بررسی فعالیتهای نوگرایانه عصر پهلوی اول در منطقه ترکمن صحرا

محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی

احمد سردارزاده مجد ¹ ()
امیر اکبری ² (گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد)
رجبعلی وثوقی مطلق ³ (استادیار)

تاریخ دریافت : 1403/03/06 تاریخ پذیرش : 1403/03/17 تاریخ انتشار : 1403/03/20

کلید واژه: نوگرایی, پهلوی اول , ترکمن صحرا, بلدیه , فرهنگ,

چکیده مقاله :

ترکمن صحرا منطقه ای در غرب استان گلستان است که در ساحل جنوب شرقی دریای خزر و در جلگه‌ای وسیع بنام جلگه گرگان همجوار با تالاب گمیشان قرار گرفته است. ترکمن صحرا در حال حاضر شامل 2 شهرستان به نام های بندرترکمن و گمیشان می باشد . نام قبلی بندرترکمن ، بندر شاه که در سال 1358 از نظر تقسیمات سیاسی از زیر مجموعه گرگان خارج شده و به‌صورت شهرستان مستقلی با همین نام درآمد و گمیشان با مرکزیت گمیش تپه در شمال این صحرا قرار دارد . سیاست های نوگرایی و تجدد خواهی رضا شاه و به تبع آن عینیت یافتن قانون بلدیه در ترکمن صحرا مانند سایر مناطق کشور همراه با استقرار و احداث بندر و راه آهن و رفت و آمدهای فراوان ناشی از آن ، علاوه بر تغییر ظاهر در حوزه شهرسازی و ایجاد زیرساخت ها ، تغییرات و تحولات عمیق اجتماعی را نیز بنیان نهاده و موجب تغییراتی مشهود در ساختار فرهنگی و سنتی مردمان این دیار گردید که از آن جمله بحث تبدیل مدارس قدیمی به مدارس جدید و تغییر شیوه آموزش بوده است . در این مقاله اقدامات نوگرایانه پهلوی اول و اهداف رضا شاه از این اقدامات که اصلی ترین آن تغییر فرهنگ سنتی و محدود ساختن قوم ترکمن بوده است بررسی می گردد .

چکیده انگلیسی:

Turkmen Sahra is a region in the west of Golestan province, which is located on the southeast coast of the Caspian Sea and in a wide plain called Gorgan Plain, adjacent to the Gamishan wetland. Turkmen Sahara currently includes 2 cities named Bandar Turkmen and Gamishan. The previous name of Bandar Turkmen was Bandar Shah, which was removed from the Gorgan subdivision in 1358 in terms of political divisions and became an independent city with the same name, and Gomishan, with the center of Gomish Tepe, is located in the north of this desert. Reza Shah's policies of modernization and modernization and as a result objectification of municipal law in Turkmen Sahara like other regions of the country along with the establishment and construction of ports and railways and the many traffics resulting from it, in addition to changing the appearance in the field of urban planning and creating It also established deep social infrastructures, changes and transformations and caused visible changes in the cultural and traditional structure of the people of this land, which included the discussion of converting old schools into new schools and changing the way of education. In this article, the modernist actions of the first Pahlavi and the goals of Reza Shah from these actions, the main of which was changing the traditional culture and restricting the Turkmen people, are analyzed.

منابع و مأخذ:

1- آبراهامیان، یرواند، 1381، ایران بین دو انقلاب از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمه: فیروزمند، کاظم، شمس‌آوری، حسن و مدیرشانه چی، محسن، تهران، نشر مرکز.
2- ستوده، م؛ ذبیحی، م. ا، 1354، از آستارا تا استرآباد شامل اسناد تاریخی گرگان، جلد6. تهران، تالیف انجمن آثار ملی.
3- اعتمادالسلطنه، محمد حسن بن علی، 1367، مرات البدان؛ به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران، دانشگاه تهران.
4- آنا مراد نژاد ، رحیم بردی ، 1387 ، نگرش جغرافیایی به بندرترکمن ، انتشارات فراغی ، گرگان
5- سید قطبی ، سید مهدی ، 1397 ، سفرنامه ترکمن صحرا ، گرگان و مازندران ، انتشارات فراغی ، گرگان
6- حائری مازندرانی، محمدرضا، 1378، نقش فضا در معماری ایران، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
7- محمدی سیف ، معصومه ، 1400 ، مونوگرافی قوم ترکمن ، انتشارات اندیشه احسان ، تهران
8- سارلی ، اراز محمد ، 1400 ، مدارس دینی اهل سنت ترکمن صحرا ، فراغی ، گرگان
9- دهقان نژاد، مرتضی، 1390، از پاتسی تا بلدیه، مجموعه مقالات همایش یکصدمین سالگرد تأسیس شهرداری، به کوشش محمد علی چلونگر، اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
10- رجایی، عبدالمهدی، 1383، تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظل السطان از نگاه روزنامه‌ی فرهنگ اصفهان، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
11- معطوفی ، 101 ، 1374 ، استرآباد و گرگان در بستر تاریخ ، مشهد ، درخشش
12- رواندی، مرتضی، 1383، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، انتشارات نگاه.
13- سلطان زاده، حسین، 1365، مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، تهران، آبی.
14- اشراقی، فیروز، 1378، اصفهان از دید سیاحان خارجی، اصفهان، آتووپات.
15- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1389، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور: استان گلستان، شهرستان گرگان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
16- کاظمیان، غلامرضا؛ سعیدی رضوانی، نوید، 1383، امکان‌سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری‌ها، تهران، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها.
17- کیانی، محمد یوسف، 1365، نظری اجمالی بر شهرنشینی و شهرسازی در ایران، تهران، انتشارات سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی.
18- کیانی، مصطفی، 1383، معماری دوره پهلوی اول: دگرگونی اندیشه‌ها، پیدایش و شکل‌گیری معماری دوره بیست ساله معاصر ایران 1299-1320، چاپ اول، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
19- کروتین، استفانی، 1383، رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران، جامی.
20- عبادی، موسی، 1387، شهرداری عصر ناصری تا دولت خاتمی، بی جا، نشر خرم.
21- عطاری کرمانی، عباس، 1386، تاریخ شهرهای ایران، تهران، الیسم.
22- صدیق، عیسی، 1923، ایران نوین، تهران، نشر خرم.
23- محبوبی اردکانی، حسین، 1370، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران، دانشگاه تهران.
24- معتمدی، محسن، 1385، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، نشر دانشگاهی.
25- مجموعه مصوبات ادوار اول و دوم قانون‌گذاری مجلس شواری ملی، 1318، مجلس شورای ملی، تهران.
26- مهندسین مشاور طرح و معماری، 1374، طرح جامع شهر گرگان - مرحله اول. گرگان، اداره کل راه و شهرسازی استان گلستان.
27- نیامی، علی، 1349، مدیریت شهری، شهرداری در ایران، تهران، بازرگانی.
28- نیما یوشیج، 1379، دو سفرنامه، به اهتمام علی میر انصاری، تهران، سازمان اسناد ملی، پژوهشکده اسناد.
29- نوری، مصطفی، 1389، اسناد مازندران در دوره رضا شاه (مجلس ششم تا دوازدهم شورای ملی)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای ملی، ص 49، سند 1/2.
30- اسناد آرشیو شهرداریهای بندرترکمن و گمیشان .