واکاوی و تبیین مؤلفه‌های معاشرت‌پذیری فضاهای همگانی در شهرهای ایرانی – اسلامی (نمونه پژوهی : پیاده‌راه عالی‌قاپو اردبیل)

محورهای موضوعی : شهرسازی

آزیتا بلالی اسکویی ¹ , محمد علی کی نژاد ² , حمید غفاری ³

1 - دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران
2 - استاد دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی سهند، تبریز، ایران.
3 - دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/07/15 تاریخ پذیرش : 1402/02/08 تاریخ انتشار : 1402/05/01

کلید واژه: معاشرت‌پذیری, پیاده‌راه, ایرانی- اسلامی, فضاهای همگانی,

چکیده مقاله :

طیف وسیعی از مؤلفه‌ها به‌منظور معاشرت‌پذیری فضاهای همگانی مورد توجه قرار می‌گیرند؛ ولی مسئله‌ای که وجود دارد کم‌توجهی نسبت به مؤلفه‌های مبتنی بر هنجارهای اجتماعی شهر ایرانی اسلامی می‌باشد. در همین راستا مهم‌ترین هدف پژوهش حاضر واکاوی و تبیین مؤلفه‌های تأثیرگذار بر معاشرت‌پذیری فضاهای همگانی و بررسی میزان اهمیت آن‌ها در شهر ایرانی اسلامی می‌باشد. نمونه مطالعاتی پژوهش نیز پیاده‌راه عالی‌قاپو در شهر اردبیل می‌باشد. پژوهش حاضر بر اساس هدف از نوع کاربردی- توسعه‌ای و به لحاظ روش از نوع توصیفی- تحلیلی می‌باشد. گردآوری داده‌ها نیز با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای- اسنادی و مطالعات میدانی انجام گردیده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد مؤلفه‌های نفوذپذیری، همه شمول بودن، غنای حسی و محرمیت مهم‌ترین مؤلفه‌های معاشرت‌پذیری فضاهای همگانی می‌باشند. دستاورد نهایی پژوهش نیز عرضه‌ی چهار مؤلفه محرمیت، ساده‌آرایی فضایی، طبیعت‌گرایی و جداره ایرانی اسلامی در قالب مؤلفه‌های ارزشی هنجاری و با محوریت هنجارهای اجتماعی شهر ایرانی اسلامی به‌منظور معاشرت‌پذیری فضاهای همگانی می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

For the sociability of public spaces, a wide range of components are considered, but the problem that exis ts is that little attention is paid to the components based on the social norms of the Iranian-Islamic city. In examining the models presented for the sociability of public spaces in Iran, what has been less addressed by researchers is the provision of components based on the social norms of the Iranian-Islamic city. In such a way that it can be said that not much indigenous look has been done towards these components. In this regard, the mos t important goal of the current research is to analyze and explain the components affecting the sociability of public spaces and to examine their importance in the Iranian-Islamic city. The s tudy case of the research is the Ali Qapu pedes trian in Ardabil city, which is one of the mos t important Sociable public spaces of the city, which has been able to play a role in explaining the his torical and cultural identity of Ardabil. The current research is based on the purpose of the applied-developmental type and in terms of the method is of the descriptive-analytical type. The method of collecting data in this research is based on library-documentary s tudies and field s tudies in such a way that library-documentary s tudies (including books, articles and plans related to the research topic) have been used to compile the theoretical foundations. In order to inves tigate and evaluate the area of the research, field s tudies in the form of observation, interview and ques tionnaire have been used. In order to analyze the research data, after interviews and discussions and completing the ques tionnaires by 30 specialis ts in the fields of urban planning, architecture, sociology and res toration, ANP-Dematel integrated model and Spss and Super Decisions softwares were used. The research findings show that the components of "permeability", "inclusiveness", "sensory richness" and "privacy" are the mos t important components of sociability of public spaces. The final achievement of the research is the presentation of the four components of "privacy", "spatial simplification", "naturalism" and "Iranian-Islamic Facade" in the form of "value-normative" components and centered on the social norms of the Iranian-Islamic city in order to make public spaces sociable. Designers and urban planners can work more efficiently by considering these components. Components such as "Privacy" in providing a sense of peace and creating mental privacy for the users of the space, using the "Iranian-Islamic Facade" in order to show the identity of an urban space, "Naturalism" by creating greenery and freshness in the space, and "Spatial simplification" which can cause a better unders tanding and readability of the public space, they are one of the mos t important components of sociability of public spaces in Iranian-Islamic cities. Therefore, in order to design such spaces in the cities of the country, a revision should be made in the field of using their design components, and the components based on the social norms of the Iranian-Islamic city should be used in order to improve the sociability of urban public spaces.

منابع و مأخذ:

1. احمدی، قادر؛ غفاری، حمید؛ و پورحسن‌زاده، محمدحسین. (1400). ارزیابی عملکرد بازارهای تاریخی در شهرهای ایرانی – اسلامی (مطالعه موردی: بازار تاریخی شهر اردبیل). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 8(26)، 56-74.


2. بهزادفر، مصطفی؛ و طهماسبی، ارسلان. (1392). شناسایی و ارزیابی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تعاملات اجتماعی تحکیم و توسعه روابط شهروندی در خیابان‌های شهری: نمونه موردی سنندج. باغ نظر، 10(25)، 17-28.


