بررسی سلامت حوزه آبخیز تالار با استفاده از چارچوب ارزیابی سلامت آبخیز (WHAF)

محورهای موضوعی : کشاورزی، مرتع داری، آبخیزداری و جنگلداری

کاکا شاهدی ¹ , بهروز محسنی ² , بابک مومنی ³

1 - گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
2 - هیات علمی گروه مهندسی و فناوری کشاورزی، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - گروه مهندسی و فناوری کشاورزی، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/12/27 تاریخ پذیرش : 1401/02/29 تاریخ انتشار : 1403/04/06

کلید واژه: پیوستگی, تالار, استراتژی, آبخیزداری, مدیریت یکپارچه,

چکیده مقاله :

مدیریت یکپارچه آب، زمین و منابع زیستی در یک حوضه، منجر به تأمین آب از منابع آبی موجود در آن حوضه می‌شود. از اجزای کلیدی استراتژی‌های مدیریت این منابع، افزایش حفاظت از آب‌های (آبخیزهای) سالم است. همچنین یکی از اساسی‌ترین بخش‌ها در مدیریت پایدار حوزه، آگاهی از سلامت آبخیز می‌باشد. در این تحقیق، با تقسیم‌بندی آبخیز تالار به 37 زیرحوضه در محیط جی. آی. اس، شاخص سلامت آبخیز بررسی شد. ابتدا، در هر یک از زیرآبخیز‌ها اقدام به انتخاب معیار‌های اصلی و مؤثر در میزان سلامت حوضه شد. با درنظر گرفتن ارتباطات و تعاملات بخش‌های تشکیل‌دهنده هر یک از زیرآبخیز‌ها، شاخص سلامت در پنج بخش ژئومورفولوژی، کیفیت آب، هیدرولوژی، وضعیت زیستی و پیوستگی هیدرولوژیک ارزیابی گردید. زیرآبخیز‌های منطقه مورد مطالعه از نظر هر یک از شاخص‌ها اولویت‌بندی شدند و در پایان نقشه نهایی سلامت از ترکیب تمامی شاخص‌ها به‌دست آمد. نتایج نشان داد که زیرآبخیز‌ شماره 34 با دارابودن امتیاز 66/71 نسبت به سایر، حداکثر امتیاز سلامت و زیرآبخیز‌ شماره 26 با امتیاز 79/40 حداقل امتیاز سلامت را به‌خود اختصاص داد. نتایج بررسی وضعیت سلامتِ زیرآبخیز‌ها نیز نشان داد، تعداد 24 زیرحوضه در طبقه 40-60 و در حد متوسط و بقیه (تعداد 13 زیرحوضه) در طبقه 80-60 و دارای سلامت زیاد هستند. نتایج پارامترهای ارزیابی سلامت آبخیز برای هر جزء سلامت می‌تواند برای پیشبرد فرآیند برنامه‌ریزی اصلی آبخیزداری در مقیاس حوضه بر مبنای اهداف مدیریتی خاص مورد استفاده قرار گیرد. همچنین با ترکیب هر یک از پارامترهای فرعی دیگر در آبخیز تالار می‌توان اولویت مناطق را به‌لحاظ سلامت حوضه تعیین کرد.

چکیده انگلیسی:

Integrated management of water, land and biological resources in a watershed leads to an assured water supply from water resources of that watershed. One of the key components of resource management strategies is to increase the protection of waters (healthy watersheds). Also, one of the most important and basic issues in sustainable management of the watershed is awareness of watershed health. In this study, by dividing the Talar watershed into 37 sub-watersheds in GIS environment, the watershed health index was evaluated. For this purpose, in each of the sub-watersheds, the main and effective criteria in the health of the watershed were selected. Considering the connections and interactions of the constituent parts of each sub-watershed, the health index was evaluated based on five indicators: geomorphology, water quality, hydrology, biological status and hydrological continuity. The sub-watersheds were prioritized according to each of the indicators and at the end, the final health map was obtained from the combination of all indicators. The results showed that sub-watershed No. 34 with a score of 71.66 compared to the others had the maximum health score and sub-watershed No. 26 with a score of 40.79 had the minimum health score. The health status of the sub-watersheds also showed that 24 sub-watersheds are in the 40-60 class and in the average level and the rest (13 sub-watersheds) are in the 80-60 class and have high health. The results of watershed health assessment parameters for each health component can be used to advance the main watershed management planning process at the watershed scale based on specific management objectives. Also, by combining any of the other sub-parameters in the Talar watershed, the priority of the areas in terms of watershed health can be determined.