تبیین و ارزیابی کیفیت کهن سکونتگاه‌های شهری مناطق نفت خیز به روش نحوفضا (مورد پژوهی: بنگله‌های شرکت‌شهر مسجدسلیمان)
احمدرضا کابلی
1
(
گروه معماری، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران
)
ندا ارزانی بیرگانی
2
(
گروه معماری، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ايران.
)
کاوه رستم پور
3
(
استادیار گروه معماری دانشگاه شهید چمران اهواز
)
سیده صدیقه میرگذار لنگرودی
4
(
گروه معماری، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ايران.
)
کلید واژه: کیفیت فضا, نحوفضا, شرکت‌شهر, مسجدسلیمان, صنعت نفت, ساختار کالبدی.,
چکیده مقاله :
در دوران معاصر، نفت به‌عنوان نیرویی محوری و بی‌همتا در توسعه جمعیت و ایجاد شهرهای صنعتی و مدرن ایفای نقش کرده است. کشف این منبع استراتژیک، به‌ویژه در مناطق نفت‌خیز خوزستان، نقطه‌عطفی در تاریخ معماری معاصر ایران به‌شمار می‌آید .پرسمان محوری این پژوهش، مسئله کاهش کیفیت کالبد و فضای زیستی در مناطق شهری است و هدف آن شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر ساختار کالبدی-فضایی و ارزیابی کیفیت این بنگله‌ها در شرکت‌شهر مسجدسلیمان بر مبنای روش نحو فضاست. پژوهش حاضر با رویکردی آمیخته و تفسیری، داده‌های کمی را از طریق پرسشنامه‌های میدانی گردآوری کرده و با استفاده از تکنیک چیدمان فضا به تحلیل کیفی آن پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بنگله‌های شرکت‌شهر مسجدسلیمان، طراحی‌شده توسط معماران حرفه‌ای بریتانیایی، با بهره‌گیری از نوآوری‌های معماری غربی، توانسته‌اند ضمن انطباق با اصول فرهنگی، اجتماعی و اقلیم بومی، معیارهای ایرانی همچون محرمیت و تفکیک فضاهای عمومی و خصوصی را در ساختار خود جای دهند.
چکیده انگلیسی :
In the contemporary era, oil has played a pivotal and unique role in population development and the creation of modern and industrial cities. The central question of this research is the issue of the decline in the quality of the physical and living space in urban areas, and its aim is to identify the factors affecting the physical-spatial structure and evaluate the quality of these bungalows in Masjed-e-Suleiman City Corporation based on the spatial syntax method. The present study, with a mixed and interpretive approach, collected quantitative data through field questionnaires and analyzed it qualitatively using the space layout technique. The research findings show that the Masjed-e-Suleiman City Corporation bungalows, designed by professional British architects, have been able to adapt to the cultural, social, and local climate principles, while incorporating Iranian criteria such as privacy and separation of public and private spaces into their structure.
• اربابی سبزواری، آزاده. قاسم‌پور، آرش. عبادی، ناصر. سعدی نژاد، فاطمه. رستم پیشه، مریم. (1403). پیشران‌های اقتصاد نفتی تاثیرگذار بر تحولات فضایی بندر ماهشهر. تحقیقات جغرافیایی. 38، 72-65.
• ارمغان، مریم. یونسی، گلزار. ثقفی، محمدجواد. (1399). تحلیل ساختار کالبدی-فضایی خانه¬های طبقات اجتماعی شرکت شهر آبادان در دوران رونق صنعت نفت با روش نحوفضا. شهر ایرانی اسلامی. 39، 80-69.
• امام شوشتری، سید محمود علی.(1331). تاریخ جغرافیایی خوزستان. تهران: موسسه مطبوعاتی امیرکبیر.
• باور، سیروس. (1400). نفت، تمدن صنعتی و معماری در خوزستان ایران. تهران: فرهنگسرای میردشتی.
• تقوایی، ویدا. معتقدی، فاطمه. مظهری، مجد ابراهیم. (1400). تأثیر تفاوت‌های کالبدی خانه سنتی و خانه شرکتی آبادان بر سبک زندگی ساکنان (مطالعه موردی: خانه‌های سنتی و شرکتی آبادان در سالهای ۱۲۹۰ تا ۱۳۵۷ شمسی). هویت شهر. 48، 92-79.
• تقدیر، سمانه. حمیدی راوری، فاطمه. حصاری، پدرام. (1401). بررسی و مقایسة پیکره¬بندی مسجد- مدرسه¬های دورة قاجاریه با استفاده از روش نحو فضا (نمونه موردی: شهر تهران). اندیشه معماری. 6(12)، 100-78.
• جهانشاهی، ایرج.(1329) .سالنامه فرهنگ مسجدسلیمان. تهران: انتشارات مهر.
