پژوهشی در تاریخنگاری بیهقی
محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی
1 - دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه ملی تاجیکستان، مدرّس دانشگاه فرهنگیان
کلید واژه: خبر, تاریخ, داستان, اخلاق, تصویر, ادب, نمایشنامه, توصیف, فصاحت, گزارش,
چکیده مقاله :
در این مقاله کوشش کرده ایم، با ذکر مستنداتی از متن کتاب تاریخ بیهقی و نیز مستند به برخی از ویژگی های داستانی در آثار معاصران، اثبات نماییم که تاریخ بیهقی فراتر از کتاب تاریخ در معنای مصطلح و در حقیقت یک اثر پرمحتوای سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و ادبی با زمینه های داستانی همچون داستان تاریخی است؛ ضمن آن که ویژگی های گزارش، روزنامه و فیلم نامه نویسی را هم یکجا داراست. و لذا تاریخی است از لونی دیگر. این اثر همچون اثری ادبی است که مشحون از فصاحت و بلاغت است و آیینة تمام نمای بخشی از اوضاع و احوال دورة غزنویان است. توصیفات بسیار عالی و شبه سینمایی بیهقی محل تأمّل بسیار است؛ نظیر توصیفات بسیار کار آمد و در عین حال دراماتیک مراسم اعدام حسنک. بیهقی به رسالت اخلاقی قائل بوده، اثرش به کتاب اخلاق شبیه است و زبان بیهقی زبان مؤدِّب و مربّی است؛ او هر کلامی را بر زبان نمی راند و سخن را آراسته و پیراسته می کند، طول و عرضی که او به کارش داده، قالب تنگ تاریخ را شکسته و تاریخ او را به قلمرو ادبیات و رمان وارد کرده است. بیهقی دبیر، با همّت و پشتکار و حوصلة فراوان در مشاهده و ثبت جزئیّات و صحنه آرایی و به تصویر کشیدن وقایع و شخصیت پردازی و گفتگونویسی و ایجاد حسّ تعلیق و انتظار در مخاطبانش، توانست اوّلین رمان تاریخی ادبیات فارسی را با محوری ترین عنصر، یعنی شخصیت پردازی بنویسد.
In this article we tried to say : the Beihaghi history,beyond the colloquial sense about the history book,in fact is an expressive moral,social and literary book, and in addition to having the features of reports,newspaper and film composing, it is like a historical story and its a history of another kind. This article is ful of rhetoric and is a mirror of Beihaghi period. The Beihaghis excellent and quasi-cinematic descriptions is a place for contemplation. One of the most efficient and dramatic descriptions in Beihaghi history appears on «the gallows of Hasanak.» Beihaghi is awar of his moral duty,and his work is like an ethical book and his language is a courteous language,he does not use of discourteous words and makes decorous and trim sentences,the length and width he has given to his work, has broken the narrow frame of history and led his work to the realm of literature and novels. Beihaghi, with ambition,assiduity and patience in observing and recording the details and displaying the events and characterization and writing the dialogues and creating a sense of suspense in the audience, could write the first Persian historical novel with most central element ,namely characterization.