3. بیات، محمدمهدی. (1397). طراحی خانه جوان شهر مشهد مقدس مبتنی بر شاخصه‌های اخلاق معاشرت در اسلام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته معماری اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع)، مشهد، ایران.

 

 

4. تبریزی، امید؛ مختاباد امرئی، مصطفی؛ و فیضی، محسن. (1393). اثرات طراحی فضاهای شهری و معماری جمع‌گرا بر تعاملات و ارتباطات اجتماعی. مدیریت شهری، 13(37)، 257-272.


5. طالبی، ژاله. (1383). روابط اجتماعی در فضاهای شهری. نامه‌ی علوم اجتماعی، 24(24)، 161-180.


6. علیمردانی، مسعود؛ مهدی‌نژاد، جمال‌الدین؛ و افهمی، طلیعه. (1394). رشد کیفی فضای شهری به منظور ارتقاء تعاملات اجتماعی (نمونه موردی، خیابان احمدآباد مشهد). دوفصلنامه هنرهای کاربردی، 4(7)، 5-14.


7. غفاری، علی؛ دوستی، فاطمه؛ بهزادفر، مصطفی؛ و وریج کاظمی، عباس. (1397). تولید فضاهای همگانی معاشرت‌پذیر در محله؛ بافت میانی شهر تهران. صفه، 28(1)، 69-84.


8. فاتحی، شیوا. (1390). نقش فضاهای تعاملی در تحقق شهرسازی شهروندگرا (مطالعه موردی: میدان قونقا در شهر تبریز). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته طراحی و برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.


9. قره بگلو، مینو؛ فرشچیان، امیرحسین؛ و محمدعلیان، زهرا. (1395). تأثیر و تأثرات تعاملات اجتماعی بر خلق مکان در معماری اسلامی. مطالعات هنر و علوم انسانی، 2(8 و 9)، 1-18.


10. قدس، حسین؛ بمانیان، محمدرضا؛ و مرادی نسب، حسین. (1397). واکاوی مؤلفه‌های ساختاری تعاملات اجتماعی در فضاهای اجتماع‌پذیر (خیابان ستارخان؛ فلکه اول تا فلکه دوم صادقیه). فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، 3(5)، 55-80.


11. قلمبردزفولی، مریم؛ و نقی‌زاده، محمد. (1393). طراحی فضاهای شهری به منظور ارتقاء تعاملات اجتماعی (مطالعه موردی، بلوار بین محله‌ای). هویت شهر، 8(17)، 15-24.


12. کلانتری خلیل‌آباد، حسین؛ حقی، مهدی؛ و دادخواه، محسن. (1393). مؤلفه‌های اجتماعی الگوی شهرسازی ایرانی– اسلامی. نقش جهان، 4(1)، 17-26.


13. گلرخ، شمین. (1393). ابعاد هویت مکانی در تجربه‌ی فضای همگانی؛ زنان جوان (23-35 ساله) ساکن تهران. صفه، 24(3)، 75-94.


14. نصیرپور، فاطمه‌الزهرا، و مولایی‌بیرگانی، ندا. (1400). اصول و معیارهای طراحی فضاهای عمومی شهری با رویکرد تقویت تعاملات اجتماعی استفاده‌کنندگان از فضا (نمونه‌ی موردی پارک ساحلی کیانپارس). جغرافیا و روابط انسانی، 4(1)، 330-349.


15. نژادابراهیمی، احد؛ قره بگلو، مینو؛ و فرشچیان، امیرحسین. (1395). مبانی فکری شکل‌گیری مکان تعاملات اجتماعی از منظر اندیشه اسلامی. فیروزه اسلام؛ پژوهه معماری و شهرسازی اسلامی، 2(2)، 47-62.


16. CAO, J., & KANG, Jian. (2019). Social relationships and patterns of use in urban public spaces in China and the United Kingdom. Cities, 93, 188-196.


17. Chibli, M. (2021). Future Sociability in Public Spaces, The Dialectics of Urban and Architectural Boundaries in the Middle East and the Mediterranean. The Urban Book Series. Springer, Cham, 211-239.


18. Elyan, S. M. H. (2021). Urban Spaces and Its Impact on Social Activities. Urban and Regional Planning, 6(4), 134-145.


19. Hampton, K., Goulet, S. L., & Albanesius, G. (2015). Change in the social life of urban public spaces: The rise of mobile phones and women, and the decline of aloneness over 30 years. Urban Studies, 52(8), 1489-1505.


20. Jurkovič, N. B. (2014). Perception, experience and the use of public urban spaces by residents of urban neighbourhoods. Urbani izziv, 25, 107-125.


21. Kongphunphin, C., & Srivanit, M. (2020). Public spaces in Bangkok and the factors affecting the good public space quality in urban areas. IOP Conference Series Materials Science and Engineering, 910(2020), 1-5.


22. Latham, A., & Layton, J. (2019). Social infrastructure and the public life of cities: Studying urban sociality and public spaces. Geography Compass, 13(7), 1-15.


23. Ma, K. W., Mak, C. M., & Wong, H. M. (2021). Effects of environmental sound quality on soundscape preference in a public urban space. Applied Acoustics, 171(2021), 1-10.


24. Mehta, V., & Bosson, J. K. (2018). Revisiting Lively Streets: Social Interactions in Public Space. Journal of Planning Education and Research, 41(2), 160-172.


25. Zhang, W., & Lawson, G. (2009), Meeting and greeting: Activities in public outdoor spaces outside high-density urban residential communities, URBAN DESIGN International, 14(4), 207-214.