ارزیابی آسیب‌پذیری بافت شهر در برابر زلزله: تحلیلی از شهر کوچک جویم
محورهای موضوعی : کاربرد GIS&RS در برنامه ریزی شهری
مرضیه جوکاری
1
,
مرضیه موغلی
2
*
,
محمدابراهیم عفیفی
3
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی لارستان، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران
3 - دانشیار گروه جغرافیا ، واحد لارستان ،داشگاه آزاد اسلامی، لار، ایران
کلید واژه: زلزله, آسیب‌پذیری, مدل SWARA, گسل, جویم.,
چکیده مقاله :
در عصری که شهرنشینی سریع و افزایش مخاطرات طبیعی ویژگی‌های اصلی آن هستند، ارزیابی آسیب‌پذیری شهرها، به‌ویژه شهرهای کوچک، در برابر زلزله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این پژوهش با تمرکز بر شهر جویم، به‌عنوان نماینده‌ای از شهرهای کوچک در ایران، به بررسی جامع آسیب‌پذیری این شهر در برابر زلزله پرداخته است. شهرهای کوچک به دلیل نبود زیرساخت‌های قوی و برنامه‌ریزی جامع، در برابر رویدادهای لرزه‌ای به‌شدت آسیب‌پذیر هستند. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی و در دسته پژوهش‌های کاربردی قرار می‌گیرد. به‌منظور دستیابی به اهداف پس از شناسایی 17 معیار از بررسی ادبیات، توسط 19 خبره و متخصصان امر وزن دهی انجام گردید و با در نهایت با استفاده از روش وزن‌دهی سوارا (SWARA) و همپوشانی الگوریتم گاما فازی (FUZZY) در نرم‌افزار ARC GIS نقشه پهنه‌بندی آسیب‌پذیری حاصل شد تا درک عمیقی از میزان آسیب‌پذیری شهر به دست آید. یافته‌ها نشان می‌دهد که معیار تراکم جمعیت با وزن نسبی 0679/0 بیشترین تأثیر را در آسیب‌پذیری داشته است و پس از آن بناهای غیرمقاوم (0658/0) و نسبت بزرگ‌سالان (0648/0) از عوامل اصلی آسیب‌پذیری در شهر جویم هستند. 29 درصد شهر دز سطح آسیب‌پذیری زیاد قرار داشته و ناپایداری نسبی شهر را نمایان می‌کند، بعد وضعیت مناسب‌تری دارد اما بعد زیست‌محیطی با 27 درصد آسیب‌پذیری در سطح بسیار زیاد و بعد اقتصادی با سهم مشابه (32 درصد)، وضعیت نگران‌کننده‌ای دارند. بعد کالبدی نیز با وجود رعایت نسبی اصول فنی، بهبود زیرساخت‌ها را می‌طلبد. این نتایج نشان‌دهنده نیاز به برنامه‌های جامع کاهش خطر و تقویت تاب‌آوری در ابعاد زیست‌محیطی و اقتصادی است.
In an era characterized by rapid urbanization and increasing natural hazards, evaluating the vulnerability of cities, especially small towns, to earthquakes holds critical importance. This study focuses on Joyom, representing small towns in Iran, to comprehensively assess its vulnerability to seismic events. Small towns are highly susceptible to earthquakes due to weak infrastructure and the lack of comprehensive planning. The research employs a descriptive-analytical approach and is categorized as applied research. In pursuit of its goals, a comprehensive literature review identified 17 key criteria, each meticulously weighted by the insights of 19 experienced experts and specialists. The study utilized the SWARA weighting method and fuzzy gamma overlay algorithm in the ARC GIS software to produce a vulnerability zoning map, providing a deep understanding of the town's susceptibility. Findings indicate that population density, with a relative weight of 0.0679, is the most influential factor in vulnerability, followed by non-resistant buildings (0.0658) and the proportion of adults (0.0648). Approximately 29% of the town falls within a high vulnerability zone, reflecting its relative instability. The environmental dimension is highly vulnerable (27%), while the economic dimension shares a similar concern (32%). Although the physical dimension demonstrates some adherence to technical principles, infrastructure improvements are necessary. These results underscore the urgent need for comprehensive risk reduction programs and resilience strengthening, particularly in environmental and economic aspects.
پاشاپور، حجت‌الله، قربانی، رامین، فرهادی، ابراهیم و درودی‌نیا، عباس، 1398، پهنه‌بندی خطر زلزله با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 12(45)، صص 49-70.
پور حسن‌زاده، محمدحسین؛ احمدی، قادر،1397، تحلیل آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر خطر زلزله با استفاده از مدل Topsis (مطالعه موردی: مساکن شهر ارومیه)، برنامه‌ریزی توسعه کالبدی سال سوم، شماره 4 (پیاپی 12)، صص 26-11.
پورطاهری، مهدی 1392، کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه در جغرافیا، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران.
زارع، مجتبی، رضایی، محمدرضا و رحیمی، عنایت‌اله. 1395، ارزیابی آسیب‌پذیری بافت فرسوده شهر مرودشت در برابر زلزله با استفاده از (AHP) و (GIS). فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، شماره 7(26)، صص 75-92.