• حبیبی‌نژاد، رضا. (1399). تاثیر صنعت نفت بر سبک الگو معماری بناهای مناطق نفت خیز خوزستان(از کشف نفت تا نهضت ملی شدن صنعت نفت 1330-1287 ش) مطالعه موردی: مسجدسلیمان و آبادان. رساله دکتری. دانشگاه علوم و تحقیقات، تهران.
• حبیبیان، بهار. صفایی‌پور، مسعود. نقدی‌پور بیرگانی، معصومه. (1390). مسجدسليمان، نخستين نفت¬شهر خاورميانه و تحولات جمعيتي و كالبدي - فضايي آن در گذر زمان. پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی. 2، 116-89.
• حبیبی¬نژاد،رضا. (1400). تاثیر صنعت نفت بر سبک الگوی معماری بناهای مناطق نفت خیز خوزستان( از کشف نفت تا نهضت ملی شدن صنعت نفت 1330). تهران: انتشارات نظری.
• حیدری، علی اکبر. کیانی، مریم. (1402). بررسی تطبیقی کیفیت دسترسی بصری و فیزیکی در الگوی فضایی خانه¬های معاصر و سنتی با استفاده از تکنیک نحوفضا. آرمان شهر. 42، 62-47.
• خمسه، هایده. حبیبی‌نژاد، رضا. بحرانی‌پور، علی. (1401). بررسی تأثیر صنعت نفت در طراحی و معماری منازل شرکت نفتی مسجدسلیمان (از آغاز کشف نفت تا ملی شدن صنعت نفت 1330 – 1287 ش). مطالعات تاریخی جهان اسلام. 24، 51-28.
• خمسه، هایده. حبیبی‌نژاد، رضا. بحرانی‌پور، علی. (1401). نقش شرکت نفت انگلیس و ایران در شکل‌گیری ساختار فضای شهری شرکت شهر آبادان(از تاسیس پالایشگاه آبادان تا نهضت ملی شدن صنعت نفت 1330- 1291ش). مطالعات تاریخی جهان اسلام. 22، 243-219.
• دیده¬بان، محمد. چگنی، فرهاد. حصاری، پدرام. (1400). شناخت پیکرهبندی فضایی در خانه¬های سنتی و معاصر با استفاده از تکنیک نحو فضا(مطالعه موردی : محله صوفیان بروجرد). اندیشه معماری. 5(9)، 183-166.
• دشتی، مهران. (1395). خاستگاه نخستین مسکن غربی در ایران، مسجدسلیمان. تهران: شهر هنر.
• رستم پور، کاوه؛ مسافرزاده، غزال و نظیف، حسن. (1393). تحول هویت اجتماعی، پیامد معماری و شهرسازی نوگرا در شهرهای نفتی خوزستان. باغ نظر، 29، 22-11.
• سادات، اشرف. طاهر طلوع دل، محمدصادق. مهدی نژاد، جمال¬الدین. ( 1399). تاثیر مولفه¬های معنایی، رفتاری و کالبدی حس مکان در رضایتمندی سکونتی. معماری وشهرسازی پایدار. 8(1)، 182-165.
• سلطانی¬فرد، هادی. صابری کاریزی، زهرا. (1397). بررسی اثرات پیکره¬بندی بر کیفیت فضایی پارک¬های شهری مشهد(مطالعه موردی: پارک¬های شهر مشهد). مطالعات شهری. 27، 40-27.
• سلطانی¬فرد، هادی. عبدالملکی، مونا. سادات موسوی، مریم. زنگنه، احمد. (1401). ارزیابی مولفه¬های کیفیت سکونتی در محلات تاریخی شهر سبزوار(مطالعه موردی: محله تاریخی سرده). پژوهش¬ها جغرافیای انسانی. 54(1)، 43-21.
• سلطان‌زاده، حسین. (1365). مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران. تهران: نشر شهرآبی.
• شهیدی، صمد. فلاحت، محمدصادق. (1394). نقش مفهوم توده- فضا در تبیین مکان معماری. باغ نظر. 35، 38-27.
• عباسی شهنی، دانش.(1374). تاریخ مسجدسلیمان، تاریخ تحولات صنعت نفت. تهران: انتشارات هیرمند.
• عباسی شهنی، دانش.(1382). تاریخ مسجدسلیمان، روزگار باستان تا امروز.تهران: انتشارات هیرمند.
• فیضی، محسن. خاک¬زند، مهدی. (1396). فرم، فضا و نظم در معماری ایران. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
• فیروزی، محمدعلی. و دیگران ( 1387). تحلیل و ارزيابي بافت فرسودة شهرهاي نفتي، نمونة موردي بافت شهر مسجدسليمان. اول همایشی بافت هاي فرسودة شهري چشم انـداز توسـعة پايـدار، ارزش هـا و چالشها، دانشگاه شهيدچمران اهواز.
• قوچانی، محیا. عربی، محمد. (1399). شناسایی و الویت¬بندی عوامل تاثیر گذار بر روند طراحی و نحوفضا در خانه¬های سنتی(مطالعات موردی: خانه ادب سمنان). پژوهش¬های باستان شناسی ایران. 26، 254-233.
