلاق ناصری و اخلاق محتشمی، فصلنامه اخلاق، دوره 8، شماره 28، اصفهان، 244-199.
23. کلباسی، حسین، الهیان، مجتبی، محرابی، الهام، 1395، بررسی تطبیقی اندیشه اخلاقی ارسطو و خواجه نصیرالدین طوسی، فلسفه دین، دوره 13، شماره 3، قم، 406-379.
24. گودن، کریستیان، 1392، آیا باید از اتوپیا اعاده حیثیت کرد؟، ترجمه سوسن شریعتی، قصیده¬سرا، چاپ دوم، تهران، 125 ص.
25. مور، توماس،1400، آرمان¬شهر (یوتوپیا)، ترجمه: داریوش آشوری، نادر افشار نادری، آگه، چاپ سوم، تهران، 196ص.
26. مدرس رضوی، محمد تقی، 1386، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، اساطیر، چاپ سوم، تهران، 722 ص.
27. مدرسی، محمد، ۱۳79، سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی، امیرکبیر، چاپ دوم، تهران، 221 ص.
28. ناعمی، زهره، مفاخری، فرهنگ، 1396، آرمان¬شهر و ضد آرمان¬شهر در آثار علمی- تخیلیِ توفیق الحکيم (نمایشنامه «رحلة إلی الغد» و داستان کوتاه «فی سنة ملیون»)، نقد ادب معاصر عربی، دوره 7، شماره 12، یزد، 194-173.
29. نانسی، نصرالدین، آذین، احمد، گلشنی، علیرضا، 1396، نظریه عدالت سیاسی در آرای خواجه نصیر¬الدین طوسی، سیاست متعالیه، سال 5، شماره 18، قم، 88-69.
30. نبی¬لو، علیرضا، 1391، بررسی نظریه و آرای خواجه نصیر¬الدین طوسی در تعلیم و تربیت انسان و نظام ارزشی حاکم بر آن، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال 4، شماره 16، دهاقان، 82-59.
31. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، 1371، اخلاق ناصری، انتشارات علميه اسلاميه، چاپ اول، تهران، 301 ص.
32. واینر، فیلیپ¬پی، 1385، فرهنگ تاریخ اندیشه¬ها، جلد اول، گروه مترجمان، انتشارات سعاد، چاپ اول، تهران، 804 ص.
33. هانری دو فوشه ¬کور، شارل، 1377، اخلاقیات، ترجمه محمد¬ علی امیرمعزی و عبدالمحمد روح بخشان، مرکز نشر دانشگاهی و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران، چاپ اول، تهران، 621 ص.
34. Crystal, D., 2020. Cambridge Advanced Learner's Dictionary & Thesaurus, Cambridge University Press, Cambridge, Retived from: https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/utopia?q=UTOPIA
35. Çetinkaya, D., 2019. In defense of utopian thought. M.A thesis, thesis advisor: Asst. Prof. Dr. Jan Kandiyali, Istanbul technical university, Political studies department.
36. Janbozorgi, A., 2005. Political system of Islam and its relevance in modern times, Under the Supervision of dr. Syed Farman Husain, Augarh Muslim university, department of theology.
37. Santhi Kavuri, B., 2019. The Impact of Akhlaq-I Nasiri on the Forms and Spaces of Akbar’s Fatehpur Sikri, South Asian Studies, Vol 35, No 1, Pp 43-62.
38. Shoaib Ayubi, Z., 2015. Gendered Morality: Masculinity, Marriage, and Social Relations in Premodern Islamic Ethics, all rights reserved, Philosophy in the Department of Religious Studies, University of North Carolina, Chapel Hill, 325 p.
39. Islahi, A., 2005. Contributions of Muslim Scholars to the History of Economic Thought and Analysis upto 15th Century, Islamic Economics Institute, Scientific Publishing Centre, 1st edition, King Abdulaziz University, Jeddah, 138 p.
40. Kashima, Y., Fernando, J., 2020. Utopia and ideology in cultural dynamics, Current Opinion in Behavioral Sciences, Vol 34, Pp 102–106.
41. Shojaei, Gh., Shojaei, A., Shojaei, S., 2014. Position and role in the governance according to Nasir al-Din Tusi, New York Science Journal, Vol 7, No 9, Pp 54-59.
42. Wickens, G. M. 2014. “AḴLĀQ-E NĀṢERĪ,” Encyclopædia Iranica, Vol 1, available online at: http://www.iranicaonline.org/articles/aklaq-e-naseri (accessed on 13 May 2014).
43. Yurtkuran, S., Gözde, K., Taneli, Y., 2013. An Innovative Approach in Architectural Education: Designing a Utopia, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol 89, Pp 821 – 829.