ساسان پور، فرزانه، شماعی، علی، افسر، مجید و سعیدپور، شراره، 1396، بررسی آسیب‌پذیری ساختمان‌های شهر در برابر مخاطرات طبیعی (زلزله)(مطالعه موردی: محله محتشم کاشان). مخاطرات محیط طبیعی، شماره 6(14)، صص 103-122.
لاله پور، منیژه، خیری زاده، منصور و ذاکری، مرتضی، 1401، ارزیابی آسیب‌پذیری محلات شهری در برابر بحران زلزله (نمونه موردی: محلات شهر ورزقان). مخاطرات محیط طبیعی، شماره 11(31)، صص 1-24.
مالچفسکی، یاچک، 1392، سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری، ترجمه عطا غفاری گیلانده و اکبر پرهیزکار، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران.
محمودی، لقمان، رضویان، محمدتقی، قورچی، مرتضی و استاد تقی زاده، عباس، 1399، بکار گیری مدل شبکه عصبی پرسپترون چندلایه (M.L.P) در پهنه‌بندی آسیب‌پذیری شهری با تأکید بر زلزله (موردمطالعه منطقه٢٠ شهرداری تهران). مخاطرات محیط طبیعی، شماره 9(24)، صص 129-150.
Ahmed, M. S., & Morita, H. (2018). An Analysis of Housing Structures’ Earthquake Vulnerability in Two Parts of Dhaka City. Sustainability, 10(4), 1106
. Albulescu, A.-C., Grozavu, A., Larion, D., & Burghiu, G. (2022). Assessing the earthquake systemic vulnerability of the urban centres in the South-East region of Romania. The tale of Galați and Brăila Cities, Romania. Geomatics, Natural Hazards and Risk, 13(1), 1106-1133.
Baruah, S., Boruah, G. K., Sharma, S., Hoque, W. A., Chetia, T., Dey, C., Gogoi, D., Das, P. K., Baruah, S., Basumatari, D., Pathak, J., Barua, A. G., & Choudhury, S. (2020). Seismic vulnerability assessment of earthquake-prone mega-city Shillong, India using geophysical mapping and remote sensing. Georisk: Assessment and Management of Risk for Engineered Systems and Geohazards, 14(2), 112-127.
Basaglia, A., Aprile, A., Spacone, E., & Pilla, F. (2018). Performance-based Seismic Risk Assessment of Urban Systems. International Journal of Architectural Heritage, 12(7-8), 1131-1149. Bonham-Carter, G. F. (1994). Geographic information systems for geoscientists-modeling with GIS. Computer methods in the geoscientists, 13, 398.
Borden, K. A., Schmidtlein, M. C., Emrich, C. T., Piegorsch, W. W., & Cutter, S. L. (2007). Vulnerability of U.S. Cities to Environmental Hazards. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 4(2).
Borhani, K., Doorudinia, A., & Charkhan, S. (2022). Factors Influencing Unsustainable Intraurban Land-Use Change:Case of Tehran City. International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, 32(2), 31-43.
Burby, R. J., Deyle, R. E., Godschalk, D. R., & Olshansky, R. B. (2000). Creating Hazard Resilient Communities through Land-Use Planning. Natural Hazards Review, 1(2), 99-106.
Ferreira, T. M., Rodrigues, H., & Vicente, R. (2020). Seismic Vulnerability Assessment of Existing Reinforced Concrete Buildings in Urban Centers. Sustainability, 12(5), 1996.
Guo, X., & Kapucu, N. (2020). Assessing social vulnerability to earthquake disaster using rough analytic hierarchy process method: A case study of Hanzhong City, China. Safety Science, 125, 104625.
Holgersen, S. (2014). Urban Responses to The Economic Crisis: Confirmation of Urban Policies as Crisis Management in Malmö. International Journal of Urban and Regional Research, 38(1), 285-301.
Keršuliene, V., Zavadskas, E. K., & Turskis, Z. (2010). Selection of rational dispute resolution method by applying new step‐wise weight assessment ratio analysis (Swara). Journal of Business Economics and Management, 11(2), 243-258.
Machado, C., Melina Nassif Mantovani Ribeiro, D., & Backx Noronha Viana, A. (2021). Public health in times of crisis: An overlooked variable in city management theories? Sustainable Cities and Society, 66, 102671.
Rahman, N., Ansary, M. A., & Islam, I. (2015). GIS based mapping of vulnerability to earthquake and fire hazard in Dhaka city, Bangladesh. International Journal of Disaster Risk Reduction, 13, 291-300.
Sarris, A., Loupasakis, C., Soupios, P., Trigkas, V., & Vallianatos, F. (2010). Earthquake vulnerability and seismic risk assessment of urban areas in high seismic regions: application to Chania City, Crete Island, Greece. Natural Hazards, 54(2), 395-412
Vicente, R., Parodi, S., Lagomarsino, S., Varum, H., & Silva, J. A. R. M. (2011). Seismic vulnerability and risk assessment: case study of the historic city centre of Coimbra, Portugal. Bulletin of Earthquake Engineering, 9(4), 1067-1096.
Zheng, H., Guo, L., Liu, J., Zheng, T., & Deng, Z. (2020). Evaluating seismic risk in small and medium-sized cities with the modified vulnerability index method, a case study in Jiangyou City, China. Bulletin of Earthquake Engineering, 18(4), 1303-1319
. Zimmermann, H. J., & Zysno, P. (1980). Latent connectives in human decision making. Fuzzy Sets and Systems, 4(1), 37-51
.