• قلمبردزفولی، مریم. جباری، عاطفه. مرادی نسب، حسین. نیکخواه شهمیرزادی، محمود. (1402). بررسی تغییرات شاخص‌های کیفی مسکن مرتبط با روش چیدمان فضا(از دوره قاجار تا به امروز). هویت شهر.56، 38-21.
• کیانی‌نیا، رضا. (1400). بررسی نقش پیدایش صنعت نفت بر توسعه اجتماعی(مورد مطالعه : مسجدسلیمان 1280-1312 ش). علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر. 54، 83-64.
• لاواین دورتینگ، پولیین. (1382). شرکت¬های شرکت نفت ایران و انگلیس در خوزستان، مطالعه¬ای درباره تاریخ شهرک نشینی (1908-1951)، (ترجمه: بشیر یاقمورلی). تاریخ روابط خارجی. 15، 209-199.
• لهسایی¬زاده، عبدالعلی.(1385). جامعه شناسی آبادان. تهران: انتشارات کیان مهر.
• مهستی، پیام. ( 1382). از پارسوماش تا مسجدسليمان. جستارهاي شهرسازي. 7، 28-24.
• منصوری، امیر. سلطان قرائی، صبا. سینگری، مریم. ( 1402). نحو منظر، سنجش منظر با شاخص منظرین. منظر. 62، 27-20.
• منصوری، امیر. سلطان قرائی، صبا. سینگری، مریم. ( 1402). نحو منظر، سنجش منظر با شاخص منظرین. منظر. 62، 27-20.
• مردانی، علی. (1399). تحلیلی بر کالبد مسکن در شرکت شهرهای نفت ایران و انگلیس(نمونه موردی: محله بریم آبادان). معماری شناسی. 17، 13-1.
• منصوری، امیر. سلطان قرائی، صبا. سینگری، مریم. ( 1402). نحو منظر، سنجش منظر با شاخص منظرین. منظر. 62، 27-20.
• مهدوی¬نژاد، محمدجواد. لطیفی، محمد. (1401). معاصرسازی الگوی مسکن بومی اصفهان بر پایه تحلیل روابط غیرشکلی پلان(نمونه موردی: خانه جنگجویان). مطالعات معماری ایران. 21، 203-185.
• Hillier, B. (2007). Space is the machine: aconfigurational theory of architecture. England: University of Cambridge.
• Heine, Carola. Sadeghi, Mohamad. (2017). Iran’s global petroleumscape: the role of oil in shaping Khuzestan and Tehran. Architectural Theory Review (online). 21(3), 349-374.
• Hessari, P. chegeni, F. (2021). The impact of environmental construction on the spatial configuration of traditional Iranian housing, case study: comparison of dezful and boroujerd traditional housing. Journal of architecture and urbanism. 45, 50-59.
• Lin, S. li, Z. (2017). Residential satisfaction of migrants in wenzhou, an ordinary city of china. Habitat international. 66, 76-85.
• Mortaheb, Reza.(2020). Building the petro-polis oil capitalism imperialism, and the making of abadan, 1908-1933. Doctoral thesis of philosophy in urban systems. New Jersey Institute of Technology, and Rutgers, The State University of New Jersey – Newark.
• Memardzofouli, S. mazhari, M I. (2022). Explaining the concepts of organizing desirable housing in the corporate town(case study: newsite and bargh residential complexes). International journal of architectural and urban development. 12, 67-84.
• Maclean, L. Salama, A. (2019). Towards a context specific and multidimensional quality of urban life model. open house international. 44, 25-33.
• Mostafa, A. hassan, F. (2010). Using space syntax analysis in detecting privacy : a comparative study of traditional and modern house layouts in erbil city, Iraq. Asian social science. 6, 157-166.
• Sarkhosh, Rezvan. (2018). Shaping Ahwaz' transnational oil modernity; at the crossroads of oil flows and international planning exchanges. Proceedings International Planning History Society. 18, 160-171.
• Shieh, E. sharifi, A. rafieian, M. (2011). Identification of factors that assure quality of residential environments, using environmental assessment indices: a comparative study of two of tehran’s neighborhoods (zafaranieh and khaniabad). International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning. 21, 119-132.
• Sadat Ziaei, B. ghoddusifar, H. bazrafkan, K. (2022). xplaining the Ratio of Flexibility and Spatial Organization in Housing with Space Syntax Method; Case Study: Atisaz, Mahan, and Hormozan Residential Complexes. Armanshahr architecture and urban development. 38, 89-102.
• Tan, J. Zhang, P. Lo, K. Li, J. Liu, S. (2016). The urban transition performance of resource – based cities in northeast china. Journal of sustainability. 8(10), 1-17.
• Yamu , C. Van nes, A. Garau, C. (2021). Bill Hillier's Legacy: Space Syntax—A Synopsis of Basic Concepts, Measures, and Empirical Application. Sustainability. 13(6),1-25.