علل همگرایی در نهضت های شیعی _ صوفی روزگار تیموریان ( با تأکید بر نقش علوم غریبه )

محورهای موضوعی : تاریخ ایران اسلامی

هومان محمدی شرف آباد ¹ (گروه تاریخ،واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
شکوه السادات اعرابی هاشمی ² (گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی ، نجف آباد ، ایران)
سهیلا ترابی فارسانی ³ (گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی ، نجف آباد ، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/03/23 تاریخ پذیرش : 1400/04/09 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: تشیع, تصوف, تیموریان, مشعشعیان, نوربخشیه,

چکیده مقاله :

نهضت‌های شیعی_صوفی روزگار تیموریان بر بستر مؤلفه‌هایی مشترک بروز و ظهور یافت. رهبران این نهضت‌ها با درک الزامات زمانی و محیطی و با اغتنام فرصت تلاش کردند ضمن بهره‌گیری از مؤلفه‌های مشترک موجود و به‌کارگیری همه ظرفیت‌ها به موفقیت هایی دست یابند. آن‌ها هوشمندانه و البته بلندپروازانه سعی کردند از خلأ حاصل از سقوط خلافت عباسی و زوال قدرت ایلخانان سود جسته و با استفاده از اطاعت‌پذیری صوفیه، در کنار برانگیزانندگی آموزه‌های انقلابی تشیع و قدرت بسیج کنندگی بالقوه‌ی مهدویت، زمینه هم گرایی این نهضت ها را فراهم نمایند.سه نهضت حروفیه، مشعشعیان و نوربخشیه در این زمینه نقش برجسته ای داشتند. این پژوهش بدنبال پاسخ به این سوال است که تحت تأثیر چه عواملی مؤلفه‌های مشترک سه نهضت حروفیه، مشعشعیان و نوربخشیه موجب همگرایی این گروه ها شد؟ به نظر می رسد مهمترین عامل همگرایی نهضت های شیعی_صوفی، تسامح مذهبی مغولان می باشد. ضمن آنکه وجود ادعاهای مشترک و ظهور دراویش بزرگ با چهره ای موجه که دوستدار اهل بیت علیهم السلام نیز بودند هم می تواند از دیگر عوامل تأثیرگذار در این زمینه باشد .چرایی این نزدیکی و همگرایی، مساله اصلی این پژوهش است که تلاش خواهد شد با نگاهی تحلیلی، توصیفی ضمن نقد و بررسی مؤلفه‌های مشترک سه نهضت حروفیه، مشعشعیان و نوربخشیه، به رمزیابی علل همگرایی نهضت های یاد شده پرداخته شود.

چکیده انگلیسی:

The Shiite-Sufi movements of the Timurid era emerged on the basis of common components. The leaders of these movements, realizing the temporal and environmental requirements and seizing the opportunity, tried to achieve success by taking advantage of the existing common components and using all their capacities. They cleverly and, of course, ambitiously tried to take advantage of the vacuum created by the fall of the Abbasid caliphate and the decline of the patriarchal power, and by using Sufi obedience, along with motivating the Shiite revolutionary teachings and the potential mobilizing power of Mahdism, pave the way for these movements. The three movements of letters, Moshasheian and Noorbakhshieh played a prominent role in this regard. This research seeks to answer the question that under the influence of what factors the common components of the three movements of the alphabet, the radiant and the enlightenment caused the convergence of these groups? It seems that the most important factor in the convergence of Shiite-Sufi movements is the religious tolerance of the Mongols. In addition, the existence of common claims and the emergence of a great dervishes with a justified face who were also friends of the Ahl al-Bayt (as) can also be other influential factors in this regard. Analytically, descriptively, while criticizing and examining the common components of the three movements of the alphabet, the radiant and the enlightened, the causes of the convergence of the mentioned movements should be examined.